Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ muni candraprabhasAgara 2010_03
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta-bhApA kI sUktiyoM ke saMkalana kA kSetra kucha prArambhika sAmAnya prayAsoM ko chor3akara abhI taka achUtA hI rhaa| prastuta grantha usI abhAva ko mahattvapUrNa pUrti hai| yaha uccastarIya prayAsa haiapane Apa meM sarvaprathama aura AzAtIta / prAkRta-sAhitya sUkta-ratnAkara hai| isameM aise anekAneka sUkta-ratna vikIrNa haiM, jinakI prabhA / prastuta koza meM sahaja dRSTigata hai| isameM prAkRtanibaddha prasiddha kRtiyoM kI AcAra-vicAra viSayaka mArmika sUktiyoM kA viSaya-varNa kramAnusAra prastutikaraNa huA hai / isameM mUla prAkRta, hindI anuvAda, mUla grantha kA nAma evaM grantha kI gAthA-saMkhyA dete hue kramabaddha saMgraha-koza taiyAra kiyA gayA hai| ataH prastuta grantha na kevala sUkti-koza hai, apitu sandarbha-koza bhI bana gayA hai| sUkti-koza ke rUpa meM yaha grantha janasAdhAraNa ke lie lAbhadAyaka hai aura sandarbha-koza ke rUpa meM zodhakartAoM lekhakoM ke lie| 2010_03. - Sawwaviainelibrary
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta- sUkti- koza [PRAKRIT-SUKTI-KOSHA ] 2010_03
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2010_03
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta-sUkti koza muni candraprabhasAgara jayazrI prakAzana, kalakattA 2010_03
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ preraNA: zAsana-prabhAvaka munirAja zrI mahimAprabhasAgarajI ma. saMyojana-sahayogaH muni zrI lalitaprabhasAgara mudraNa-zodhana-sahayoga : zrI bhaMvaralAla nAhaTA prakAzana : jayazrI prakAzana 22e, budha ostAgara lena, kalakattA-6 vitaraNa : bhAratIya vidyA prakAzana, javAhara nagara, baMgalo roDa, dillI-7 prakAza, 6sI, esplAneDa ro (IsTa) kalakattA-66 mudraNa : bhAgacanda surAnA surAnA prinTiMga varksa phUlakaTarA, kalakattA-7 prakAzana-varSa : disambara, 1985 mUlya : 25 rupaye prAkRta-sUkti-koza muni candraprabhasAgara 2010_03
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzana-prastuti mahopAdhyAya muni zrI candraprabhasAgarajI sampAdita 'prAkRta-sUktikoza' nAmaka mAnaka grantha prakAzita karate hue hameM atIva prasannatA kA anubhava ho rahA hai| vastutaH muni zrI candraprabhasAgarajI na kevala eka santa haiM, apitu ve eka pratiSThita kavi, vicAraka, sAhityakAra, lekhaka aura vyAkhyAtA bhI haiN| Ayu se ve yuvA haiM, parantu kArya meM prauddh'| unakA sAhitya unakI gahana zruta-sAdhanA tathA tapaHsAdhanA kA madhura phala hai| bhAva, vicAra, bhASA-zailI evaM abhivyaMjanA saba kucha zreSTha hai unakA / prastuta grantha bhI munizrI ke vyaktitva para acchA prakAza DAlatA hai| unakA yaha grantha unakI kaThora zruta-sAdhanA kA yathArtha paricaya hai| munizrI ne prastuta grantha athak zrama evaM AtmaniSThA ke sAtha saMkalita/ sampAdita kiyA hai| prastuta grantha meM una choTI-choTI prAkRta-sUktiyoM kA saMkalana kiyA gayA hai, jinameM bhAratIya tattva-cintana evaM naitika jIvana-darzana kI ananta jJAna-jyoti samAhita hai| yaha ThIka vaise hI hai jaise nanheM-nanheM gulAba-puSpoM meM udyAna-kAnana kA saurabhamaya vaibhava nihita rahatA hai| prAkRta-bhASA kI sUktiyoM ke saMkalana kA kSetra kucha prArambhika sAmAnya prayAsoM ko chor3akara abhI taka achUtA hI rhaa| prastuta grantha usa abhAva kI mahattvapUrNa pUrti hai| yaha ucca-starIya prayAsa hai-apane Apa meM sarvaprathama aura AzAtIta / 2010_03
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ hama zraddheya munizrI ke prati kRtajJa haiM, jinake amUlya saMgraha / saMdarbha koza ko prakAzita karane kA hameM avasara saMprApta huA / isake atirikta prastuta grantha ke prakAzana - kAla meM hameM anya aneka sajjanoM kA sahayoga prApta huA hai, jinakA sahayoga sAbhAra ullekhanIya hai / sarvaprathama hama mahAn pratibhA ke dhanI evaM sAhitya - rasika AdaraNIya santa munirAja zrI mahimAprabhasAgara jI mahArAja ke prati zraddhAvanata haiM, jinakI mahatI preraNA se hameM yathAzakya Arthika saujanya prApta huA athavA yoM samajhiye ki prastuta grantha kI zatAdhika pratiyA~ agrima rUpa se kraya kI gaIM / grantha ke saMyojana meM siddhAnta - prabhAkara muni zrIlalitaprabhasAgarajI mahArAja kA evaM prUpha - saMzodhana meM vidvadvarya zrImAn bha~varalAlajI nAhaTA kA vizeSa sahayoga evaM sahakAra milA hai, etadartha ye sabhI hamAre dhanyavAda ke pAtra haiN| sabhI sahayogI mahAnubhAvoM ko hama hArdika prasannatA bheMTa karate haiM / prastuta hai zikSA sambandhI rASTrIya nIti- saMkalpa ke anupAlana ke 'prAkRti - sUkti koza', jisakI Apako rUpa meM Apake kara-kamaloM meM sudIrgha kAla se pratIkSA thI / 2010_03
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sauhArdrA, saujanya evaM Adarza kI pratimUrti parama sArasvata AcArya zrI jinakAntisAgarasUri 2010_03 ko sAdara savinaya
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2010_03
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna mahAvIra 2010_03
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2010_03 sva0 rAvatamala jI seThiyA, gaMgAzahara ( rAja0 ) zrI tArAcanda jI seThiyA, gaMgAzahara ( rAja0 )
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ svakathya 'sUktaM zobhanokti viziSTam' arthAt viziSTa rUpa meM suzobhana kathana hI sUkti hai, jisameM kisI sAmAnya satya kI sAragarbhita abhivyakti hotI hai| sUktiyoM kA mahattva sArvakAlika evaM sArvabhaumika rahA hai| sUktiyoM ke zravaNa yA paThana se mAtra mana hI Alokita nahIM hotA, apitu mastiSka bhI Alokita hotA hai| ataH isakA sambandha mana aura buddhi donoM se hai| sUktiyA~ kAvya kA mahattvapUrNa aMga hai| kabhI-kabhI to artha-gauravapUrNa eka sUkti sampUrNa kAvya ko mUlyavAna banA detI hai aura kabhI-kabhI vaha svayaM saikar3oM granthoM kI apekSAkRta adhika mUlyavAn ho jAtI hai| prastuta grantha prAkRta-sUktiyoM kA koza hai| Aja prAkRta-sAhitya ke punaruddhAra kI aparihAryatA hai| eka yuga thA jaba prAkRtabhASA lokabhASA thI, samprati vahI bhASA vidvAnoM kI bhASA ho gaI hai| isa bhASA ke adhyetA evaM adhyApaka donoM hI durlabha hote jA rahe haiN| prAkRta-sAhitya ati samRddha hai| ise samRddha karane kA zreya mukhyataH jaina-paramparA ko hai| bhagavAna mahAvIra kA dharma isI bhASA ke mAdhyama se janasAdhAraNa kA dharma banA thaa| isIlie prAkRtasAhitya meM adhikAMzataH jinavANI hI mukharita hai| prAkRta-sAhitya sUkta-ratnAkara hai| isameM aise anekAneka sUkta-ratna vikIrNa haiM, jinakI prabhA prastuta koza meM sahaja dRSTigata hai| isameM prAkRta-nibaddha prasiddha kRtiyoM kI AcAra-vicAra viSayaka mArmika 2010_03
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUktiyoM kA viSaya-varNa kramAnusAra prastutikaraNa huA hai| isameM mUla prAkRta, hindI-anuvAda, mUla grantha kA nAma evaM grantha kI gAthA-saMkhyA dete hue kramabaddha saMgraha-koza taiyAra kiyA gayA hai| ataH prastuta grantha na kevala sUkti-koza hai, apitu sandarbha-koza bhI bana gayA hai| sUktikoza ke rUpa meM yaha grantha janasAdhAraNa ke lie lAbhadAyaka hai aura sandarbha-koza ke rUpa meM zodhakartAoM, lekhakoM Adi ke lie| saMkSepa meM, yaha koza jo maiM Aja janasAdhAraNa ke sammukha prastuta kara rahA hU~, sabakI cira-pratIkSita AvazyakatA ko pUrA karegA, aisA vizvAsa hai| anta meM yatra sauSThavaM kiJcittadgurvoreva me na hi / yadatrAsauSThavaM kiJcittanmamaiva tayorna hi / / -ina zabdoM ke sAtha yaha koza sudhI pAThakoM ke hAthoM meM samarpita hai| 1 disambara' 1985 6 sI, esplAneDa ro (IsTa) kalakattA-66 -candraprabhasAgara 2010_03
