________________
આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર પ્રવચનમાળા
૨૦૧
સૌથી પહેલાં સમ્યગ્દર્શન થાય, ત્યારે દર્શનમોહનો ઉપશમ થાય છે. ઉપશમ એવી ઘટના છે કે અંતર્મુહૂર્ત માટે દર્શનમોહનો અગ્નિ શાંત થઈ જાય છે. અનંતાનુબંધી કષાયનો ઉદય નથી, દર્શનમોહનો દાવાનળ અંતર્મુહૂર્ત માટે સંપૂર્ણપણે શાંત થઈ ગયો છે એવી અવસ્થામાં અંતરમાં જે શુદ્ધ આત્મતત્ત્વની નિર્વિકલ્પ અનુભૂતિ થાય તેનું નામ સમ્યગ્દર્શન. આ અવસ્થામાં ‘‘આત્મા શુદ્ધ છે, બુદ્ધ છે, મુક્ત છે, નિરંજન છે, નિર્વિકાર છે એવા વિકલ્પો નથી. નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ આત્મા આવો છે અને વ્યવહાર નયની અપેક્ષાએ આત્મા આવો છે. દ્રવ્યાર્થિક નયની અપેક્ષાએ આત્મા આવો છે અને પર્યાયાર્થિક નયની અપેક્ષાએ આત્મા આવો છે, શાસ્ત્રોમાં આત્મા આવો વર્ણવ્યો છે, સમયસારમાં આવો વર્ણવ્યો છે અને પંચાસ્તિકાયમાં આવો વર્ણવ્યો છે, તેવા વિકલ્પો પણ ત્યાં નથી. ઈતને દિન તૂ નાહિ પિછાન્યો, મેરો જન્મ ગમાયો અજાનમેં, અબ તો અધિકારી હોઈ બેઠે, પ્રભુ ગુણ અખય ખજાનમેં, ગઈ દીનતા સબ હી હમારી, પ્રભુ ! તુજ સમકિત દાનમેં, પ્રભુ ગુણ અનુભવકે ૨સ આગે, આવત નહિ કોઉ માનમેં; હમ મગન ભયે પ્રભુ ધ્યાન મેં. (ઉપા.યશોવિજયજી મહારાજ)
હવે તો અમે મોક્ષના અધિકારી થઈ બેઠા છીએ. અને એવો અધિકાર અમને સાક્ષાત્ તીર્થંકર પરમાત્માએ આપ્યો છે. મોક્ષ મળશે કે નહિ તે પ્રશ્ન રહ્યો જ નથી. તું જ મોક્ષ સ્વરૂપ છો. અક્ષય સુખનો ખજાનો મારા હાથમાં આવી ગયો છે.
નિર્વિકલ્પ દશામાં શુદ્ધ આત્માની અનુભૂતિ થાય છે. તે શુદ્ધાત્મા કેવો છે ? કર્મ, લેશ્યા, ગતિ વિગેરે ઉપાધિથી તે રહિત છે. બધી ઉપાધિ ગઈ. વેદાંતમાં જરા જુદી પરિભાષામાં વાત કરી છે. ‘નેતિ, નૈતિ, નૈતિ.’ એમના પારિભાષિક શબ્દો ‘અન્નમય કોષ, પ્રાણમય કોષ, મનોમય કોષ, વિજ્ઞાનમય કોષ અને આનંદમય કોષ.’ એનાથી જે પર છે તેવા શુદ્ધાત્માની નિર્વિકલ્પ અનુભૂતિ જે આ સમયમાં થાય તેને કહેવાય છે સમ્યગ્દર્શન. આ તો અંદરમાં થતી ઘટના છે. તેને કંઈ કહેવાની જરૂર નથી. કબીરજી એમ કહે છે કે “મન મસ્ત ભયો અબ ક્યું બોલે ?’ એ દર્શન થઈ ગયું, એક સાક્ષાત્કાર થઈ ગયો. એક ખજાનો મળી ગયો. હવે બોલવાની જરૂર શી ? ગાંઠમાં હીરો બાંધી લીધો, હાથમાં લઈને પાયધુની પર બતાવવા ન જવાય કે લ્યો બાપુ ! જુઓ આ હીરો. એ તો ગાંઠે બાંધીને ઘર ભેગો થઈ જાય. એમ આત્માની અનુભૂતિ જ્યારે થાય ત્યારે અંતરંગ અવસ્થા બદલાઈ જાય છે.
""
આ સત્તરમી ગાથા વિશેષ પ્રકારની છે. કારણ કે સમક્તિ શબ્દનો પ્રવેશ અહીંથી થાય છે. સમ્યગ્દર્શન એ મહત્ત્વની ઘટના છે. સમ્યગ્દર્શન એટલે નિર્વિકલ્પ તત્ત્વની
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
