________________
૧૩૨
વેદ સિદ્ધ અર્થમાં પણ પ્રમાણે છે એ તૈયાયિક મત
ન થાય. શ" તે સિદ્ધ અથના ઉપસ્થાપનમાત્રમાં (અર્થાત સિદ્ધ એથની સ્મૃતિ જગાડવામાં જ) નિષ્ઠ બને. તેથી શબ્દનું પ્રામાણ્ય ઈચ્છનારે તે કાર્ય અર્થમાં જ શબ્દનું પ્રામાણ્ય સ્વીકારવું જોઈએ,
256. મત્રો| થર્ સૂવે વાર્થ વાળે વાયસ્થ વ્યુત્પત્તિપિતિ તદ્દગુરૂ I एवं हि 'सिद्धरूपोऽयं तस्यार्थ' इति कथं त्वयोच्यते ? न ह्यलब्धव्युत्पत्तेः शब्दादर्थप्रत्ययो युज्यते । अर्थप्रतीतिश्च ततो दृश्यते, व्युत्पत्तिश्चः तत्र नास्तीति चित्रम् । न च कार्यप रैरेव शब्दैः लोके व्यवहारः, वर्तमानोपदेशकेभ्योऽपि नद्यादिवाक्येभ्यः व्यवहारप्रवृत्तेस्तत्रापि व्युत्पत्तिर्भवत्येव ।
256. અહીં અમે તૈયાયિકો કહીએ છીએ – તમે જે કહો છો કે કાર્યમાં જ વાકથની વ્યુત્પત્તિ (=સામ, સમાપ્તિ) છે તે બરાબર નથી, કારણ કે એવું હોય તે સિદ્ધરૂપવાળો આ અર્થ એ છે” એમ કેવી રીતે કહી શકે ? [ન જ કહી શકો] કારણ કે જે અર્થમાં શબ્દની વ્યુત્પત્તિ ન હોય તે અર્થનું જ્ઞાન શબ્દથી ઘટે નહિ. શબ્દથી [સિદ્ધ) અર્થનું જ્ઞાન થતું દેખાય છે છતાં તે [સિદ્ધી અર્થમાં શબ્દની વ્યુત્પત્તિ નથી એ તે વિચિત્ર! કાર્યોપદેશક શબ્દ વડે જ લેકમાં વ્યવહાર ચાલતું નથી, સિદ્ધોપદેશક શબ્દ વડે પણ લેકમાં વ્યવહાર ચાલે છે. “નદીકાંઠે ફળે છે એવાં વાક્યો વડે વ્યવહ ર ચાલતો હોઈ તેમાં ( સિદ્ધ અર્થમાં પણ વાક્યોનું સામર્થ્ય (=વ્યુત્પત્તિ) છે જ.
257. अपि चागुल्यादिना पुरोऽवस्थितमर्थं निर्दिश्य यदा कश्चित् कथयत्यस्येदं नामेति तदा कार्योपदेशमन्तरेणापि भवत्येव व्युत्पत्तिः । 'अस्माच्छब्दादयमर्थः प्रतिपत्तव्यः' इति कार्योपदेश एवासौ इति चेत् न, तादृशानामक्षराणामश्रवणात् । अस्येदं नामेति हि श्रूयते, नास्मादयं प्रतित्तव्य इति । अस्येदं नामेत्येषामेवाक्षराणामेषोऽर्थ इति चेद् न, अपदार्थस्य वाक्यार्थत्वायोगात् । न चैवं कल्पयितुमपि शक्यते, अस्येदं नामेत्येतावतैव च तत्प्रतिपत्तिसिद्धेः प्रतिपत्तिकर्तव्यताभिधानस्य निष्प्रयोजनत्वात् ।
_257. વળી, આંગળી વગેરે દ્વારા સામે રહેલા અને દર્શાવી જ્યારે કોઈ કહે “આનું આ નામ છે ત્યારે કાર્યોપદેશ વિના પણ વાક્યની] વ્યુત્પત્તિ હોય છે જ. “આ શબ્દમાથી આ અર્થ જાણું જોઈએ' એ કાર્યોપદેશ જ એ છે એમ જે તમે કહેતા હે તે અમે યાયિકે તેને પ્રતિષેધ કરીએ છીએ, કારણ કે તેવા અક્ષરે સંભળાયા નથી. આનું આ નામ છે એમ જ સંભળાયું છે, “આમાંથી આ નવું જોઈએ એમ સંભળાયું નથી. આનું આ નામ છે આ જ અક્ષરને એ અર્થ છે એમ જે તમે કહેતા હે તે તેને પણ અમે પ્રતિષેધ કરીએ છીએ, કારણ કે જે અર્થ પદોને ન હોય તે અથ વાકને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