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukrama viSaya pRSTha-saMkhyA acaurya ajIva ajJAna ajJAnI adveSa adharma 56 65 OM adhyAtma anAgraha anAsakti anityatA anukampA anurakta antarAtmA aparigraha apramAda abhaya avinIta azaraNa asaMyama aspRzyatA ahaMkAra ahiMsA AcaraNa AcArya gaay'aa Atma-darzana pRSTha-saMkhyA viSaya Atma-prazaMsA Atma-bodha Atma-vijaya Atma-sAkSI Atma-svarUpa AtmA AtmaupamyatA Apatti AlasI Azrava AhAra-vicAra indriya-damana indriyA~ 18 uttarAdhikArI udbodhana 28 unmArgI upadeza upadezaka karuNA 34 karma 35 karmaNyatA 36 kama-bandha 45 kalaMkI kalyANakArI kavi kaSAya 2010_03
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya kAmanA kAma-bhoga kAmAsakta kAvya - kavitA kusaMga krAnta-vacana krodha kSamA kSamApanA kSamAzIla gacchAdhipati gAthA guNa-darzana guNavatI guNAnurAga guNodaya guru gurukulavAsI gRhalakSmI caturbhaGgI cAritra jinavacana jJAna jJAna-karma - yoga jJAnI jJAnI- ajJAnI tattva-darzana tapa titikSA tyAgI triveNI 2010_03 pRSTha saMkhyA viSaya 87 dayA 88 dAna 60 dAridraya 63 4 duHkha durAcAra 66 durjana 68 durjana- prazaMsA 100 dharma dharmakathA 101 102 dhama 103 dharmArAdhaka dharma-zravaNa 103 104 dhairyavAna 105 dhyAna 105 namaskAra - mantra 106 nidrA 106 nindA 107 nirabhimAna 108 nirguNa 108 nirmohI 113 nirlobha 114 115 117 121 123 124 puNya 128 132 133 134 parAnupajIvI pariNAma paropajIvI pApa pApI puNya-pApa puruSArthaM pUjya pratikramaNa pRSTha saMkhyA 134 135 138 136 140 142 143 143 146 150 150 150 152 154 156 160 161 163 164 164 165 165 165 166 166 167 068 166 171 172 173
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya prAkRta kAvya prAyazcita prema bandhana bahirAtmA bikhare motI bur3hApA brahmacarya brAhmaNa bhavyAtmA bhAgya bhAva bhikSu bhUkha bhogI - abhogI maGgala mana madyapAna manuSya manuSya janma manobhAva (lezyA ) manovijaya manasvI mamatva mAMsAhAra mAyA mitra mithyAtva ( avidyA ) mithyAdRSTi mukta maitrI 2010_03 pRSTha saMkhyA viSaya 174 mokSa 176 mokSa-mArga 177 180 180 182 rAga 186 187 163 165 lagana 165 lobha 165 lobhI 166 167 168 168 200 200 201 202 202 205 205 206 moha yatanA yogI rAga-dveSa rAjalakSmI rAtri - bhojana vAgviveka vidyArjana vinaya vinaya - avinaya vinIta viparyAsa viyoga virakta viveka vItarAga vIra vIratA 206 veza 206 vezadhArI 207 vezyAgamana 208 vaiyAvRtya ( sevA ) 220 vyasana 221 zatru 222 zaraNa pRSTha saMkhyA 223 224 228 226 230 231 231 234 234 235 235 236 237 210 21. 214 215 216 216 216 217 217 216 216 216 243 244 245 246 247 247
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya zarIra zikSA zikSAzIla ziSya zIla zaucadharma zraddhA zramaNa evaM zramaNa-dharma zrAvaka - dharma zruta-jJAna saMgha saMyama saMyama saMyama saMvara sajjana satya satyavAna satsaMga sadguNa sadvyavahAra 2010_03 pRSTha saMkhyA 248 248 viSaya santoSa santoSI 246 samaguNI 246 samatvayoga 250 samAdhimaraNa samAdhistha 25.1 252. sammAna 253. samyagdarzana 257 samyagTaSTa 256 260 262 263 263 264 267 270 270 272 272 samyaktva saralatA sAdhu sAhasI sukha sevaka sparza svAdhyAya svAbhimAnI hRdaya-saMvaraNa pRSTha saMkhyA 274 275 275 276 276 2-1 281 282 284 286 287 288 286 286 260 260 261 262 262
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta-sUkti-koza pAiyakavvassa namo pAiyakanvaM va nimmiyaM jeNa / tAha ciya paNamAmo paDhiUNa ya je vi yAti // prAkRta-kAvya ko namaskAra hai, jinhoMne prAkRta-kAvya kI racanA kI hai, unheM namaskAra hai| jo par3hakara unheM jAna lete haiM, unheM bhI hama praNAma karate haiN| -vajjAlagga (3/13) 2010_03
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2010_03
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ a daMta sohaNamAissa, adattassa vivajjaNaM / asteya vrata kA sAdhaka kisI kI AjJA ke binA, aura to kyA, kI svacchatA hetu eka tinakA bhI nahIM letA / acaurya - uttarAdhyayana ( 16 / 28 ) lobhAvile AyayaI adattaM / jaba AtmA lobha se kaluSita hotA hai, taba corI karane ke lie udyata hotA hai / -uttarAdhyayana ( 32 / 26 ) adattAdANaM... akittikaraNaM, aNajjaM... sayA sAhugarahaNijjaM / caurya-karma apayaza karanevAlA anArya-karma hai / yaha sabhI bhale vyaktiyoM dvArA sadA niMdanIya hai / paravyAdo duggaI sahavvAdo hu suggaI havai / iya NAUNasadavve kuNaharaI viraha iyarammi || apane dAMta 2010_03 - praznavyAkaraNasUtra ( 1 / 3 ) paravvaharaNamedaM AsavadAraM khu veMti sogariyavAhaparadArayehi khoro hu paradravya se durgati hotI hai aura svadravya se sugati hotI hai, aisA jAna kara tU svadravya meM rati kara aura paradravya se virakti | paradravya haraNa karanA pApa Agamana kA dvAra hai| sUara kA ghAta karanevAle, mRgAdikoM ko pakar3anevAle tathA parastrI gamana karanevAle se bhI cora adhika pApI ginA jAtA hai / - mokSa - pAhur3a (16 ) pAvassa / pApadaro // - bhagavatI ArAdhanA (865 / 684 ) [
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ cittamaMtamacittaM vA, appaM vA jai vA bahuM / daMtasohaNamittaM pi, uggahaM si ajAiyA // taM appaNA na giNhaM ti, no vi giNhAvae prN| annaM vA giNhamANaM pi, nANujANaMti saMjayA // cetana-sahita ho athavA cetana-rahita, koI bhI vastu, kama ho yA jyAdA, yahA~ taka ki eka sIMka taka bhI pUrNa saMyamI sAdhaka usake svAmI gRhastha kI anumati ke binA na to svayaM grahaNa karate haiM, na dUsaroM ko grahaNa karAne ke lie prayatna karate haiM aura na hI grahaNa karanevAle kA anumodana hI karate haiN| ___ --dazavaikAlika (6/13,14) tivvaM tase pANiNo thAvare ya, je hiMsati AyasuhaM paDucca / je lUsae hoi adattahArI, Na sikkhaI seyaviyassa kiMci // jo manuSya vyaktigata sukha ke lie trasa athavA sthAvara jIvoM kA krUrabhAva se ghAta karate haiM, jo hiMsaka aura cora banate haiM, ve jina vratoM ko AdaraNIya mAnate haiM, unakA pAlana kiMcit bhI nahIM kara sakate / -sUtrakRtAGga ( 1/5/1/4) adinnamannesu ya no ghejjaa| saMyamI sAdhaka binA dI huI dUsaroM kI vastu ko grahaNa na kare / -sUtrakRtAGga ( 1/10/2) jo bahumullaM vatthu appayamulleNa Neva giNhedi / vIsariyaM pi Na giNhadi lAhe thove vi tUsedi // jo paradavvaM Na haradi mAyAloheNa kohamANeNa / diDhacitto suddhamaI aNuvvaI so have tidio // jo vyakti bahumUlya vastu ko alpa-mUlya meM nahIM letA, dUsare kI bhUlI huI vastu ko bhI nahIM uThAtA aura alpalAbha se bhI santuSTa rahatA hai tathA kapaTa, lobha, mAyA evaM krodha se parAye dravya kA haraNa nahIM karatA vaha zuddhamati dRr3hanizcayI acaurya-aNuvratI hai / --kArtikeyAnuprekSA ( 335-336) 2010_03
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakkhaNe deva-davvassa, paratthI-gamaNeNa ya / sattamaM naraiyaM iMti, sattavArAo goyamA // he gautama ! deva-dravya ke har3apane se aura parastrI ke sAtha maithuna karane se sAtaveM naraka meM sAta bAra jAnA par3atA hai| -kAmaghaTa-kathAnaka ( 124) vajjijjA tenAhaDatakkara jogaM viruddha rajjaM ca | kUDatula-kUDamANaM, tappaDirUvaM ca vavahAraM // corI kA mAla lenA, taskarI karanA, rAjya-AjJA kA ullaMghana karanA, nApa-taula kI gar3abar3a tathA milAvaTa-ye saba corI ke tulya haiM / -sAvayapaNNatti ( 268) gAme vA Nayare vA, raNe vA pecchiUNa paramatthaM / jo muMcadi gahaNabhAvaM, tidiyavadaM hodi tasseva // grAma meM, nagara meM yA vana meM parAyI vastu ko dRSTigata kara jo mana meM usake grahaNa karane kA bhAva nahIM lAtA hai, usake tRtIya asteya mahAvata hotA hai / --niyamasAra (58) ajIva suhadukkhajANaNA vA, hidapariyammaM ca ahidbhiirutt| jassa Na vijjadi NiccaM, taM samaNA viti ajjIvaM / / zramaNa-jana use ajIva kahate haiM jise sukha-duHkha kA jJAna nahIM hotA, hita ke ati udyama aura ahita kA bhaya nahIM hotaa| -paMcAstikAya (125) ajJAna evaM takkAi sahiMtA, dhammAdhamme akobiyaa| dukkhaM te nAituti , sauNI paMjara jahA // [ 3 2010_03
