________________
આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર પ્રવચનમાળા થયો નથી. અનુભવ એ જુદી વાત છે. જેમ આ મોહનથાળ છે ને આ બાસુંદી છે એ નિર્ણય કર્યો કહેવાય પણ જીભ ઉપર મૂકો ને જે મઝા આવે-સ્વાદ આવે તે અનુભવ જુદો છે.
જેમ દૂધમાંથી દહીં અને દહીંમાંથી માખણ બને છે એમ બુદ્ધિ પ્રજ્ઞામાં પરિવર્તિત થઈ જાય. પ્રજ્ઞા નિર્ણય કરી આપે છે કે આ જડ અને આ ચેતન, આ શરીર અને આ આત્મા. આ તું અને આ તારું, આ જુદા કરવાનું કામ પ્રજ્ઞા કરે છે.
“જડ ભાવે જડ પરિણમે, ચેતન ચેતનભાવ.” પ્રજ્ઞા નિર્ણય કરી આપે છે કે આ જગતમાં પુદ્ગલ દ્રવ્ય છે અને બીજાં દ્રવ્યો પણ છે, પણ એ બધાથી જુદો સત, ચિત અને આનંદ સ્વરૂપ ચૈતન્યમૂર્તિ ભગવાન આત્મા તું છો. જે દિવસે આ નિર્ણય થશે તે દિવસે સાધનાના પાયા નંખાશે, મંગલ મુહૂર્ત થશે, મંગલ ચોઘડિયું આવશે.
અનંતકાળ વીત્યો. અનંતકાળમાં અનંતવાર સાધના-ક્રિયા કરવા છતાં સાધના નિષ્ફળ ગઈ. જ્ઞાનીઓ કહે છે. “વહ સાધન બાર અનંત કિયો, તદપિ કછ હાથ હજુ ન પર્યો. તમે વેપારી છો. વેપાર કરો છો, મૂડી રોકાણ કર્યું પણ નફો કેટલો? નફો કરે તે વેપારી. એમ પ્રજ્ઞા દ્વારા જે નિર્ણય કર્યો તે જ્ઞાન-સમ્યજ્ઞાન. પ્રજ્ઞા દ્વારા નિર્ણય કર્યા પછી એ આત્મ તત્ત્વનો ધ્યાનની પ્રક્રિયામાં અનુભવ થવો એનું નામ સમ્યગ્દર્શન. સમ્યગ્દર્શન આપવાની ચીજ નથી, અંદરની પ્રક્રિયા છે, આંતરિક ઘટના છે. બે પ્રક્રિયા થઈ. એક પ્રક્રિયા પ્રજ્ઞાની અને બીજી પ્રક્રિયા ધ્યાનની. પ્રજ્ઞાની પ્રક્રિયામાં ચેતન તત્ત્વનો સમ્યમ્ નિર્ણય થયો અને ધ્યાનની પ્રક્રિયામાં એનો સ્વાનુભવ થયો. આનંદધનજીએ ગાયું,
અવધૂ! અનુભવ કલિકા જાગી, મતિ મેરી આતમ સુમરણ લાગી.” છોડ ઉપર કળી ખીલે તો કળી એમ બોલે છે, “મેં તો આ ગઈ, ફૂલ આનેવાલા હૈ.” ફૂલ કહે છે કે “હમ આ ગયે, ફલ આયેંગે.” કળી જાહેર કરે છે કે ફૂલ આવશે, ફૂલ જાહેર કરે છે કે ફળ આવશે. સમ્યજ્ઞાન થયું એ જાહેર કરે છે કે સમ્યગ્દર્શન થશે, અને સમ્યગ્દર્શન થયું એ જાહેર કરે છે કે એને ચોક્કસ મોક્ષ મળશે જ. મોક્ષ માંગવાની ચીજ નથી. એ આપણી પોતાની મિલ્કત છે.
સમ્યગ્દર્શન થયા પછી અંતરની તમામ દશા બદલાઈ જાય છે. શરીર તો એનું એ રહેશે. બહારના સંયોગો એના એ રહેશે પણ તમે બદલાઈ જશો. જે અંદરથી બદલાઈ ગયો તેને શસ્ત્રો સમ્યગ્દષ્ટિ કહે છે. સમ્યગ્દષ્ટિની સેવાની રીત, સમજવાની રીત, મૂલવવાની રીત, વિચાર કરવાની રીત બદલાઈ જાય છે. આજે પાંચ રૂપિયા છોડવા હોય તો કાઠું પડે, શે છૂટે? કેમ છોડાય? પણ જે દિવસે દૃષ્ટિ બદલાઈ તે દિવસે છ ખંડની ચક્રવર્તીની સંપત્તિ છોડતાં એક ક્ષણ પણ નહિ થાય. “રજકણ કે ઋદ્ધિ વૈમાનિક દેવની, સર્વે માન્યા પુદ્ગલ એક સ્વભાવ જો.' ધૂળનો એક કણ કે વૈમાનિક દેવની ઋદ્ધિ બંને પુદ્ગલ છે
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
