________________
૨૪
શબ્દ-અર્થ વચ્ચેના મીમાંસકમાન્ય શક્તિરૂપ સંબંધનું નાયિકકૃત ખંડન
42. अत्रोच्यते । न नित्यः सम्बन्ध उपपद्यते, शब्दवदर्थवच्च तृतीयस्य तस्य प्रत्यक्षादिना प्रमाणेनाप्रतीयमानत्वात् । . ननु शक्तिरूपः सम्बन्ध इत्युक्तम् । शक्तिश्च तदाश्रितेति कथं धर्म्यन्तरवत् पृथक्तया प्रतीयेत ।
42. नेयायि:-241 मतमा मे पाये छोय है नित्य स पटत नथा, કારણ કે શબ્દ અને અર્થની જેમ ત્રીજો પેલો નિત્ય સંબંધ પ્રત્યક્ષ આદિ પ્રમાણથી જ્ઞાત थती नथा. | મીમાંસક-સબંધ શક્તિરૂપ છે એમ અમે કહ્યું છે. અને શકિત શબ્દાશ્રિત છે, તો પછી જેમ અન્ય ધમ" શબ્દથી પૃથફરૂપે જણાય તેમ તે શકિત શબ્દથી પૃથરૂપે કેવી રીતે જણાય ?
43. नैतत् साम्प्रतम् , खरूपसहकारिव्यतिरिक्तायाः शक्तेः सूक्ष्मायाः प्रागेव विस्तरतः प्रतिक्षिप्तत्वात् । न च शक्तिः प्रत्यक्षगम्या, द्रव्यखरूपवदनुपलम्भात् । नानुमेया, कार्याणामन्यथाऽपि घटमानत्वात् । कल्पयित्वा च शक्तिमपरिहार्यः समयः, समयमन्तरेणार्थप्रतिपत्तेरसिद्धेः । सिद्धे च समये तत एवार्थसिद्धेः किं नित्य सम्बन्धाश्रयणेन ।
___43. नैयायि- 20 योग्य नथी, ४१२९१ ३ २१३५ आने साथी ही सूक्ष्म शतिना વિસ્તારથી નિરાસ અમે પહેલા જ કરી દીધો છે. શકિત પ્રત્યગમ્ય નથી, કારણ કે તે જેમ દવ્યસ્વરૂપ ઉપલબ્ધ છે તેમ ઉપલબ્ધ નથી. તે અનુમેય પણ નથી, કારણ કે કાર્યો શિકિત વિના] અન્યથા પણ ઘટી શકે છે. વળી શકિતની કલ્પના કરીને સમયને તે છેડી શકાય એમ છે જ નહિ, કારણ કે સમય વિના અર્થનું જ્ઞાન અસિદ્ધ રહે. [શકિતની કલ્પના કરીએ તોય, શકિત અતીન્દ્રિય હોઈ “આ શબ્દ આ અર્થમાં શકત છે એ સમય તો માનવો જ પડે, અન્યથા નિયત શબ્દથી નિયત અથનું જ્ઞાન થાય નહિ એથી ઊલટું સમય સિદ્ધ હોય તો તેમાંથી જ અર્થની સિદ્ધિ થતી હોવાને કારણે નિત્ય [સ્વાભાવિક સંબંધનો આશ્રય લેવાની શી જરૂર ?
44. यत्तुक्तं समयस्य पुरुषेच्छाधीनत्वात् तस्याश्चाव्याहतप्रसरत्वात् वाच्यवाचकव्यत्ययः स्यादिति, तदयुक्तम् , शक्त्यभावे शब्दस्यैव वाचकत्वे योग्यत्वात् । का पुनः शक्त्यभावे योग्यताऽस्येति चेत्, योऽयं गत्वादिजातियोगः क्रमविशेषोपकृतः । गत्वौत्वादिसामान्यसम्बन्धो हि यस्य भवति स वाचकत्वे योग्य · इति इतरस्तु वाच्यत्वे, यथा द्रव्यत्वाद्यविशेषेऽपि वीरणत्वादिसामान्यवतां कटनिष्पत्ती, तन्तुत्वादिसामान्यवतां च पटनिष्पत्तौ । न च तत्र शक्तिरस्तीत्युक्तम् । न च कारणे
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