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo dharma tathA adharma se sarvathA anajAna manuSya kevala kalpita tarkoM ke AdhAra para hI apane mantavya kA pratipAdana karate haiM, ve apane karma-baMdhana ko tor3a nahIM sakate, jaise pakSI piMjare ko nahIM tor3a pAtA hai / -sUtrakRtAGga ( 1/1/2/22) aNNANaM paramaM dukkhaM, aNNANA jAyate bhayaM / aNNANamUlo saMsAro, viviho savvadehiNaM // ajJAna mahAduHkha hai / ajJAna se bhaya utpanna hotA hai| saba jIvoM ke saMsAra-paribhramaNa kA mUla kAraNa ajJAna hI hai / --isibhAsiyAI ( 21/1) bhAve NANAvaraNAtiNi paMko / jJAnAvaraNa arthAt ajJAna Abhyantara-kIcar3a hai / -nizItha-cUrNi-bhASya (70) nANaMpi hu micchAdiTThissa aNNANaM / mithyAdRSTi kA jJAna bhI ajJAna hI hai / -vizeSAvazyaka-bhASya ( 520) aNNANamayA bhAvA aNNANo ceva jAyae bhaavo| ajJAnamaya bhAva se ajJAnamaya bhAva hI utpanna hotA hai / -samayasAra ( 126) ajJAnI annANI kiM kAhI, kiM vA nAhI seyapAvagaM / ajJAnI AtmA kyA karegA ? vaha puNya aura pApa ko kaise jAna pAyegA ? -dazavaikAlika (4/10) jIvAjIve ayANato, kahaM so nAhIi saMjamaM?... jIvAjIve viyANaMto, so hu nAhIi saMjamaM // jo na jIva ko jAnatA hai aura na ajIva ko, vaha saMyama ko kaise jAna ] 4 2010_03
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAyegA ? jo AtmA aura anAtmA kA acchI taraha jJAna prApta kara letA hai, vahI saMyama patha para gati kara sakatA hai / aNNANamayo jIvo kammANaM kArago hodi / ajJAnI jIva hI karmoM kA karttA hotA hai / - dazavekAlika (4/12-13 ) ajJAnI jIva kA saMga nahIM karanA cAhiye / alaM bAlassa saMgeNaM / - AcArAMga ( 1/2/5 ) aMdho aMdhaM pahaM Nito, dUramaddhANugacchai / jaba andhA andhe kA mArgadarzaka banatA hai, to vaha abhISTa patha se dUra bhaTaka jAtA hai / -- samayasAra ( 62 ) -sUtrakRtAGga ( 1/1/2/16 ) jahA assAviNi gANaM, jAi aMdho duruhiyA / icchai pAramAgaMtuM, aMtarA ya visIyaI // 2010_03 ajJAnI sAdhaka usa janmAMdha mAnava ke samAna hai, jo chidravAlI naukA para ArUr3ha hokara nadI ke taTa para pahu~canA cAhatA hai; kintu kinArA Ane se pUrva hI madhya - pravAha meM DUba jAtA hai / bAle pApehi mijjatI / ajJAnI pApa karake bhI usa para abhimAna karatA hai / -sUtrakRtAGga ( 1/1/2/31 ) - sUtrakRtAGga ( 1/2/2/21 ) je kei bAlA iha jIviyaTThI, pAvAi kammAI karenti ruhA / te ghorarUve tamasindhayAre, tivvAbhitAve narage paDanti // jo ajJAnI manuSya apane sAmAnya jIvana ke lie nirdaya hokara pApa karma karate haiM, ve mahAbhayaMkara, pragAr3ha andhakAra se AvRtta evaM tIvra tApavAle tamisra - naraka meM janma lete haiM / - sUtrakRtAGga ( 1/5/2/3 ) [ 5
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ na kammuNA kamma khaventi bAlA / ajJAnI kitanA hI prayatna kare, kintu pApa karmoM se pApa karmoM ko kabhI bhI naSTa nahIM kiyA jA sakatA / - sUtrakRtAGga ( 1/12/15 ) veNa vA'haM sahiutti mattA / aNNaM jaNaM pasati biMbabhUyaM // jo bhikSu yaha garva karatA hai ki 'maiM hI akelA tapasvI hU~, anya sabhI loga kheta meM khar3I ghAsa ke r3hA~ce mAtra haiM,' vaha mUrkha hai, mUr3ha hai 1 -sUtrakRtAGga ( 1 / 13 / 11 ) agIatthassa vayaNeNaM amayaMpi na ghuMTae / agItArtha ke kathana para pIyUSa kA bhI pAna nahIM karanA cAhie / bhuMjai sUyare / ramaI mie // kaNa kuMDagaM cANaM, viTaThaM evaM sIlaM vaittANaM dussIle jaise cAvaloM kA svAdiSTa AhAra chor3akara sUara viSThA khAtA hai, vaise hI pazuvata jIvana vyatIta karanevAlA ajJAnI zIla ko parityAgakara duHzIla ko pasanda karatA hai / - gacchAcAra ( 46 ) bAlaM sammai sAsaMto, galiyassaM va vAhae // jar3amUr3ha ziSyoM ko zikSA detA huA jJAnI guru usI prakAra khinna hotA hai, jisa prakAra ar3iyala yA mariyala ghor3e para car3hA huA ghur3asavAra / - uttarAdhyayana ( 1 / 37 ) anaMtae / luppanti bahuso mUDhA, saMsArammi mRr3ha prANI ananta saMsAra meM ananta bAra janma aura mRtyu kA grAsa banate haiM / 6] -- uttarAdhyayana ( 1 / 5 ) 2010_03 AsurIyaM disaM bAlA, gacchaMti avasA tamaM / ajJAnI vyakti vivaza hue aMdhakArAcchanna AsurI gati ko prApta hote haiM / - uttarAdhyayana ( 7/16 ) - uttarAdhyayana ( 6 / 1 )
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ tuliyANa bAlabhAvaM abAlaM ceva pNddie| caiUNa bAlabhAvaM, abAlaM sevaI munnii|| vivekI muni ko, bAlabhAva arthAt ajJAna evaM abAlabhAva arthAta jJAna donoM kA tulanAtmaka cintana kara bAla-bhAva ko sampUrNa tyAga denA cAhie aura abAlabhAva ko svIkAra karanA cAhiye / - uttarAdhyayana (7/30 ) bhogAmisadosavisanne, hiyanisseyasabuddhi voccatthe / bAle ya mandie mUDhe, bajjhai macchiyA va khelammi // kAma-bhogoM meM Asakta evaM apane hita tathA niHzreyas kI buddhi kA tyAga karanevAle ajJAnI mAnava viSaya-bhoga meM vaise hI cipake rahate haiM, jaise zleSma (kapha) meM makkhI / - uttarAdhyayana (8/5) jayA ya cayai dhamma, aNajo bhogkaarnnaa| se tattha mucchie bAle, AyaI nAvabujjhaI // jo ajJAnI bhogoM meM mRcchita ho una ke lie dharma ko tyAga detA hai, vaha bodha ko prApta nahIM hotA hai / -dazavaikAlika-cUlikA ( 1/1) aNNANI puNaratto savvadavvesu kmmmjjhgdo| lippadi kammaraeNa du kaddamamajjhe jahA lohaM // jo ajJAnI sabhI dravyoM meM Asakta hai, vaha karmoM ke madhya rahA huA kama-raja se vaise hI lipta hotA hai, jaise kIcar3a meM par3A huA lohA jaMga se lipta ho jAtA hai| -samayasAra ( 216) hA ! jaha mohiyamaiNA, suggaimaggaM ajANamANeNaM / bhIme bhavakatAre, suciraM bhamiyaM bhykrmmi|| hA ! kheda hai ki sugati kA mArga na jAnane ke kAraNa maiM mUr3hagati bhayAnaka aura ghora saMsAra rUpI aTavI meM cirakAla taka bhramaNa karatA rhaa| -maraNa samAdhi (560) 2010_03
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ tao dussannappA-duhe, mUr3he vuggAhite / duSTa, mUrkha aura bhUmita vyakti ko pratibodha denA duSkara hai / -sthAnAMga (3/4) jAvanta'vijApurisA, savve te dukkha saMbhavA / luppanti bahuso mUDhA, saMsArammi aNaMtae / sabhI avidyAvAna duHkhI hote haiM-ve mUr3ha anaMta saMsAra meM bAra-bAra lupta hote haiM arthAt janma-maraNa karate rahate haiM / -uttarAdhyayana (6/1) adveSa vairAI kuvai verI, tao verehiM rajai / pAvovagA ya AraMbhA, dukkhaphAyA ya antso|| vaira rakhanevAlA dveSI manuSya sadaiva vaira hI kiyA karatA hai aura vaha vaira meM hI Anandita hotA hai| parantu yaha pravRtti pApakAraka evaM ahitakara hai aura anta meM duHkha pradAna karanevAlI hai / -sUtrakRtAGga ( 1/8/7) na virujjheja keNa vi| kisI ke bhI sAtha vaira-virodha nahIM karanA cAhiye / -sUtrakRtAGga ( 1/11/12) bhUehiM na virujjhejaa| kisI bhI jIva ke sAtha vaira-virodha na bar3hAe~ / -sUtrakRtAGga ( 1/15/4) verANubaddhA narayaM uti / vaira meM Abaddha jIva naraka ko prApta karate haiM / -uttarAdhyayana (4/2) 8 ] 2010_03
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ emeva rUvammi gao paosaM, uvei dukkhoprNpraao| jo rUpoM ke prati dveSa rakhatA hai, vaha bhaviSya meM duHkha-paramparA kA bhAgI hotA hai| -uttarAdhyayana ( 32/33) adharma jA jA vaccaI rayaNI, na sA pddiniyttii| ... ahamma kuNamANassa, aphalA janti rAio // jo-jo rAta bIta rahI hai, vaha lauTakara nahIM aatii| adharma karanevAloM kI rAtriyA~ niSphala calI jAtI haiM / / -uttarAdhyayana ( 14/24 ) chaNavaMcaNeNa variso, nAsai divaso kubhoyaNe bhutte / kukalatteNa ya jammo, nAsai dhammo ahammeNa // utsava na karane se varSa naSTa ho jAtA hai aura kubhojana se dina tathA duSTa strI se janma naSTa ho jAtA hai aura adharma se dharma / / -vajAlagga (8/8) bAlassa passa bAlattaM, ahamma pddivjiyaa| ciccA dhammaM ahammiThe, narae uvavajaI // jo murkha manuSya adharma ko grahaNa kara, dharma ko chor3a, adharmiSTha banatA hai, vaha naraka meM utpanna hotA hai / __-uttarAdhyayana (7/28) je saMkhayA tuccha parappavAI, te pija dosANugayA parajjhA / ee ahamme ti duguMchamANe // jo vyakti saMskArahIna haiM, tuccha haiM, parapravAdI haiM, rAga aura dveSa meM phaMse hue haiM, vAsanAoM ke dAsa haiM, ve dharmarahita haiM, adharmI haiM / unase hamezA dUra rahanA cAhiye / - uttarAdhyayana (4/13) [ 6 2010_03
