________________
२०७
તદ્દત વાર્થ છે એ નૈયાયિક પક્ષ 131. નાતેઃ કાવઃ નતિમિરખ્યાયિ થતા
तत्र संस्थाननिर्देशान्न जातेः काचिदङ्गता ॥ श्येनव्यक्त्या चेत् सादृश्यमिष्टकाकूटस्य नास्ति व्यक्त्यन्तरेण व्यभिचारात् , नितराममूर्तया जात्या सादृश्यमाकाशेनेव न तस्यावकल्पते इति स्पर्धोदाहरणमात्रमेतत् ।
137. જાતિને ક્રિયા સાથે અન્વયસંબંધ છે એના સમર્થનમાં જે ઉદાહરણ આપ્યું છે-“યેનદી કરવી જોઈએ'...તે ઉદાહરણમાં સંસ્થાનને ર્દેિશ હોઈ કઈ જાતિ ક્રિયાનું સાધન નથી. જે સ્પેન વ્યક્તિ સાથે ઈટેની વેદીનું સદશ્ય નથી, કારણ કે બીજી સ્પેનક્તિથી વેદીનું પૈસાદશ્ય છે, તે જેમ અમૂર્ત આકાશ સાથે ઈટોની વેદીનું સાદશ્ય નથી ઘટતું તેમ અમૂત જાતિ સાથે વેદીનું સદશ્ય વિશેષે ન ઘટે. એટલે આ તે વિરોધી ઉદાહરણમાત્ર છે. 138.
ગg તુ કયો નાં તેદીવમાgિ | तद्वतोऽर्थक्रियायोगात्तस्यैवाहुः पदार्थताम् ।। पदं तद्वन्तमेवार्थमाञ्जस्येनाभिजल्पति । न च व्यवहिता बुद्धिर्न च भारस्य गौरवम् ।। सामानाधिकरण्यादिव्यवहारोऽपि मुख्यया ।
वृत्त्योपपद्यमानः सन्नान्यथा योजयिष्यते ॥ तस्मात् तद्वानेव पदार्थः ।
138. તતવાદી (નૈયાયિક)-ગાય આપો” એના જેવા બીજા પ્રયોગોમાં જાતિમતને અર્થક્રિયા સાથે સંબંધ હોવાથી તે જાતિમત્ જ પદને અર્થ છે એમ કહ્યું છે. પદ તદ્દત (= જાતિમત્ ૦ અર્થનું જ સાક્ષાત્ અભિધાન કરે છે. અહીં ન તો વ્યવહિત બુદ્ધિ છે, ન
ગૌરવ છે. સામાનાધિકરણ્ય વગેરે વ્યવહાર પણ મુખ્ય વૃત્તિથી (= અભિધાશક્તિથી) ઘટતે હે ઈ તેને અન્યથા સમજાવવું પડતું નથી. તેથી પદને અર્થ તદાન છે.
139. નનોર્થ તન્નાજામ ? તદ્દસ્યાસ્તીતિ તાનિતિ વિશેષ પ્રવ सामान्यवानुच्यते । विशेषवाच्यत्वे चानन्त्यव्यभिचारौ तदवस्थौ । सामान्यं तु शब्देनानुच्यमानं नोपलक्ष्यमाणं भवति । उभयाभिधाने च शब्दस्यातिभार इत्युक्तम् ।
139. શંકાકાર (મીમાંસક – આ તદ્વાન એ શું છે ?
તકવાદી (નૈયાયિક) (=સામાન્ય) જેને હોય તે તાન ; વિશેષ જ સામાન્યવાન કહેવાય છે.
શંકાકાર (મીમાંસક)–વિશેષ વાચ્ય હોતાં આનન્યદોષ અને વ્યભિચારોષ એમના એમ રહે છે. શબ્દથી ન કહેવાયેલું સામાન્ય તો આક્ષિપ્ત [પણ] થતું નથી. વિશેષ અને સામાન્ય બંનેનું અભિધાન માનતાં શબ્દ ઉપર વધુ પડતો બોજ પડે એમ અગાઉ કહેવાયું છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
