________________
વાયા
નિયોગ છે એ મત
૨૭૧
246. તેથી તે પ્રેરણાનાન આત્મપ્રત્યક્ષ છે. લિ' વગેરેનું શ્રવણુ થતાં પ્રેરણાનું જ્ઞાન થાય છે. પરંતુ પહેલી જ વાર લિ આદિનું શ્રવણ થતાં પ્રેરણાનું ન.ન થતું નથી. [અર્થાત્ લિહૂ અને લિડ` પ્રેરણાના સંબંધનુ ગ્રહણુ જરૂરી છે, પછી જ્યારે જ્યારે લિનુ શ્રવણ થાય ત્યારે લિડ' પ્રેરણાનું જ્ઞાન અચૂક થાય છે. ] પ્રમાણાન્તરથી ( અર્થાત લિડ આદિ શબ્દથી અન્ય ખીજા શબ્દથી -ણિજ આદિ શબ્દથી ) તે અથ` =પ્રેરણા) દેખાડવેા શકય નથી, ‘કરે’તા અથ† ( =નિયેાગ ) ‘કરે' શબ્દથી જ જણાવાય છે. બીજી કોઈ રીતે કે ખીજા કોઈ પ્રમાણથી ( શબ્દથી ) જણાવાતા નથી, એટલે આમ [લિશબ્દ અને લિડ નિયેાગના સ ંબંધનું ] જ્ઞાન સંભવતું હોવા છતાં પણુ જે લિઙ આદિ શબ્દ અગૃહીતસંબધવાળા જ છે અને પરિણામે સ્વરૂપસામર્થ્યથી જ પ્રેરક છે એવું સ્વીકારે છે તે અત્યંત ભીરુ હાઈ ઉપેક્ષાને
પાત્ર છે.
247. ननु यदि लिडादिव्यतिरेकेण नान्यतो नियोगोऽवगम्यते, कथमसौ नियोगशब्दात् प्रतीयते ? कथं वा नियोगशब्दस्य नाम्नोऽप्यर्थः प्रमाणान्तरागोचरः स्यात् ? अयि साधो ! न नियोगो निपूर्वेण युजिना घञन्तेन बोधयितुं शक्यते । व्यवहारमात्रमेतत् स्वरूपमाख्यातुमाश्रीयते, यथा तु यजेतेत्येवमादिभ्यः शब्देभ्यः सोऽवगम्यते तथा नान्यत इत्यत एव न प्रमाणान्तरगोचरो धर्म इत्याहुः । लिङ हि नियोगो वाक्यार्थः । स एव धर्म । स च न प्रमाणान्तरगम्य इति ।
247. શંકાકાર- લિક્ આદિ શબ્દ સિવાય ખીજા કોઈ શબ્દથી નિયેાગનું જ્ઞાન થતું ન હાય તા પછી ‘નિયેાગ' શબ્દથી તેનુ (=નિયેાગતુ)જ્ઞાન કેમ થાય છે? અને ‘નિયાગ’ શબ્દરૂપ નામના વ્યુ અથ ખીન્ન કોઈ શબ્દના વિષય કેમ બને છે ?
નિયેાગવાકયા વાદી અરે આ ભલાભાઈ ! ‘નિ' ઉપસગ` અને ધન્ અન્તવાળા યુજ વડે નિયેાગતું જ્ઞાન કરાવવું શક્ય નથી. એ તે વ્યવહાર માત્ર છે, જેને આશરે તે શબ્દનુ સ્વરૂપ જણાવવા લેવામાં આવે છે. [ અર્થાત્ ‘નિ’ ઉપસ` અને ‘ધ પ્ અન્તવાળા યુજ એ તેા વ્યવહારમાત્ર છે- વ્યુત્પત્તિ etymology છે જેને આશરે! શબ્દનુ ં સ્વરૂપ જણાવવા લેવામાં આવે છે.] પરંતુ જેમ યજે' વગેરે શબ્દો વડે નિયેગ જ્ઞાત થાય છે તેમ ખીમ્ન કેાઈ શબ્દથી (= ભુિજ વગેરે શબ્દથી) જ્ઞાત થતા નથી. એટલે જ કહ્યું છે કે ધમ" ખીજા કોઈ શબ્દના (૬- લિ. આદિથી અન્ય ખીı કોઈ શબ્દને) વિષય નથી. લિડ ને અથ` નિયેગ વાકચાથ છે. તે (=નિયોગ જ ધર્મ છે, તે ધર્મ (=નિયોગ) લિ' આ શબ્દથી અન્ય શબ્દ વડે નાત થતે નથી.
248. નનુ હિર્ષ: ÀળામÀડિય વ્યાયાત:, ાયાત્મા ચાયમનુઝેયો ધર્મ:, સ एव च वाक्यार्थी युक्तः, कार्ये ऽर्थे वेदस्य प्रामाण्यमिति हि मीमांसकाः । तस्मात् पुनरपि भाट्टपक्षवद् द्वयमापतति - प्रेरकश्च विधिः, कार्यरूपश्चानुष्ठेयोऽर्थ इति । सुखैधितो निरनुसन्धान इवायुष्मानेवं व्यवहरति । न ह्यन्यः प्रेरकोऽन्यश्चानुष्ठेय इत्युक्तम् । नियोग एव प्रेरको नियोग एव चानुष्ठेयः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
