________________
વાકયાર્થ નિગ છે એ મત સ્થિર થશે. આખ્યાતના અર્થની પરીક્ષા કરાતાં તે અર્થ પ્રેરણાત્મક જ સ્થિર થાય છે, કારણ કે બીજાં પદ્યનું સન્નિધાન હોવા છતાં પ્રેરણાની બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થતી નથી જ્યારે આખ્યાતપદને સાંભળતાં જ પ્રેરણાની બુદ્ધિ જન્મે છે તેથી આખ્યાતને જ અર્થ પ્રેરણાત્મક છે. પરંતુ ત્યાં પણ ગુફોતિ વગેરે બીજા ધાતુઓના અન્વય અને વ્યતિરેકની પર્યાલોચના દ્વારા, ધાતુમાંથી પ્રેરણાનું જ્ઞાન માનવામાં વ્યભિચાર આવતો હોઈ અને પ્રત્યયમાંથી પ્રેરણુંનું જ્ઞાન માનવામાં વ્યભિચારદોષ ન આવતે હે ઈ પ્રત્યયને જ અર્થ પ્રેરણા છે એમ સમજાય છે. [લિ, લેટુ પ્રત્યયમાંથી જ પ્રેરણાનું જ્ઞાન થાય છે, બીજા પ્રત્યમાંથી નહિ અને કેઈ પણ ધાતુમાંથી તો નહિ જ.]. - 236. : પુનરાવર્થઃ ? મિન્ તિ “નિયુaોડ૬મત્ર' સૂતિ પ્રતિપથ પુરુષ, सोऽसावर्थः । स एव विधिरित्युच्यते, विधौ हि लिडादिप्रत्ययं स्मरति पाणिनिः, न धात्वर्थे यागादौ, न कर्तृव्यापारे भावनायाम् । विधिश्च नाम प्रेरणात्मक एव । अत एव वर्तमानोपदेशिकाख्यातजनितप्रतीतिविलक्षणेयं प्रतीतिः । यजेतेति अत्र हि प्रैषप्रैष्ययोः सम्बन्धोऽवगम्यते । अन्य एवार्य क्रियाकतसम्बन्धात् प्रैषप्रैष्यसम्बन्धः ।
236. શંકાકાર– આ [પ્રેરણારૂપો અર્થ શું છે ?
નિગવાડ્યાર્થવાદી– જેના હોતાં હું અહીં (=આ કાર્યમાં નિયુક્ત થયો છું” એવું પુરુષને જ્ઞાન થાય, તે આ [પ્રેરણારૂપ અર્થ છે. તે જ વિધિ કહેવાય છે, કારણ કે વ્યાકરણમૃતિમાં વિધિમાં (=વિધિ અર્થમાં) લિડાદિ પ્રત્યય છે, ધાત્વથ યાગાદિમાં લિડાદિ. પ્રત્યય નથી. કે - કર્તાના વ્યાપારરૂ૫ ભાવનામાં પણ નથી. વિધિ પ્રેરણાત્મક જ છે. તેથી જ વર્તમાનને ઉપદેશ કરનાર આખ્યાતમાંથી ઉત્પન્ન થયેલી પ્રતીતિથી આ પ્રતીતિ વિલક્ષણ છે, કારણ કે “ત' એમ સાંભળતાં પ્રેષ–શ્રેષ્ય ( = પ્રેરણ–પ્રેય)ને સંબંધ જ્ઞાત થાય છે. ક્રિયા-કનુંસંબંધથી જુદો જ આ પ્રે–પૃષ્ય સંબંધ છે.
237. ‘ત રૂતિ વિશ્ચાત્ર ત્રિયાસપૂવો નવકારે ન ब्रूमः नावगम्यते इति किन्तु प्रैषप्रेष्यलक्षणोऽपि सम्बन्धः प्रथममवगभ्यते । प्रेषितो हि क्रियां कर्तुमुद्यच्छतीति ।
237. શંકાકાર- ‘જો એમ સાંભળતાં બીજે ક્રિયાક્નસંબંધ પણ શું જ્ઞાત નથી થતો ?
નિયોગવાયાર્થવાદી- અમે એમ નથી કહેતા કે તે જ્ઞાત થતો નથી પરંતુ એમ કહીએ છીએ કે ષ–શ્રેષ્યસંબંધ પ્રથમ જ્ઞાત થાય છે, કારણ કે પ્રેષિત (=પ્રેરિત વ્યક્તિ ક્રિયા કરવા તત્પર થાય છે.
૩૪-૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
