________________
મનવાકયાના પ્રામાણ્યની સ્થાપના
230. तत्रोच्यते । किं मन्त्रेभ्योऽर्थप्रतीतिरेव नास्ति, किं वा भवन्त्यपि सनिमित्ताऽपि ग्रहैकत्वप्रतीतिवदविवक्षितेति ।
निर्निमित्ताऽसौ, उत
230. આના ઉત્તરમાં અમે તૈયાયિક કહીએ છીએ— શું મત્રેમાંથી અથ પ્રતીતિ થતી જ નથી ? કે થતી હાવા છતાં તે નિîિમિત્ત (અર્થાત્ મ`ત્રટકપદેથી અજન્ય) છે ? કે સનિમિત્ત હૈાવા છતાં ગ્રહુના (=પાત્રતા, વાસણના) એકત્વની જેમ તે અવિક્ષિત છે ? [‘ગ્રહ સમ્માટિ’–પાત્રને સાફ કરો'. અહીં એકવચન વિવક્ષિત નથી, જો કે એકવચનની પ્રતીતિ થતી હાવા છતાં.]
231. न तावत् प्रतीतिरेव नास्ति, शब्दार्थसम्बन्धव्युत्पत्तिसंस्कृतमतीनां 'बर्हिर्दे"तदर्थप्रतीतेः वसदनं दामि' [ मै०सं० १.१.२] इत्येवमादिमन्त्रश्रवणे सति
स्वसंवेद्यत्वात् ।
231 મત્રોમાંથી અથ પ્રતીતિ થતી જ નથી એવુ' નથી, કારણ કે શબ્દા`સંબધના ज्ञानथी संस्कार पामेसी मुद्धिवाणामाने 'बर्देिव' दामि'' वगेरे मंत्र श्रवण थतां તેના અર્થની પ્રતીતિ સ્વસ વેદ્ય છે.
232. नाप्यसौ निर्निमित्ता, लोकवत् पदानामेवात्र निमित्तत्वात् । व्युत्पत्तिरपि न नास्ति, य एवं लौकिकाः शब्दास्ते एव वैदिकाः, त एव तेषामर्था इति लोकव्यवहारतस्तद्वयुत्पत्तिसम्भवात् ।
232. તે નિર્નિમિત્ત પણ નથી, જેમ લેાકમાં અથ પ્રતીતિ પદનિમિત્તક છે તેમ અહી (=वेहभां) स्मथ प्रतीति निमित्त छे. 'या शब्दन या अर्थ छे' खेषु ज्ञान नथी होतु એમ નહિ; જે લૌકિક શબ્દો છે તે જ વૈદિક શબ્દે છે, તે જ અર્થા છે, એટલે લેકવ્યવહાર દ્વારા આ શબ્દને આ અથ છે' એવુ' જ્ઞાન સંભવે છે.
233 नापि भवन्त्यपि मन्त्रेभ्योऽर्थप्रतीतिः ग्रहैकत्वप्रतीतिवदविवक्षिता
तथा
भवितुमर्हति अविवक्षानिबन्धनस्य कस्यचिदप्यभावात् । ग्रहादिवचनान्तरनिर्ज्ञातसंख्यत्वात् सोमावसेकनिईरणस्य च सम्मार्गकार्यस्य सर्वग्रह साधारणत्वाद् ग्रहमिति विभक्तेश्च कर्मकारकसमर्पणमात्रेणापि सार्थक्योपपत्तेः युक्तमेकत्वमविवक्षितमिति कथयितुम् । इहं तु 'बर्हिर्देवसदनं दामि' इत्येवमादिवाक्यक्रियमाणक्रतूपयोगिद्रव्यादिप्रकाशनस्य विष्यपेक्षितत्वान्मन्त्रेण स्मृतं कर्म करोति । भवति इति न यज्ञाङ्गप्रकाशनमत्रिवक्षितम् । अतो नोच्चारणमात्रोपकारिणो मन्त्राः । 233, મંત્રોમાંથી અ་પ્રતીતિ થવા છતાં ગ્રહેકત્વપ્રતીતિની જેમ તેનું અવિવક્ષિત હોવુ ઉચિત નથી, કારણ કે અવિવક્ષાના કારણનું કથાંય અસ્તિત્વ નથી. ગ્રહ આદિ વિશેના અન્ય જૅના ઉપર દેવતા બેસે છે તે કુશ ઘાસ હું કાપું છું.
क्रियमाणमभ्युदयकारि
१.
it
૧૨૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