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ dehe samAhare | jahA kumme saaMgAI, sae evaM pAvAIM mehAvI, ajjhappeNa samAhare || jaise kachuA apane aMgoM ko apane zarIra meM sameTa letA hai, vaise hI medhAvI puruSa pApoM ko adhyAtma ke dvArA sameTa letA hai / - sUtrakRtAGga (1/8/1/16 ) jo apane mata kI prazaMsA aura dUsaroM ke mata kI nindA karane meM hI apanA pANDitya dikhAte haiM tathA tathya kA arthAt satya kA vilopana karate haiM, ve ekAntavAdI svayaM hI vizva cakra meM bhaTakate rahate haiM / 10 adhyAtma sayaM sayaM pasaMsaMtA, garahatAM paraM vayaM / je u tattha viussanti, saMsAraM te viussiyA || savvevi hoMti suddhA, natthi asuddho nayo u sabhI naya apane-apane sthAna para zuddha haiM, azuddha nahIM hai / -sUtrakRtAGga ( 1/1/2/23 ) NocchAyae No vi ya lUsaejA, mANaM Na seveja pagAlaNaMca | Na yAvi panne parihAsa kujA, Na yAsiyAvAya viyAgarejA // anAgrahI puruSa na to sUtra ke artha ko chipAtA hai, aura na sva-pakSa poSaNArthaM usakA anyathA kathana karatA hai / vaha anya ke guNoM ko na to chipAtA hai aura na hI apane guNoM kA garva karake apanI mahattA kA bakhAna karatA hai / svayaM ko prajJAvanta jAnakara vaha anya kA upahAsa nahIM gaurava jatAne ke lie kisI ko AzIrvAda detA hai karatA aura na hI apanA / ] anAgraha 2010_03 - sUtrakRtAGga ( 14 / 16 ) saTThANe / koI bhI naya apane sthAna para -vyavahArabhASyapIThikA (47)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAsakti vaMtaM icchasi AveDaM, seyaM te maraNaM bhave / vamita arthAt parityakta viSayoM kI punaH bhogecchA se to maranA zreyaskara hai| -~-dazavaikAlika ( 2/7 ) asaMsattaM paloijjA / lalacAI huI dRSTi se kisI bhI cIja ko na dekheM / -dazavaikAlika (5/1/23 ) avi appaNo vi dehammi, nA''yaranti mamAiyaM / jo sAdhaka zarIra taka meM mamatva nahIM rakhate, ve anya kSudra sAdhana-sAmagrI meM kyA mamatva rakha sakate haiM ? -dazavaikAlika (6/21) kanna sokkhehiM saddehi, pemaM naabhivese| tathyahIna zabdoM meM anurakti nahIM rakhanI cAhiye, cAhe ve kAnoM ke lie sukhakara hoN| __ -dazavaikAlika (8/26) vocchinda siNehamappaNo, kumuyaM sAraiyaM va pANiyaM se savva siNeha vjjie| jaise kamala zarat-kAla ke nirmala jala ko sparza nahIM karatA, alipta rahatA hai vaise hI sAdhaka ko bhI jagat se apanI samasta AsaktiyA~ miTAkara, sarva prakAra ke snehAsakta-baMdhanoM se dUra ho jAnA cAhiye / -uttarAdhyayana (10/28) vizcANa dhaNaM ca bhAriyaM, pavvaio hi si aNagAriyaM, mA vantaM puNo vi aaie| ___ 2010_03
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhana aura patnI kA tyAga kara tUM anagAra-vRtti ke lie ghara se nikala cukA aba ina vamana kI huI, tyakta vastuoM kA pAna kadApi na kara / - uttarAdhyayana ( 10 / 26 ) abaujjhiyaM ceva viulaM mA taM biiyaM mitra, bAndhava aura vipula dhana rAzi ko nahIM karanI cAhiye / mittabandhavaM. dhaNohasaMcayaM, gavesae / chor3akara phira se unakI gaveSaNA - uttarAdhyayana ( 10 / 30 ) iha loe niSpivAsassa, natthi kiMci vi dukkaraM / jisa vyakti kI aihika sukhoM kI pyAsa bujha cukI hai, usake lie kucha bhI duSkara nahIM hai / - uttarAdhyayana ( 16/44 ) kAmANugiddhippabhavaM khu savvassa logassa dukkhaM, sadevagassa, jaM kAMiyaM mANasiyaM va kiMci | saba jIvoM ke, aura kyA devatAoM ke bhI jo kucha kAyika aura mAnasika duHkha hai, vaha kAma bhogoM kI satat Asakti evaM abhilASA se utpanna hotA hai / 2010_03 - uttarAdhyayana ( 32 / 16 ) rUvesu jo giddhimuvei tivvaM, akAliyaM pAvai se viNAsaM rAgAure se jaha vA payaMge, Aloyalole samuvei maccuM // jo manojJa rUpoM meM tIvra Asakti karatA hai, vaha akAla meM hI vinAza ko prApta hotA hai, jaise prakAza-lolupa pataMgA rUpa meM Asakta hokara mRtyu ko prApta hotA hai / --- uttarAdhyayana ( 32/24 ) " rUvANurattassa narassa evaM katto suhaM hojja kayAi kiMci ? tatthovabhoge vi kilisadukkhaM nivvattaI jassa kaeNa dukkhaM // 12 ]
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpa meM Asakta manuSya ko kahIM bhI evaM kabhI bhI kiMcit mAtra sukha nahIM mila sktaa| kheda hai ki jisakI prApti ke lie manuSya mahAn kaSTa uThAtA hai, usake upabhoga se kucha sukha na pAkara kleza-duHkha yA atRpti duHkha hI prApta karatA hai| -uttarAdhyayana (32/32 ) rUve viratto maNuo visogo, eeNa dukkhoparaMpareNa / na lippae bhavamajjhe vi santo, jaleNa vA pokkhariNIpalAsaM // rUpa se virakta manuSya zoka-mukta bana jAtA hai| jaise kamalinI kA patra jala se lipta nahIM hotA, vaise hI vaha saMsAra meM rahakara aneka duHkhoM kI paramparA se lipta nahIM hotaa| --uttarAdhyayana (32/34 ) Nahi Niravekkho bAgo, Nahavadibhukkhussa AsayavisuddhI / avisuddhassa hi citte, kahaMNu kammakkhao hodi // jaba taka nirapekSa rUpa se tyAga nahIM kiyA jAtA hai, taba taka sAdhaka ke mana kI vizuddhi nahIM hotI, aura jaba taka mana kI zuddhi nahIM hotI hai, taba taka karmakSaya kisa prakAra sambhava ho sakatA hai ? -pravacanasAra ( 3/20) taNa kaThehi va aggI, lavaNajalo vA naI sahassehiM / na imo jIvo sakko, tippeuM kAma bhogeuM // jisa taraha tinakA, kASTha, agni aura hajAroM nadiyoM se bhI virATa sindhu tRpta nahIM hotA, usI taraha rAga meM Asakta prANI kAma-bhogoM meM tRpti nahIM pAtA hai| ___- Atura pratyAkhyAna (50) guru se kAmA, tao se mArassa aMto, jao se mArassa aMto, tao se dUre, neva se aMto, neva se duure| jisakI kAmanAe~ ati tIvra hotI haiM, vaha mRtyu se grasta hotA hai aura jo [ 13 2010_03
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRtyu se grasta hotA hai, vaha zAzvata sukha se vaMcita hI rahatA hai kintu jo niSkAma hotA hai, vaha na mRtyu se grasta hotA hai aura na zAzvata sukha se duur|| __ --AcArAMga ( 1/5/1) je mamAiamaiM jahAi, se jahAi mmaaiaN| jo manuSya mamatva-buddhi kA parityAga karatA hai, vahI vAstava meM mamatva kA parityAga karatA hai| -AcArAMga ( 1/2/6/66) se hu diTTa bhae muNI, jassa natthi mmaaiaN| saccA muni pApa bhIru hotA hai, usameM kisI bhI taraha kA mamatva-bhAva nahIM hotaa| -AcArAMga ( 1/2/6/66) jassa natthi purA pacchA, majjhe tassa kuo siyA ? jise na kucha pIche hai aura na kucha pUrva hai, use madhya meM kahA~ se hogA ? -AcArAMga (1/4/4) ahilasasi cittasuddhi, rajasi mahilAsu ahaha mUr3hattaM / nIlAmilie vatthammi, dhavalimA kiM ciraM tthaai|| manazaddhi kI abhilASA rakhate ho aura striyoM ke prati Asakta bana rahe ho, ahA ! kyA terI murkhatA ! galI meM mile hue vastra meM saphedAI kitane samaya taka sthira rahegI? -AtmAvabodhakulakam (21) na veraggaM mmttennN| mamatva rakhanevAlA vairAgyavAna nahIM ho sktaa| -bahatkalpabhASya (3385) 2010_03
