________________
२२४
ક્રિયા વાક્યર્થ છે એ મત 171. तदेवं विधिरूपे बाह्ये च शब्दार्थे ऽवस्थिते सति क्रियामेव केचिद् बाक्यार्थं वर्णयन्ति । अयं तेषामाशयः--
पदार्थाः किल वाक्यार्थभावमायान्ति संहताः ।
अपेक्षाऽनुगुणान्योन्यव्यतिषङ्गविशेषतः ।। न च गुणप्रधानभावमन्तरेण संसर्गः पदार्थानामवकल्पते। न चांख्यातरहितं वाक्यं किञ्चित् प्रयोगयोग्यम् । अनुच्चारिते तस्मिन्नाकाङ्क्षाया अनिवृत्तिः । श्रोत्राकाङ्क्षानिवृत्तये च वाक्यानां लोके प्रयोगः । लोकवच्च वेदादप्यर्थोऽवसीयते । आख्याताच्च पूर्वापरीभूतः साध्यरूपोऽर्थोऽवगम्यते, न सिद्धरूपः । सिद्धसाध्यसमुच्चारणे कस्य कितन्त्रतेति चिन्तायां साध्यसिद्धये सिद्धमुपात्तमिति प्रतीयते ।
साध्यं च साध्यमानत्वात् प्रधानमवगम्यते ।
तस्मात्तदेव वाक्याथें: क्रियातो नापरं च तत् ॥ 171. આમ વાક્યર્થ વિધિરૂપ બાહ્ય છે એવું પુરવાર થયા પછી હવે કેટલાક ક્રિયા જ વાક્યા છે એમ જણાવે છે. તેમને આશય આ છે–ખાસ તે આકાંક્ષાને લીધે અન્યન્યની સાથે સંબંધવિશેષને પામેલા હેઈ, સંહત ( = સંબદ્ધ ) બનેલા પદાર્થો વાયાર્થભાવ પામે છે. ગુણપ્રધાનભાવ વિના પદાર્થોને આ સંસગરૂપ સંબંધ ઘટ નથી, અને આખ્યાત ( = यिा५६ - verb) विनानु वाध्य प्रयोगवाने यारावाने ४२ ५९ योग्य नथी. વાય ન ઉચ્ચારાય તો આકાંક્ષાની નિવૃત્તિ થતી નથી. શ્રોતાની આકાંક્ષાની નિવૃત્તિને માટે તો વાકાને લેકમાં પ્રયોગ ૬ = ઉચ્ચારણ) થાય છે જે રીતે લેકમાં લૌકિક વાક્યના અર્થને નિર્ણય થાય છે તે રીતે જ વેદમાં વૈદિક વાક્યના અને નિર્ણય થાય છે. આખ્યાતથી પહેલા-પછી એવો ક્રમ ધરાવતી અવસ્થાઓવાળો સાધ્યરૂ૫ અથ જ્ઞાત થાય છે. સિદ્ધ૩૫ અર્થ જ્ઞાત થતું નથી સિદ્ધ અને સાધ્ય બંનેનું વાકયમાં સમુચારણું હોવાથી કે કેને અધીન છે એની વિચારણું કરતાં સાધ્યની સિદ્ધિને માટે સિદ્ધનું વાક્યમાં પ્રહણ કરવામાં આવ્યું છે એમ જણાય છે. સાધ્યને પાર પાડવાનું હોઈ તે પ્રધાન છે એવું જ્ઞાન થાય છે તેથી, સાધ્ય જ વાકયાર્થ છે, અને સાધ્ય એ ક્રિયાથી બીજુ કંઈ નથી.
172. क्रिया हि प्रतीयमाना स्वनिष्पत्तये साधनान्याक्षिपति, तैश्च योग्यैः संबव्यते । तानि च कानिचित् पदान्तरोपात्तानि भवन्ति, कानिचिद्वाक्यान्तरोपात्तानि, कानिचित् प्रकरणपाठलभ्यानि, कानिचिदारादुपकारकाणि, कानिचित् सन्निपत्त्योपकारकाणि । कानिचिदन्तिकोपनिपतितान्यपि योग्यताविरहात् परिहरति । कानिचिदतिदूरवीन्यपि योग्यानि वसम्पत्त्यर्थमाहरति । इत्येवं दृष्टादृष्टोपकारकानेककारककलापसम्पाद्यमानस्वरूपा क्रियैव वाक्यार्थः ।.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
