________________
૨૧૪
ક્રિયાશબ્દોને વાચ્યાર્થ કહેતા નથી કે “ચંદન ગંધ છે” “કેરી રસ છે.” પરંતુ “શુકલ વગેરે શબ્દ ગુણનું અભિધાન કરતા કરતા તે ગુણના આશ્રયભૂત દ્રવ્યનો આક્ષેપ કરે છે, કારણ કે ‘શુકલ અંશુ” એવી સામાનાધિકરણ્યની બુદ્ધિ થતી દેખાય છે.
152. રાઠોડ દ્રા: ગુITો વાતચિંતા માવાન્તપદ્રવત્ गुणमात्राभिधाने एव पर्यवस्यन्ति, 'शुक्लो गुणोऽश्वः' 'शोल्क्यमश्वः' इति सामानाधिकरण्यप्रयोगादर्शनात् ।
152. ગુણ પદ સમીપમાં પ્રજાવાથી જેમની શક્તિ સંકેચાઈ ગઈ છે તે “શુકલ’ વગેરે ગુણશબ્દો ભાવપ્રત્યયાત પદની જેમ (“શફલ્ય' જેવા ગુણપદની જેમ) ગુણમાત્રનું અભિધાન કરવામાં જ પર્યવસાન પામે છે, કારણ કે “શુકલ ગુણ અશ્વ' (અહીં “શુકલ’ની સમીપમાં ગુણ પદને પ્રયોગ છે) “શરૂલ્ય અશ્વ' એ સામાનાધિકરણ્યને પ્રયોગ થતો દેખાતું નથી.
153. क्रियाशब्दाश्च द्विविधा भवन्ति । केचित् कर्तरि कर्मणि करणे वा प्रयुज्यन्ते, केचिद्भावमात्रवचना एव । कादिवाचिनस्तावन्निमित्तीकृत्य काञ्चन क्रियां तद्योगिनि द्रव्ये वर्तन्ते, पाचकादयः ।
यत्रापि तस्क्रियायोगस्तदानीं नोपलभ्यते ।
तत्रापि योग्यतां दृष्ट्वा शब्दं तज्ज्ञाः प्रयुञ्जते ॥ न हि 'पाचकः' 'लावकः' इति प्रवृत्तक्रिय एवोच्यते, अन्यदाऽपि तथा तथा व्यवहारात् ।
अन्ये पूर्वापरीभूतस्वभावपरिहारतः ।
सिद्धरूपतया प्राहुः शब्दाः पाकादयः क्रियाम् ॥ तदुक्तम् 'कृदभिहितो भावो द्रव्यवद्भवति क्रियावच्च' इति [महाभाष्य । न चैकान्तेन परिहृतसाध्यमानावस्थैव तैः क्रियोच्यते, यत आह-क्रियावच्चेति ।
153. ક્રિયાશબ્દો બે પ્રકારના છે. કેટલાક ક્રિયાશબ્દો ર્તાના અર્થમાં, કેટલાક કર્મના અથમાં અને બીજા કેટલાક કરણના અર્થમાં પ્રયોજાય છે; જ્યારે કેટલાક માત્ર ભાવના જ વાચક છે. કર્તા વગેરેના વાચક ક્રિયાશબ્દો કેઈક ક્રિયાને નિમિત્ત કરી તે ક્રિયાવાળા દ્રવ્યમાં પ્રયોજાય છે, જેમકે “પાચક' વગેરે ક્રિયાશો. જ્યાં તે ક્રિયાને સંબંધ તે વખતે દેખાતે ન હોય ત્યાં પણ ગ્યતા જોઈને તજજ્ઞો ક્રિયાશબ્દ પ્રયોજે છે, કારણ કે જ્યારે પાચક કે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
