________________
મંગવાના પ્રામાણ્યની સ્થાપના
૧૨૫
गच्छति, न पुनमन्त्रोऽत्रापराध्यति, ब्राह्मणवाक्यवदुपायतस्तदर्थावगमदर्शनात् । उपायश्च प्रथमस्ताववृद्धव्यवहार एव, तुल्यत्वाल्लोकवेदशब्दार्थानाम् । य एव लौकिकाः शब्दास्त एव वैदिकास्त एव चैषामा इति । यद्यपिं च 'अग्निर्वत्राणि जङ्घनत्' इति तै० ब्रा० ३.५.६] वेदे कृतणत्वमग्निशब्दं पठन्ति । 'उत्ताना वै देवगवा वहन्ति' [ आ० श्रौ० सू० ११.७.६ ] 'वनस्पते हिरण्यपर्ण प्रदिवस्ते अर्थम्' इति लौकिकवैदिकयोः शब्दयोरर्थयोश्च नानात्वमिवाशक्यते, तथाऽपि तथात्वप्रत्यभिज्ञानेनावधार्य ईषद्विकृतास्त एव वेदे इति लौकिक्येव व्युत्पत्तिः । लोकप्रसिद्धिविप्रतिषेधे तु . शास्त्रवित्प्रसिद्धिः प्रमाणीक्रियते । यथा 'यवमयश्चरुः' वाराही उपानहौ' वैतसे कटे प्राजापत्यान् सञ्चिनोति' इति यववराहवेतसशब्दा दीर्घशूकसूकरवजुलकेषु शिष्ट प्रसिद्रा नियम्यन्ते, न प्रियगुकृष्णशकुनिजम्बूष्विति । यत्र तु शिष्टप्रसिद्धिः नास्ति, तत्र म्लेच्छेभ्योऽपि तदर्थव्युत्पत्तिराश्रीयते, यथा पिकनेमतामरसशब्देषु । म्लेच्छप्रसिद्धेरप्यभावे निगमनिरुक्तव्याकरणवशेन धातुतोऽर्थः परिकल्पनीयः । तेनाश्विनसूक्तप्रक्रमाज्जरणभरणनिमित्तौ 'जर्भ. रीतुर्फरीतू' इति द्विवचनान्तसरूपावेतौ शब्दावश्विनार्वाचकाविति गम्यते । एवमन्यत्राप्युत्प्रेक्षणीयम् । तदनेनापि निमित्तेन न मन्त्राणामविवक्षितार्थत्वं वक्तव्यम् ।
241. કેટલાક મંત્રનો અર્થ જ્ઞાત થતો નથી (=સમજાતું નથી એમ જે કહેવામાં આવ્યું છે તેને ઉત્તર એ છે કે તે તે પુરુષને દોષ છે. મંત્રને દેવા નથી. અથને જાણવાના ઘણું ઉપાયે હોવા છતાં તેની શોધ કરવામાં આળસુ પુરુષ અથ જાણતા નથી. અહીં મંત્ર દોષને પાત્ર નથી, કારણ કે બ્રાહ્મણવાક્યની જેમ વેદવાક્યને (=મંત્રનો) અથ ઉપાય દ્વારા સમજાતો દેખાય છે. પહેલે ઉપાય તો વૃદ્ધ વ્યવહાર જ છે, કારણ કે લોકન ( ભાષાના) અને વેદના શબ્દો તેમ જ તેમના અર્થો સમાન છે. જે લૌકિક શબ્દ છે તે જ वै िशहछे, ते तमना अर्थी छे. 'अग्मिर्व त्राणि अङ्घनत् ' मा ३वाय सौ. वहभां 'मनि' मा 'न' म 'Y' या२राय छे. 'उत्ताना वै देवगवा वहन्ति' वनस्पते हिरण्यपर्ण प्रतिवस्ते अर्थम' मा वायोसा मा सय वायो। साधा सोसिन વિદિક શબ્દ જાણે કે ભિન્ન છે અને તેમના અર્થો પણ જાણે કે ભિન્ન છે એવી આશંકા કરવામાં આવે છે, તેમ છતાં વેદમાં વપરાયેલા આ શબ્દો તે જ છે જે લેકમાં વપરાય છે એવી પ્રત્યભિના વડે નિશ્ચય કરી લોકમાં વપરાતા જે શબ્દ છે તે જ શબ્દ જરાક પરિવર્તન સાથે વેદમાં વપરાયા છે એમ સમજીએ છીએ એટલે વેદગત શબ્દની વ્યુત્પત્તિ પણ લૌકિક જ છે. (અર્થાત્ વેદગત અમુક શબ્દની વ્યુત્પત્તિ લેકમાં વપરાતા તે જ શબ્દની વ્યુત્પત્તિથી ભિન્ન નથી). [સામાન્ય રીતે વેદગત શબ્દને લોકપ્રસિદ્ધ અર્થ કરવામાં આવે છે.] પરંતુ અપાર લોક્મસિદ્ધ અર્થ બંધ બેસતું ન હોય ત્યારે, શાસ્ત્રોએ નક્કી કરેલું અર્થ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
