________________
૨૨૬
પ્રવચન ક્રમાંક - ૨૦, ગાથા ક્રમાંક - ૧૯, ૨૦ અને ૨૧ આટલી ઉગ્ર સાધના હોય તો કેવળજ્ઞાન થવું જોઈએ, પણ ન થયું. એક નાનકડી વાત આડી આવી. “તરણાં ઓથે ડુંગર રે, ડુંગર કોઈ દેખે નહિ રે.’ આ તરણાંએ અટકાવ્યાં. બાહુબલી જેવાં હાથીને અહંકારરૂપી કીડી તાણી ગઈ. ભગવાન ઋષભદેવે તેમને જગાડવા તેમની બ્રાહ્મી અને સુંદરી બે બહેનોને મોકલી. બન્ને બહેનો ત્યાં જઈને અલંકારિક ભાષામાં કહે છે કે “વીરા મોરા, ગજ થકી ઊતરો, ગજ ચઢે કેવળ ન હોય.” આ શબ્દો સાંભળી બાહુબલીજી વિચારે છે કે “ય ગય રથ સહુ પરિહર્યા.” મેં તો હાથી ઘોડા રથ બધું છોડ્યું છે, ધરતી ઉપર ઊભો છું, મારી બેનો જૂઠું ન બોલે, તો કયો હાથી ? અરે, અહંકારરૂપી હાથી ઉપર ચઢ્યો છું. અહંકારરૂપી હાથી ઉપરથી હેઠા ઊતર્યાને વંદન કરવા પગ ઉપાડ્યો.
“પગ ઉપાડ્યો રે વાંદવા, ઉપવું કેવલજ્ઞાન રે.” એમને એ ડગલે જ કેવળજ્ઞાન થયું. આ બહુ નાનકડી અને આશ્ચર્યકારક ઘટના છે. અહંકારનો પરિણામ વિનય પ્રગટ થવા દેતો નથી. એટલા માટે જ આ ગાથાઓમાં પરમકૃપાળુદેવે વિનયની મહત્તા બતાવવા બહુ પારમાર્થિક વાત કરી છે.
પહેલી વાત, ગુરુ અને શિષ્યને જોડનારી જે કડી છે તેનું નામ વિનય. જ્યારે તમે શિષ્ય થઈને ગુરુ પાસે જશો ત્યારે દેહ લઈને જશો, સંપત્તિ લઈને જશો, બીજું કંઈપણ લઈને જશો પણ આધ્યાત્મિક માર્ગમાં તેનું મૂલ્ય નથી. મૂલ્ય હૃદયનું છે કે હૃદયમાં કેવો ભાવ છે, એટલા માટે એક પારમાર્થિક શબ્દ વાપર્યો અને તે છે વિનય. ‘વિનયમૂત્રો ઘો’ ધર્મનું મૂળ વિનય છે. જેમ વૃક્ષ મૂળમાંથી પ્રગટ થાય છે તેમ ધર્મ વિનયમાંથી પ્રગટ થાય છે, તેથી શિષ્યની મૂડી વિનય છે.
ભગવદ્ ગીતામાં જુદા શબ્દો વાપર્યા છે. અર્જુને શ્રીકૃષ્ણને પૂછ્યું કે આ તત્ત્વજ્ઞાન, આધ્યાત્મિક જ્ઞાન, આ પરમજ્ઞાન પ્રભુ ! કોને પ્રાપ્ત થાય? કઈ સામગ્રી લઈ ગુરુ પાસે જવું? ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ કહું, અર્જુન ! “શ્રદ્ધાવાન મને જ્ઞાન ” આ શ્રદ્ધાનો એક અર્થ છે રુચિ અને બીજો અર્થ છે પ્રેમ. જેની પાસે રુચિ અને પ્રેમની મૂડી છે એ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરશે.
અહીં એમ કહ્યું કે શિષ્યની પાસે વિનયની મૂડી જોઈએ અને સદ્ગુરુ પાસે નિરપેક્ષતા જોઈએ. જેમને કોઈપણ જાતની અપેક્ષા નથી તેને કહેવાય છે નિરપેક્ષ. જ્ઞાની પુરુષ તો પ્રવચન આપી આભાર વિધિની રાહ પણ જોતાં નથી. બોલ્યાં કે વાત પૂરી થઈ ગઈ. યાદ પણ નથી રાખતા કે અમે તમને કહ્યું. તેઓ એમ પણ નથી કહેતાં કે અમે તમને ઉપદેશ ન આપ્યો હોત તો તમને સમ્યગદર્શન ન થાત. તેમને સન્માનની પણ અપેક્ષા નથી. નિરપેક્ષતા એક મૂડી અને બીજી મૂડી નિષ્પક્ષતા. તેમને કોઈનો પક્ષ નથી. પક્ષમાં હંમેશા રાગ હોય છે. તમે જેનો પક્ષ લેશો તેના માટે રાગ અને જેનો પક્ષ નથી લેતાં તેનાં માટે અણગમો છે. જો
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