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANussayA kAyA aNitiyA / yaha manuSya zarIra aura ye kAmabhoga asthira haiM / jahA jAeNaM abassa mariyavvaM / jo janmA hai, use avazya maranA hogA / -- antakRddazAMga ( 3/8/16 ) -antakRddazAMga ( 6 / 15/18) jahA, dumapattae paNDuyae nivaDai rAigaNANa accae / evaM maNuyANa jIviyaM / rAtriyA~ bItane para vRkSa kA pakA huA pattA jisa prakAra apane Apa gira jAtA hai, usI prakAra manuSya kA jIvana eka dina samApta ho jAtA hai / - uttarAdhyayana ( 10 / 1 ) kusagge jaha osabindue, thovaM ciTThai lambamANae / evaM maNuyANa jIviyaM // kuza kI noka para sthita osabindu kI avadhi jaise thor3I hotI hai, vaise ho manuSya jIvana kI gati hai / jIva - loka anitya hai / anityatA 2010_03 aNicce jIvalogammi / - - uttarAdhyayana ( 10 / 2 ) - uttarAdhyayana ( 18/11 ) jIviyaM caiva rUvaM ca vijjusaMpAya caMcalaM / -yaha jIvana aura saundarya bijalI kI camaka ke samAna caMcala hai / - uttarAdhyayana ( 18/13 ) [ 15
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacchA purA va khaiyavve, pheNabubbuyasannibhe / yaha zarIra pAnI ke budabude ke samAna nazvara hai / dina to avazya chor3anA par3egA / ise pahale yA pIche eka - uttarAdhyayana ( 16/13 ) jammaM maraNeNa samaM, saMpajjai juvvaNaM jarAsahiyaM / lacchI viNAsa sahiyA, iya savvaM bhaMguraM muNaha || janma ke sAtha mRtyu, yauvana ke sAtha bur3hApA, lakSmI ke sAtha vinAza satata lagA huA hai / isa prakAra pratyeka vastu nazvara hai / - kArtikeyAnuprekSA (5) mANusa bhave aNegajAi -jarA-maraNa roga sArIra mANasapakAmadukkhaveyaNa vasaNasaovaddavAbhibhUe, adhuve, aNiie, asAsae saMjjhabharAgasarise, jalababbuyasamANe, kusaggaja labiMdusaNNibhe, suviNa gadaM sovame, vijjulayA caMcale, aNicce // yaha manuSya-jIvana janma, jarA, maraNa, roga, tathA mAnasika duHkhoM kI atyanta vedanA se evaM vyAdhi aura aneka zArIrika saikar3oM kaSToM se pIr3ita hai| yaha ava, anitya aura azAzvata hai / sandhyAkAlIna raMgoM ke samAna, pAnI ke bulabule ke sadRza, kuzAgra para sthita jala binduvat, svapna-darzana ke samAna tathA bijalI kI camaka ke jaisA caMcala aura anitya hai / - anuttaraupapAtika dazAMga ( 3 / 2 / 5 ) anukampA tisibaM bubhukkhidaM vA duhidaM daTThUNa jo dU duhidamaNo / paDivajjadi taM kivayA tassesA hodi aNukampA // tRSAtura, kSudhAtura athavA duHkhI ko dekhakara jo manuSya mana meM duHkha pAtA huA usake prati karuNApUrvaka vyavahAra karatA hai usakA vaha bhAva anukampA hai / - paMcAstikAya ( 137 / 201 ) jo u paraM kaMpataM, daTThUNa na kaMpae kar3hiNa bhAvo / eso u niraNukaMpo, aNu pacchA bhAva joeNaM // 16] 2010_03
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo pASANa hRdaya dUsare ko kaSTa se prakampamAna dekhakara bhI prakampita nahIM hotA, vaha anukampA - rahita hI kahalAtA hai| cU~ki anukampA kA artha hI haikA~pate hue ko dekhakara kaMpita honA / - bRhatkalpabhASya ( 1320 ) vavasAyaphalaM vihavo vizvassa ya vihalajaNasamuddharaNaM / vihaluddharaNeNa jaso jaseNa bhaNa kiM na pajJattaM // vyavasAya kA phala hai vibhava aura vibhava kA phala hai, vihvalajanoM kA uddhAra / vihalajanoM ke uddhAra se yaza prApta hotA hai aura yaza se kaho kyA nahIM milatA ? -- vajAlagga ( 10/10 ) bAlA ya buDDhA ya ajaMgamA ya, logevi ete aNukaMpaNijA / bAlaka, vRddha aura apaMga vyakti, vizeSa anukampA ke yogya hote haiM / - bRhatkalpabhASya ( 4342 ) 2 mA hoha NiraNukaMpA Na vaMkhyA kuNaha tAva saMtosaM / mANatthaddhA mA hoha NikkiMpA hoha dANayarA // anukampA se rahita mata hoo, kRpA se rahita mata bano, kintu santoSa karo, ghamaNDa meM sthita mata hoo apitu dAna meM tatpara bano / - kuvalayamAlA ( anuccheda 85 ) dinnaM hai, appei patthiyaM, asai, bhoyaNaM dei / akkhara gujjhaM pucche i paDivayaM jANa taM rattaM / jo dI huI vastu ko grahaNa karatA hai, prArthita vastu lAkara detA hai, khAtA hai aura khilAtA hai, gupta bheda batAtA hai aura pratikSaNa sukha-duHkha pUchatA rahatA hai-- use anurakta samajho / 2010_03 anurakta - vajAlagga (42 / 6 ) [ 17
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ antarAtmA je jiNa-vayaNe kusalA, bheyaM jANaMti jIva dehANaM / Nijiya-duTThamayA aMtaraappA ya te tivihaa|| antarAtmA trividha hai-jo jina-vacanoM meM kuzala hai, jIva aura deha ke bheda ko jAnatA hai aura ATha duSTa madoM-abhimAnoM ko jIta cukA hai| -kArtikeyAnuprekSA ( 194) siviNe viNa bhuMjai, visayAI dehAibhiNNabhAvamaI / bhuMjai NiyapparUvo, sivasuharatto du majisamappo so|| zarIra Adi se svayaM ko bhinna samajhanevAlA jo manuSya svapna meM bhI viSayoM kA bhoga nahIM karatA apitu nijAtmA kA hI bhoga karatA hai tathA zivasukha meM rata rahatA hai, vaha antarAtmA hai / - rayaNasAra ( 141) jappesu jo Na vaTTai, so uJcai aMtaraMgappA / jo andara aura bAhira ke kisI bhI jalpa (vacana-vikalpa) meM nahIM rahatA, vaha antarAtmA kahalAtA hai / -niyamasAra ( 150) akkhANi bahirappA, aMtara appA hu appsNkppo| indriyoM meM Asakti hI bahirAtmA hai aura antaraMga meM AtmAnubhava-rUpa Atma-saMkalpa hI antarAtmA hai / - mokSa-pAhur3a (5) aparigraha atiregaM ahigrnnN| AvazyakatA se adhika aura anupayogI vastu klezaprada evaM doSa rUpa ho jAtI hai| -oghaniyukti ( 741) 58 ] 2010_03
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajjhattha visohIe, uvagaraNaM bAhiraM prihrNto| appariggahI tti bhaNio, jiNehiM tilokkadarisIhi // jo sAdhaka bAhya upakaraNoM ko adhyAtma-vizuddhi ke lie dhAraNa karatA hai, use trilokadarzI jinezvara devoM ne aparigrahI hI kahA hai / -oghaniyukti (745 ) attho mUlaM aNatthANaM / artha to anartha kA mUla hai / -maraNasamAdhi (603) gaMtho'gaMtho va mao mucchA mucchAhi nicchyo| nizcaya dRSTi se vizva kI hareka vastu parigraha bhI hai aura aparigraha bhii| yadi mUrchA hai to parigraha hai evaM yadi mRcchI nahIM hai to aparigraha hai / ---vizeSAvazyakabhASya ( 2573) parigaharahio niraayaaro| jo parigraha rahita hai, vaha nirAgAra hai, nirdoSa hai / -sUtrapAhur3a ( 16) gAheNa appagAhA, samuddasalile sacela-attheNa / jisa prakAra sAgara ke athAha jala meM se apane vastra dhone yogya hI jala grahaNa kiyA jAtA hai, umI prakAra grAhya vastu meM se bhI AvazyakatAnusAra hI grahaNa karanA caahiye| -sUtra pAhur3a (27) AyANaM narayaM / parigraha to naraka hai| -uttarAdhyayana (6/7) dhaNadhannapesavaggesu, pariggahavivajjaNaM / savvAraMbha pariccAo, nimmamattaM sudukkaraM // dhana-dhAnya aura preSya-varga ke parigrahaNa kA varjana karanA, saba ArambhoM aura mamatva kA tyAga karanA bahuta hI kaThina kArya hai| - uttarAdhyayana ( 16/26) [ 16 2010_03
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jahA dumassa pupphesu, bhamaro Aviyai rasaM / nayapuppha kilAmei, so ya pINei appayaM / / emee samaNA muttA, je loe saMti sAhUNo / vihaMgamA va pupphesu, dANabhatte saNe rayA // jisa prakAra bhUmara druma-puSpoM se rasa grahaNa karake apanA jIvana-nirvAha karatA hai, para kisI bhI puSpa kA vinAza nahIM karatA aura apane ko bhI tRpta kara letA hai| usI prakAra loka meM jo aparigrahI zreyArthI mAnava haiM, unheM dAtA dvArA diye jAnevAle vividha AlaMbanoM se utanA hI lAbha uThAnA cAhiye, jitane se apanA nirvAha ThIka se ho jAye, unakA zoSaNa aura vinAza na ho| -dazavakAlika ( 1/2-3) je siyA sannihiM kAme, gihI pavvaie na se| vaha sAdhu nahIM, sAMsArika vRttiyoM meM racA-pacA gRhastha hI hai jo sadaika saMgraha kI icchA rakhatA hai| -dazavekAlika (6/16) mucchA prigghvutto| mI ko hI vAstava meM parigraha kahA hai / -dazavaikAlika (6/21), jaha kuMDao Na sakko sodheduM taMdulassa satusassa / taha jIvassa Na sakkA, mohamalaM saMgasattassa // jisa prakAra Upara kA chilakA yA AvaraNa haTAye binA cAvala kA antaraMga-mala naSTa nahIM hotA, usI prakAra bAhya parigraha-rUpa mala jisake AtmA meM utpanna huA hai, aise AtmA kA karmamala naSTa honA asambhava hai / -bhagavatI-ArAdhanA ( 1120 rAgavivAgasataNNAdigiddhi, avatitti cakkavaTTisuhaM / NissagaM Nivuisuhassa, kahaM aNaMtabhAgaM pi|| cakravartI kA sukha rAga-bhAva ko bar3hAnevAlA hai tathA tRSNA ko samRddha karane 2010_03
