________________
અથવાદવાના પ્રામાણ્યની સ્થાપના
૧૧૩ કલ્પના કરવામાં આવે છે, અને નહિ કે જે [મૃત હાઈ] જ્ઞાત છે એવા વિધિ સાથે જેને સંબંધ છે એવા અર્થવાદ ઉપરથી.
214. ગત ga “રોકી રૂવમાદ્રિ 7 દ્વિતથ રહ્યાદ્રિविधिकल्पनमिष्यते । मुधैव पूर्वपक्षिणा तदाशङ्कितम् । विध्यन्तरेणैकवाक्यत्वं हि प्रत्यक्षमिहोपदिश्यते । 'बर्हिषि रजतं न देयम्' [तै ०सं०१.५.१]इत्यस्य विधेः शेषोऽयं 'सोऽरोदीत्' इत्यादिः । 'रुद्रो रुरोद, तस्य यदश्रु अशीर्यत तद्रजतमभवत्। यो हि बर्हिषि रजतं ददाति पुराऽस्य संवत्सराद् गृहे रोदनं भवति' इति । तस्माद् बर्हिषि रजतं न देयमिति । 'प्राजापत्यम तूपरमालभेत' तै० सं० २.१] इत्येतस्य विधेः शेषः 'प्रजापतिरात्मनो वपामुदखिदत्' इति । वपाहोममाहात्म्यप्रदर्शनार्थमुच्यते --अग्नौ वै प्रगृहीतमात्रायां वपायामजस्तूपर उदगादिति । 'आदित्यः प्रायणीय चरुः' [तै० सं० ६.१.५] इत्यस्य विधेः शेषोऽयं 'देवा वै देवजयनमध्यवसाय दिशो न प्राजानन्' इति । व्यामोहानामादित्यः चरु शयिता यथा दिङ्मोहस्येति । एवं तत्र तत्र विधिशेषत्वमर्थवादानां वेदितव्यम् ।
214. એટલે જ તેણે રુદન કર્યું' ઇત્યાદિ ઉપરથી “દન કરવું જોઈએ' ઇત્યાદિ વિધિની કલ્પના ઈચ્છવામાં નથી આવી. પૂવપક્ષીએ નકામી જ તે આશંકા કરી છે, કારણ કે અન્ય વિધિ સાથે [તે અર્થવાદની એકવાકયતા અહીં સીધી જણાવાઈ છે. “બહિંયામાં રજત ન આપવું જોઈએ' એ વિધિને શવભાગ તેણે રુદન કર્યું' વગેરે છે. [સમપ વાકય આ પ્રમાણે છે –] “ રુદન કર્યું, એનાં જે આંસુ પડ્યાં તે રજત બન્યાં; તેથી બહિષુયજ્ઞમાં જે રજત આપે છે તેના ઘરમાં સંવત્સર પહેલાં રડારોળ થાય છે; માટે બહિષ્ણુયજ્ઞમાં રજત ન દેવું. “પ્રજાપતિ માટેના શિંગડા વિનાના બેકડાને કાપવો.” આ વિધિને શેષભાગ છે “પ્રજાપતિએ પોતાનું માંસ કાપ્યું.' માંસ હોમવાનું માહાતમ્ય દર્શાવવા માટે કહેવાયું છે કે “જેવો અગ્નિ માંસને ગ્રહણ કરે છે કે તરત જ શિંગડા વિનાને બોકડો [આકાશમાં] ઉપર જાય છે.' યજ્ઞની શરૂઆત જેનાથી થાય છે તે ચર (=દધમાં રાંધેલે ભાત) અદિતિ દેવત માટે હોય છે આ વિધિનો શેષ ભાગ છે “દે(=ઋવિજે) ખરેખર યજ્ઞસ્થાનને નક્કી કર્યા પછી દિશાઓની ભ્રાન્તિ પામ્યા (અર્થાત્ ક્યા કમ પછી કયું કર્મ કરવું તે ક્રમવિશ્યક બ્રાતિ પામ્યા.)' જેમ દિમોહન નાશક [સૂય છે] તેમ વ્યાહોને (બ્રાન્તિઓનો નાશક અદિતિદેવતા માટેની છે. આમ તે તે સ્થાને અર્થવાદેનું વિધિશેષપણું સમજવું જોઈએ.
_215. શર્થ પુનરિદ્રમસરયમેવો તે દ્રઢિતાત્ જગતનાયત, નાપતિहोमसमिद्वादग्नेरजस्तूपर उदगादिति । उच्यते । नेदमसत्यम् । यदस्य वाक्यस्य प्रतिपाद्यं तत्र सत्यार्थमेवेदम् । न चास्य यथाश्रुतोऽर्थः प्रतिपाद्यः, किन्तु विधेयो निषेध्यो वा कश्चिदर्थः । इहान्वाख्याने द्वयमापतति-यच्च वृत्तान्तज्ञानं यच्च
૧૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
