________________
આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર પ્રવચનમાળા
૩૧૯ સન્માન થાય, મોટા વરઘોડા નીકળે, અભિનંદન અપાય, માન અપાય તે ઠીક, પણ અંતરમાં એમ થાય કે “હમને કુછ કિયા હૈ.' વ્રત તો કર્યું પણ સાથે અહંકારને પોષવાની તક પણ મળી. શાસ્ત્રોનું કહેવું છે કે જે વ્રતો કરીએ છીએ તે વૃત્તિઓનો નિરોધ કરવા માટે કરીએ છીએ. શાસ્ત્રોએ નક્કી કરી આપ્યું કે આહાર સંજ્ઞા બળવાન છે, ખાવું ખાવું અને ખાવું અને જુદા જુદા સ્વાદ લેવાની વૃત્તિ જો થતી હોય તો શું ઉપાય? તો તપ તેનું સાધન છે. તપ આહાર સંજ્ઞા જીતવા માટે છે. આઠ દિવસ તપ કર્યું હોય અને નવમે દિવસે ફાઈવસ્ટાર હોટલમાં હોય તો ક્યાંક ગરબડ થઈ છે. આઠ દિવસનાં ઉપવાસ અને નવમે દિવસે ફાઈવસ્ટાર હોટલમાં ! મેળ નથી પડતો. એણે તપ અને વ્રત જરૂર કર્યું છે પણ વૃત્તિઓને જીતી નથી. સન્માન અને મહત્ત્વ મળ્યું છે. ધર્મસાધના જરૂર કરી છે, પણ વૃત્તિ અંદર અકબંધ રહી. વૃત્તિ અંદર ઢીલી પડે, તો વૃત્તિ નષ્ટ કરી શકાય. આહાર સંજ્ઞાની વૃત્તિ નષ્ટ કરવા માટે તપ સાધના છે.
ભય આપણને પીડે છે. આપણે તેની વચ્ચે જીવીએ છીએ. કેટલાંક ભય વાસ્તવિક છે તો કેટલાંક ભયો કાલ્પનિક છે. ભયનું આપણને કંપન થાય છે. ભયથી મૂંઝવણ થાય છે અને ભયનાં કારણે આપણે વ્યાકુળ રહીએ છીએ. ટેન્શન શબ્દ ભય પછી આવે. જેટલો ભય વધારે તેટલું ટેન્શન વધારે. આ ટેન્શન કોઈ ચીજ કે વસ્તુ નથી. તે એક્સ-રે કાર્ડયોગ્રામમાં આવતો નથી. થર્મોમીટરમાં આવતી નથી અને કોઈને દેખાતો પણ નથી. એ બિનજરૂરી છે પણ થાય છે. તે ભયના કારણે થાય છે. ભયને જીતવા જ્ઞાની પુરુષો ભાવનાની સાધના કરવાનું કહે છે. શાસ્ત્રમાં બાર વૈરાગ્યની અને ચાર કલ્યાણની એમ કુલ સોળ ભાવનાઓ છે.
બાર વૈરાગ્યની ભાવના (૧) અનિત્ય (૨) અશરણ (૩) સંસાર (૪) એકત્વ (૫) અન્યત્વ (૬) અશુચિ (૭) આશ્રવ (૮) સંવર (૯) નિર્જરા (૧૦) લોકસ્વરૂપ ભાવના (૧૧) બોધિ દુર્લભ (૧૨) ધર્મ દુર્લભ (ધર્મ ઉપદેશક અહંદાદિ દુર્લભ)
ચાર કલ્યાણની ભાવના (૧) મૈત્રી (૨) પ્રમોદ (૩) કરુણા (૪) મધ્યસ્થતા.
આ સોળ ભાવનાઓનું ભાવન એટલા માટે કરવું કે તેનાથી ભયની વૃત્તિ જીતાય. ભાવનાઓનું ભાવન કરવા છતાં જો વૃત્તિઓ ન જીતાય તો સમજી લેજો કે તમે સફળ થયા નથી.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