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAlA hai| isalie parigraha kA tyAga karane para rAga-dveSa-rahita sAdhaka ko jo sukha prApta hotA hai, cakravartI kA sukha usake ananta bhAga kI samAnatA nahIM kara sktaa| -bhagavatIArAdhanA (1183) gaMthaccAo i diya-NivAraNe, aMkuso va hthiss| Nayarassa khAiyA vi ya, idiyaguttI asaMgataM // jaise hAthI ko vaza meM rakhane ke lie aMkuza Avazyaka hotA hai aura nagara kI rakSA ke lie khAI anivArya hotI hai, vaise hI indriya-viSaya nivAraNa ke lie parigraha kA tyAga Avazyaka hotA hai kyoM ki parigraha-tyAga se indriyA~ vaza meM hotI hai| -bhagavatIArAdhanA ( 1168) jaha jaha annANavasA, dhaNadhanna pariggahaM bahuM kuNasi / taha taha lahuM nimajjasi, bhave bhave bhAriatAri vva // jaise-jaise manuSya ajJAnadazA se dhana-dhAnyAdi kA parigraha adhika karatA hai, vaise-vaise vaha pramANa se adhika bhAra se bharI huI naukA ke samAna zIghra hI bhavobhava meM DUbatA hai| -AtmAvabodhakulakam ( 16 ) jo saMciUNa lacchi dharaNiyale saMThavedi aidUre / so puriso taM lacchi pAhANa sAmANiyaM kuNadi // jo manuSya lakSmI kA saMcaya karake pRthvI ke tala meM use gAr3a detA hai, vaha manuSya usa lakSmI ko patthara ke tulya kara detA hai| ___-kArtikeyAnuprekSA (14) cittamaMtamacittaM vA, parigijha kisAmavi / annaM vA aNujANAi, evaM dukkhA Na muccaI // jo manuSya sajIva athavA nirjIva kisI bhI vastu kA svayaM bhI parigraha karatA hai, aura dUsaroM ko bhI una vastuoM para svAmitva sthApita karane kI salAha detA hai, vaha kabhI duHkhoM se mukta nahIM ho sakatA / -sUtrakRtAGga (1/1/1/2) [ 21 2010_03
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariggahaniviTThANaM varaM tesi pacaDr3haI / jo saMgrahavRtti meM vyasta haiM, ve saMsAra meM apane prati vaira-bhAva ho bar3hAte haiM / sUtrakRtAGga ( 1/6/3) je mamAiyamaI jahAi, se jahAi mamAiyaM / jo mamatvabuddhi kA parityAga karatA hai, vahI vastutaH mamatva yA parigraha kA tyAga karatA hai| -AcArAGga ( 1/2/6 ) apariggaho aNiccho bhaNido / icchAmukti ko hI aparigraha kahA hai / -samayasAra ( 212) savvesiM gaMthANaM tAgo Niravekkha bhAvaNApuvvaM / nirapekSa bhAvanA pUrvaka sarva parigrahoM kA tyAga karanA cAhie / -niyamasAra (60) lobha-kali-kasAya-mahakkhaMdho, ciMtAsayaniciya vipulsaalo| lobha, kleza aura kaSAya parigraha-vRkSa ke skandha haiN| jisakI cintA rUpI saikar3oM hI saghana aura vipula zAkhAe~ haiM / ___-praznavyAkaraNasUtra ( 1/5 ) virayA pariggahAo, aparimiAo aNaMta tnnhaao| bahudosa saMkulAo, narayagaigamaNa pNthaao|| aparimita parigraha ananta tRSNA kA kAraNa hai, bahuta doSayukta tathA narakagati kA mArga hai / - upadezamAlA ( 244) saMganimitta mArai, bhaNai alIaM karei corikkaM / sevai mehuNa mucchaM, apparimANaM kuNai jIvo // manuSya parigraha ke nimitta hiMsA karatA hai, asatya bolatA hai, corI karatA hai, maithuna kA sevana karatA hai aura atyadhika mUrchA karatA hai / -bhaktaparijJA (132) 22 ] 2010_03
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoUNa ya NissaMgo, NiyabhAvaM Niggahittu suhaduhadaM / NihadeNa du vaTTadi, aNayAro tassA'kiMdhaNaM // . jo sAdhaka sabhI prakAra ke parigraha kA tyAga kara niHsaMga ho jAtA hai, apane sukhada va duHkhada bhAvoM kA nigraha karake nirdvandva vicaratA hai, use AkiMcanya dharma hotA hai arthAta nitAnta aparigraha-vRttivAlA hotA hai| -bAraha aNuvekkhA (76) micchattavedarAgA, taheva hAsAdiyA ya chaddosA / cattAri taha kasAyA, caudasa abbhaMtarA gaMthA // bAhirasaMgA khettaM, vatthu dhnndhnkuppbhaaNddaanni| dupayacauppaya jANANi, keva sayaNAsaNe ya thaa|| parigraha do prakAra kA hai--1. Abhyantara aura 2. bAhya / Abhyantara parigraha caudaha prakAra kA hai--(1) mithyAtva, (2) strIveda, (3) puruSaveda, (4) napaMzakaveda, (5) hAsya, (6) rati, (7) arati, (8) zoka, (9) bhaya, (10) jugupsA, (11) krodha, (12) mAna, (13) mAyA, (14) lobha / bAhya parigraha ke dasa prakAra haiM-(1) kheta, (2) makAna, (3) dhanadhAnya, (4) vastra, (5) bhANDa, (6) dAsa-dAsI, (7) pazu, (8) yAna, (6) zayyA, (10) Asana / ___-bhagavatIArAdhanA ( 1118-1116 ) apramAda vIrehiM evaM abhibhUya diheM saMjaehi sayA appamattehiM / sadaiva apramatta rahanevAle jitendriya vIra puruSoM ne citta ke samagra dvandroM ko abhibhUta kara, parama satya kA sAkSAtkAra kiyA hai / -prAcArAGga ( 1/1/4/34) je pamatte guNaTThIe se hu daMDeti pavuJcai / jo vyakti pramAdI hai, viSayAsakta hai vaha nizcaya hI jIvoM ko kaSTa denevAlA hotA hai| -AcArAGga ( 1/1/4/35) [ 23 2010_03
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ taM pariNAya mehAvI iyANi No, jamahaM putvamakAsI pamAeNaM / ___ medhAvI sAdhaka ko AtmaparijJAna se yaha dRr3ha nizcaya karanA cAhie ki maiMne pUrva jIvana meM pramAda ke kAraNa jo kucha bhUla kI hai, vaha aba kadApi nahIM kruuNgaa| -AcArAGga ( 1/1/4/36) aMtara ca khalu imaM sapehAe, dhIre muhuttaMmavi No pamAyae / dhairyavAna sAdhaka ko, unnata jIvana-pravAha meM, manuSya jIvana ko madhya kA eka uttama avasara samajhakara muhUtta bhara ke lie bhI pramAda nahIM karanA caahie| -AcArAGga ( 1/2/1/66) alaM kusalassa pamAeNaM / buddhimAna sAdhaka ko apanI sAdhanA meM pramAda se dUra rahanA cAhie / -AcArAGga ( 1/2/4/85) saeNa vippamAeNa puDho vayaM pakuvvai, jaMsime pANA pvvhiyaa| mAnava svakIya bhUloM se hI pramAdavaza pRthaka-pRthak vratoM kA bhedana karatA hai aura phira vibhinna duHkhoM se saMtapta evaM pIr3ita hote hue jagata kI vicitra sthitiyoM meM phaMsa jAtA hai / -AcArAGga ( 1/2/6/68) savvao pamattassa bhayaM, savvao apamattassa natthi bhayaM / pramatta ko saba taraha se bhaya rahatA hai aura apramatta ko saba taraha se koI bhaya nahIM hai| -AcArAGga ( 1/3/4/124 ) uThThie no pmaaye| / karttavya-patha para calane ko udyata hue vyakti ko phira pramAda nahIM karanA caahiye| --AcArAGga ( 1/5/2) appamattassa Nasthi bhayaM, gacchato ciTThato bhuMjamANassa vaa| apramatta ko calate, khar3e hote, khAte kahIM bhI koI bhaya nahIM hai / -AcArAGga-cUrNi ( 1/3/4) 24 ] 2010_03
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ je te appamatta saMjayA te the| no AyAraMbhA, no parAraMbhA, jaav-annaarNbhaa| Atma-sAdhanA meM apramatta rahanevAle sAdhaka, na apanI hiMsA karate haiM, na dUsaroM kI-ve sarvathA anArambha-ahiMsaka rahate haiN| -bhagavatIsUtra (1/1 ) sati pANAtivAe appamatto avahago bhavati / evaM asati pANAtivAe pamattatAe vahago bhavati // prANAtipAta ( hiMsA ) hone para bhI apramatta sAdhaka ahiMsaka hai, aura prANAtipAta na hone para bhI pramatta vyakti hiMsaka hai| -nizIthacUrNi (62) pamAyamUlo baMdho bhvti| karmabandha kA mUla, pramAda hai / -nizIthacUrNi (6686) ghorA muSTuttA abalaM sarIraM, bhAraMDapakkhI va cre'ppmtte| vakta bar3A hI bhayaMkara hai aura idhara pratipala jIrNa-zIrNa hotI huI kAyA hai| isalie sAdhaka ko sadaiva apramatta hokara bhAraNDa pakSI ke samAna apratibaddha hokara vicaraNa karanA cAhiye / --uttarAdhyayana (4/6) asaMkhayaM jIviya mA pamAyae, jarovaNIyassa hu natthi tANaM / evaM vijANAhijaNe pamatte, kaM nu vihiMsA ajayA gahinti // TUTane ke chora para AyA jIvana punaH sAMdhA nahIM jA sakatA, isalie pramAda mata kro| bur3hApA Ane para koI zaraNa nahIM hotaa| pramAdI, hiMsaka aura avirata manuSya kisakI zaraNa leMge-yaha vicAra tumheM acchI taraha se kara lenA caahie| -----uttarAdhyayana (4/1) suttesuyAvI paDibuddha-jIvI / prabuddha sAdhaka soe hue vyaktiyoM ke bIca bhI jAgRta-apramatta rahe / -uttarAdhyayana (4/6) [ 25 2010_03 .
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM bhavasaMsAre, saMsarai suhAsuhehi kammehi, jIvo pmaaybhulo| pramAda-bahula jIva zubha-azubha karmoM dvArA janma-mRtyumaya saMsAra meM paribhramaNa karatA hai| -uttarAdhyayana (4/15) majjaM visaya kasAyA niddA vigahA ya paMcamI bhaNiyA / ia paMcaviho eso hoI pamAo ya appmaao|| madirA, viSaya, kaSAya, nidrA aura vikathA- yaha pA~ca prakAra kA pramAdaH hai| inase virakti hI apramAda hai / -uttarAdhyayana-niyukti ( 180 ) pamAyaM kammamAhaMsu, appamAyaM taha'varaM / pramAda ko karma-Azrava aura apramAda ko akarma saMvara kahA gayA hai / arthAta Asakti ko pramAda kahA gayA hai tathA anAsakti ko apramAda / -sUtrakRtAGga ( 1/8/3). jeddeya se vippamAyaM na kujA / jo kabhI pramAda nahIM karatA hai, vahI vastutaH catura hai / -sUtrakRtAGga ( 1/14/1) sigghaM Aruha kajjaM pAraddhamA kaha pi siDhilesu / pAraddha siDhiliyAI kajAi puNo na sinaMti // kArya kA prArambha zIghra karo, prArambha kiye hue kArya meM kisI bhI prakAra kI zithilatA mata kro| prArambha kiye hue kAryoM meM zithilatA A jAne para ve punaH pUrNa nahIM hote haiM / / -vajAlagga (6/2) pamattajoge, pANavvavarovao NiccaM / pramAda kA yoga nitya prANaghAtaka hai / - bhagavatI ArAdhanA (801) 26 / 2010_03
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ imaM ca me asthi imaM ca nathi, imaM ca me kiccaM imaM akiccaM taM evameva lAlappamANaM, harA haraMti tti kahaM pamAe ? yaha mere pAsa hai aura yaha nahIM hai, yaha mujhe karanA hai aura nahIM karanA haiisa prakAra vRthA bakavAsa karate hue puruSa ko uThAnevAlA ( kAla ) uThA letA hai / isa sthiti meM pramAda kaise kiyA jAya ? -uttarAdhyayana (14/15) sItaMti suvaMtANaM atthA purisANa logasAratthA / tamhA jAgaramANA, vidhuNadha porANayaM kammaM // jo puruSa sote haiM unake jagata meM sArabhUta artha naSTa ho jAte haiN| ataH satata jAgate rahakara pUrvArjita karmoM ko naSTa kro| -bRhatkalpabhASya ( 3383) jAgariyA dhammINaM, ahammINaM ca suttayA seyA / dhArmikoM kA jAganA zreyaskara hai aura adhArmikoM kA sonA zreyaskara hai / -vRhatkalpabhASya (3386 ) jAgaraha narA ! NiccaM, jAgaramANassavaDDhate buddhI / so suvati Na so dhanno, jo jaggati so sayA dhnno|| puruSoM ! nitya jAgRta rho| jAgata vyakti kI buddhi bar3hatI hai| jo sotA hai vaha dhanya nahIM hai / dhanya vaha hai, jo sadaiva jAgatA hai / -vRhatkalpabhASya ( 3382) AdANe Nikkheve, vosiraNe tthaanngmnnsynnesu| samvattha appamatto, dayAvaro hodu hu ahiNso|| vastuoM ko uThAne-dharane meM, mala-mUtra kA visarjana karane meM, baiThane aura calane-phirane meM aura zayana karane meM jo dayAlu puruSa sadA apramAdI rahatA hai, vaha nizcaya hI ahiMsaka hai / -bhagavatIArAdhanA (818) [ 27 2010_03
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ amaya bhIto avitijao maNUso, bhIto bhUtehi dhippai, bhIto annapi hu bhesejaa| bhayabhIta manuSya para anekoM bhaya Akara jhaTapaTa hamalA kara dete haiM / Darapoka AdamI sadA akelA aura asahAya hotA hai| bhayAkula manuSya hI bhUtoM kA zikAra hotA hai| svayaM bhayabhIta huA vyakti dUsaroM ko bhI bhayabhIta kara detA hai / --praznavyAkaraNa ( 2/2) bhIto tavasaMjamaMpi hu muejA, bhIto ya bharaM na nittharejA, sappurisaniseviyaM ca magga bhIto na samattho annucriuN|| bhayabhIta sAdhaka tapa aura saMyama ko bhI tilAMjali de detA hai| vaha kisI mahatvapUrNa kArya ke dAyitva ko nibhA nahIM pAtA aura na hI satpuruSoM dvArA Acarita mArga para hI calane meM samartha hotA hai| --praznavyAkaraNa ( 2/2 ) na bhAiyadhvaM bhayassa vA vAhissa vA / rogassa vA, jarAevA maccussa vaa|| Akasmika bhaya se, vyAdhi se, roga se, bur3hApe se aura to kyA mRtyu se bhI kimI ko kabhI nahIM DaranA caahiye| --praznavyAkaraNa ( 2/2 ) je Na kuNai avarAhe, so NissaMkodu jaNavae bhamadi / jo kisI taraha kA aparAdha nahIM karatA, vaha niDara hokara janapada meM ghUma sakatA hai / isI taraha niraparAdha bhI sarvatra abhaya hokara vicaraNa karatA hai| -samayasAra (302) jaM kIrai parirakkhA, NiccaM maraNa bhayabhIru-jIvANaM / taM jANa abhayadANaM, sihAmaNi savvadANANaM // mRtyu-bhaya se bhayabhIta jIvoM kI rakSA karanA hI abhaya-dAna hai| yaha abhayadAna saba dAnoM kA ziromaNi hai / ---vasunandi-zrAvakAcAra ( 338) 28 ] 2010_03
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ dANANaM ceva abhayadayANaM / 'abhayadAna' saba dAnoM meM zreSTha hai / -praznavyAkaraNa ( 2/4 ) abhayaM patthivA ! tubbhaM abhayadAyA bhavAhiyA / pArthiva ! tujhe abhaya hai aura tu bhI abhayadAtA bana / __-uttarAdhyayana ( 18/11) saMvegajadikaraNA, NissallA maMdaro vva nnikkNpaa| jassa dar3hA jiNabhattI, tassa bhayaM Natthi sNsaare|| jisake hRdaya meM saMsAra ke prati vairAgya utpanna karanevAlI, zalya-rahita evaM meruvat niSkampa aura dRr3ha jinakti hai, use saMsAra meM kisI taraha kA bhaya nahIM hai| -bhagavatI-ArAdhanA (745) satta bhayaTThANA paNNattA, taM jahA-ihalogabhae, paralogabhae, AdANabhae, akamhAbhae, AjIvabhae, maraNabhae, asilogabhae / bhayasthAna ke saptasthAna kahe gaye haiN| ve haiM-1. ihaloka-bhaya, 2. paralokabhaya, 3. AdAna-bhaya, 4. akasmAta bhaya, 5. AjIvikA-bhaya, 6. maraNa-bhaya aura 7. apayaza-bhaya / -samavAyAMga (7/1) sattabhayavippamukkA, jamhA tamhA du nnissNkaa| jo saptabhaya se mukta hote haiM, ve sarvadA nizzaMka hote haiM / -samayasAra ( 228) nibhaeNa gtivvN| tuma nirbhaya hokara vicaraNa kro| -nizIthacUrNibhASya ( 273) [ 26 2010_03
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ avinIta purisammi dunviNIe, viNayavihANaM na kiMci Aikkhe / na vi dijjati AbharaNaM, paliyattikaNNa-hatthassa / / duvinIta vyakti ko sadAcAra kI zikSA nahIM denI caahie| bhalA, use kaGkaNa evaM pAyala Adi AbhUSaNa kyA die jAya~, jisake hAtha-paira hI kaTe haiM / --nizItha-bhASya ( 6221) ANA-nidesa'kare, guruNamuvavAyakArae / paDiNIe asaMbuddha, aviNIe tti vuccae / jo guru kI AjJA aura nirdeza kA pAlana nahIM karatA, guru kI zuzrUSA nahIM karatA, jo guru ke pratikUla vartana karatA hai aura tathya ko nahIM jAnatA, vaha 'avinIta' kahalAtA hai / __-uttarAdhyayana ( 1/3) aviNayaNarA suvihiyaM tatto mutti Na pAvaMti / vinaya-rahita manuSya suvihita mukti ko prApta nahIM karate haiM / -bhAva-pAhur3a ( 102) thaMbhA va kohA va mayappamAyA, gurustagAse viNayaM na sikkhe / so ceva u tassa abhUibhAvo, phalaM va kIyassa vahAya hoi|| garva, krodha, mAyA yA pramAdavaza jo vidyArthI guru-adhyApakoM kA Adara nahIM karatA, zikSakoM ke samIpa vinaya kI zikSA nahIM letA hai vaha vinaya kI azikSA, avinayI AcAra usakA vaise hI nAza karanevAlA hotA hai, jaisebA~sa kA phala bA~sa ke nAza ke lie hotA hai / -dazavakAlika (6/1/1 ) bujjhai se aviNIyappA, kaTuM soyagayaM jahA / avinItAtmA saMsAra-srota meM vaise hI pravAhita hotA rahatA hai jaise nadI ke srota meM par3A huA kASTha / / -dazavaikAlika (6/2/3) 2010_03
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ taheva aviNIyappA logNsinrnaario| dIsaMti duhamehatA, chAyA vigaliteMdiyA / daMDasatthaparijuNNA, asambhavayaNehi ya / kaluNA vivannachaMdA, khuppivAsAe parigayA / loka meM jo puruSa aura strI avinIta hote haiM, ve kSata-vikSata yA durbala, indriya-vikala, daNDa aura zastra se jarjara, asabhya vacanoM ke dvArA tiraskRta, karuNa, paravaza, bhUkha aura pyAsa se pIr3ita hokara duHkha kA anubhava karate hue dekhe jAte haiN| -dazavaikAlika (6/2/7) thaddho NirovayArI, aviNIyo ganvio jirvnnaamo| sAhUjaNassa garahio, jaNe vi vayaNijjayaM lahai / / guruoM ke Age natamastaka na honevAle avinIta, abhimAnI evaM nirupakArI manuSya kI sAdhuoM se lekara samAja taka meM bar3I nindA hotI hai / --sArthaposahasajjhAyasUtra ( 26 ) azaraNa vitta pasavo ya nAio, taM bAle saraNaM tti mnnii| ete mama tesu vi ahaM, no tANaM saraNaM na vijii|| ajJAnI manuSya, dhana, pazu evaM nAte-riztedAroM ko apanI zaraNa mAnatA hai aura samajhatA hai ki 'ye mere haiM aura maiM inakA hU~', parantu inameM se koI bhI Apatti-kAla meM use trANa athavA zaraNa nahIM de sakatA / ___ --sUtrakRtAGga ( 1/2/3/16) varabhattapANaNhANaya-siMgAra vilevaNehiM puTTho vi / niapahuNo viDahato, suNaeNa vi na sariso deho // uttama bhojana, pAna, snAna, zRGgAra, lepana Adi se poSaNa-puSTi karane ke pazcAta bhI svayaM ke svAmI ko chor3akara cale jAnevAle zvAna ke jaisA guNa bhI isa deha meM nahIM hai / -AtmAvabodhakulaka ( 17) 2010_03
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaheha sIho va miyaM gahAya, maccU naraM nei hu antkaale| na tassa 'mAyA va piyA va bhAyA', kAlammi tammisaharA bhavaMti / / jisa prakAra siMha hariNa ko pakar3akara le jAtA hai, usI prakAra antakAla meM mRtyu manuSya ko le jAtI hai| usa samaya usake mAtA-pitA yA bhAI aMzadhara nahIM hote / ve apanI Ayu dekara mRtyu se nahIM bacA sakate / -uttarAdhyayana ( 13/22) na tassa dukkhaM vibhayanti nAio, na mittavaggA na suyA na bandhavA / ekko sayaM paJcaNuhoi dukkhaM , kattAramevaM aNujAi kammaM // jJAti, mitra-varga, puNya aura bAndhava manuSya kA duHkha nahIM baMTA skte| vaha svayaM akelA duHkha kA anubhava karatA hai, kyoMki karma kartA kA anugamana karatA hai| -uttarAdhyayana ( 13/23 ) ceccA dupayaM ca cauppayaM ca, khettaM giha dhaNadhannaM ca savvaM / kammappabIo avaso payAi, paraM bhavaM sundaraM pAvagaM vA // yaha parAdhIna AtmA dvipada, catuSpada, kheta, ghara, dhana, dhAnya, vastra Adi saba yahIM chor3a jAtA hai| koI use zaraNa nahIM de paataa| vaha kevala sukhada yA dukhada kiye karmoM ko sAtha lekara parabhava meM jAtA hai / -uttarAdhyayana (13/24) ciI gayaM Dahiya u pAvageNaM / bhajA ya puttA vi ya nAyao ya, dAyAramannaM aNusaMkamanti / jise hama apanA mAnate haiM, ve hI hamAre mRta hone para zarIra ko agni se citA meM jalAkara strI, putra aura jJAti kisI dUsare dAtA, jIvikA denevAle ke pIche cale jAte haiN| -- uttarAdhyayana ( 13/25 ) 32 ] 2010_03
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ veyA ahIyA na bhavanti tANaM / veda par3hane para bhI ve trANa nahIM hote / -uttarAdhyayana (14/12) dArANi ya suyA ceva, mittA ya taha bndhvaa| jIvantamaNujIvanti, mayaM nANuvvayanti y|| strI, putra, mitra aura bandhujana jIvita vyakti ke sAtha jIte haiM, kintu ve mRta ke pIche nahIM jAte / -uttarAdhyayana (18/14) mANusatte asArammi, vAhIrogANa Alae / jarAmaraNaghathammi, khaNaM pi na ramAma'haM // sAdhaka sadA yaha vicAra karatA rahe, 'yaha mAnava-zarIra asAra hai, vyAdhi aura rogoM kA ghara hai, jarA aura maraNa se grasta hai| ataH maiM isameM rahakara eka kSaNa bhI mauja-zauka meM ramaNa nahIM karU~gA / ' Atma-abhyudaya hI merA dhyeya hai| --uttarAdhyayana (16/14) asaMyama Na hu hotisoyinvo, jo kAlagato dar3ho carittammi / so hoi soyiyavvo, jo saMjama-dubbalo vihare / yaha socanIya nahIM hai, jo apanI sAdhanA meM dRr3ha rahatA huA mRtyu ko prApta kara gayA hai| socanIya to vaha hai, jo saMyama se bhUSTa hokara jIvita ghUmatAphiratA hai| -nizItha-bhASya (17/17) bhAve asaMjamo satthaM / bhAva-dRSTi se asaMyama hI zastra hai / -AcArAMganiyukti (66) [ 33 2010_03
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ aspRzyatA jaM icchasi appaNatto, taM icchassaparassavi / jo svayaM ke lie cAhate ho, use dUsaroM ke lie bhI cAho / -bRhatkalpabhASya (4584) je mAhaNe jAtie khattie vA, taha uggaputte taha lecchatIvA / je pancaite paradattabhoI, gotte Na je thabbhati mANabaddha // . jo koI manuSya bhikSu hone se pUrva cAhe brAhmaNavaMzI ho, kSatriyavaMzI ho, ugravaMzI ho yA licchavIvaMzI ho, lekina bhikSu ho jAne para jAti Adi kI U~ca-nIcatA ke mada meM vaha baMdhA na rahe / --sUtrakRtAGga ( 1/13/10) savvagottAvagatA mahesI, ucca agottaM ca gatiM vayaMti / maharSigaNa to saba prakAra ke gotroM se rahita hote haiN| ve hI gotrAdi se rahita sarvocca mokSa-gati ko prApta karate haiM / -sUtrakRtAGga ( 1/13/16) se asai uccAgoe asaInIAgoe, no hINe no airitte| yaha AtmA aneka bAra ucca gotra meM janma le cukA hai aura aneka bAra nIca gotra meM / isameM kisI prakAra kI vizeSatA yA hInatA nahIM hai| ataH na koI hIna hai aura na koI atirikta / -AcArAGga ( 1/2/3/1) ekku kare maM viNNikari, maM kari vaNNa visesu / ikka devai je vasai, tihuyaNu ehu asesu // he jIva ! tUM jAti kI apekSA sabhI jIvoM ko eka samAna samajha / unase rAga aura dveSa mata kara / trilokavartI sakala jIva-rAzi zuddhAtmasvarUpa hone ke kAraNa samAna hai| --paramAtmaprakAza ( 2/107) 34 ] 2010_03
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahaMkAra sela thaMbha samANaM mANaM aNapaviTTe jIve / kAlaM karei Nerapaiesu uvavajjati // patthara ke stambha kI taraha jIvana meM kabhI bhI nahIM jhukanevAlA garva AtmA ko naraka gati kI ora le jAtA hai / -sthAnAGga ( 4/2) sayaNassa jaNassa pio, Naro amANI sadA havadi loe / NANaM jasaM ca atthaM, labhadi sakajjaM ca sAhedi / / nirabhimAnI manuSya jana aura svajana sabhI ko sadaiva priya lagatA hai| vaha zAna, yaza aura dhana prApta karatA hai, evaM apanA pratyeka kArya siddha kara sakatA hai / -bhagavatIArAdhanA ( 1376) mANavijae NaM maddavaM jaNayaI / ahaMkAra para vijaya prApta kara lene se namratA jAgrata hotI hai / -uttarAdhyayana ( 26/68) annaM jaNaM khisai baalpnne| jo apanI prajJA ke abhimAna meM dUsaroM kI avajJA karatA hai, vaha bAlaprajJa hai| -sUtrakRtAGga ( 1/13/14) pannAmayaM ceva tavomayaM ca, NinnAmae goyamayaM ca bhikkhU / AjIvagaM ceva cautthamAhu, se paMDie uttama poggale se // jo saMyama-parAyaNa bhikSu prajJAmada, tapomada, gotramada, aura AjIvikA-mada ko parAjita kara detA hai, vahI paMDita aura uttama dehadhArI hai| -sUtrakRtAGga (1/13/15) annaM jaNaM passati biMbabhUyaM / abhimAnI apane ahaMkAra meM dUsaroM ko sadaiva parachA~Ivata tuccha mAnatA hai / -sUtrakRtAGga ( 1/13/18) 2010_03
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ gavvaM mA vahasu puNNimAyaMda | dIsihisi tumaM kaiyA jaha bhaggo valaya khaMDo vva // are pUrNacandra ! garva mata karo / dikhAI doge / tuma kabhI TUTe kaMkaNa ke Tukar3e ke samAna -vajAlagga ( 50 / 18 ) NiccamAutto / jo avamANakaraNaM, dosaM pariharai so NAma hodi mANI, Na du guNavatteNa mANeNa // jo dUsare ko apamAnita karane ke doSa kA sadA sAvadhAnIpUrvaka parihAra karatA hai, vahI yathArtha meM mAnI hai / guNazUnya abhimAna karane se koI mAnI nahIM hotA / - bhagavatI ArAdhanA ( 1426 ) mANI visso savvassa hodi kalaha-bhaya- vera - dukkhANi / pAvadi mANI NiyadaM iha-paraloe ya avamANaM // ghamaNDI vyakti sabakA vairI ho jAtA hai / aura paraloka meM kalaha, bhaya, vaira, duHkha, aura karatA hai / 36] dhammamahiMsAsamaM ahiMsA ke samAna anya koI dharma nahIM hai / 2010_03 abhimAnI vyakti isa loka apamAna ko avazya hI prApta - arhatpravacana ( 7/36 ) natthi / jIva vaho appavaho, jIvadayA appaNo dayA hoi| kisI bhI dUsare jIva kI hatyA vAstava meM apanI hI hatyA hai aura dUsare jIva kI dayA apanI hI dayA hai / - bhaktaparijJA (63) ahiMsA - bhaktaparijJA ( 11 )
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa mANaNNa, pUyaNAe jAimaraNa moyaNAe dukkhapaDighAyaheuM / aneka saMsArI prANI jIvana ko cirakAla taka banAe rakhane ke lie, yaza-khyAti pAne kI icchA se, satkAra aura pUjA-pratiSThA pAne kI abhilASA se, janma-maraNa tathA duHkhoM se chuTakArA pAne kI AkAMkSA se hiMsA Adi duSkRtyoM meM pravRtta hote haiM / - -AcArAGga ( 1/1/1/11) appege hiMsisu metti vA vahaMti, appege hiMsati metti vA vahati, appege hisissaMti metti vA vahati / 'isane mujhe mArA'-kucha isa vicAra se hiMsA karate haiM / 'yaha mujhe mAratA hai'-kucha isa vicAra se hiMsA karate haiN| yaha mujhe mAregA'--kucha isa vicAra se hiMsA karate haiN| -AcArAGga (1/1/6/6) savve pANA piyAuyA, suhasAyA dukkhapaDikUlA appiyavahA piyajIviSo jIviukAmA, savvesiM jIviyaM piyaM, nAivAeja kacaNaM / prANImAtra ko apanI jindagI pyArI hai| sukha sabako priya hai aura duHkha apriya / vadha sabako apriya hai aura jIvana priya / saba prANI jInA cAhate haiM / kucha bhI ho, eka bAta to nizcita hai ki saba prANiyoM ko apanA jIvana priya hai / isalie koI kisI bhI prANI kI hiMsA na kre|| -AcArAGga ( 1/2/3/4) Arambha dukkhminnN| ye saba duHkha hiMsA meM se utpanna hote haiM, Arambhaja haiM / -AcArAGga ( 1/3/1/5) tumaMsi nAma sacceva jaM haMtavvaM ti manasi / jisako tu mAranA cAhatA hai, vaha tU hI hai / -AcArAGga ( 1/5/5/5) [ 37 2010_03
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ rA se hu pannANamaMte buddha AraMbhovarae / vahI prajJAvAna buddha hai, jo hiMsA se uparata hai / -AcArAGga (1/4/4/3) rAgAdINamaNuppA ahiMsagataM / rAgAdika kA utpanna na honA vastutaH ahiMsA hai / -sarvArthasiddhi (7/22/363/10) sAyaM gavesamANA, parassa dukkhaM udIraMti / kucheka manuSya svayaM ke sukha kI zodha meM dUsaroM ko duHkha pahu~cA dete haiM / -AcArAGganiyukti (64) sataM tivAyae pANe aduvA aNNehiM ghaaye| havaMtaM vA'NujANAi veraM vaDDheti appaNo // jo vyakti svayaM kisI prakAra se prANiyoM kA vadha karatA hai athavA dUsaroM se vadha karAtA hai yA prANiyoM kA vadha karate hue anya vyaktiyoM kA anumodana karatA hai, vaha saMsAra meM apane lie vaira bar3hAtA hai| -sUtrakRtAGga ( 1/1/1/3) tamAo te tamaM jaMti, maMdA aarNbhnissiyaa| para-pIr3A meM lage hue jIva aMdhakAra se aMdhakAra kI ora gamana karate haiM / -sUtrakRtAGga ( 1/1/1/14) etaM khu nANiNo sAraM jaM na hiMsati kiMcaNaM / jJAniyoM ke jJAna kA niSkarSa yahI hai ki vaha kisI bhI prANI kI hiMsA na kre| - sUtrakRtAGga ( 1/1/4/10) verAI kuvvatI verI, tato verehiM rjjtii| pAvovagA ya AraMbhA, dukkhaphAsA ya aNtso|| prANIghAtaka, vairI-zatru banakara jaba dekho taba vaira hI karatA rahatA hai| vaha aneka jIvoM se vaira bAMdhatA hai aura nitya naye vaira meM saMlagna hI rahatA hai| 38 ___ 2010_03
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathArthataH jIva-hiMsA pApa-paramparA ko calAtI hai, kyoMki hiMsAdijanita pApakArya anta meM aneka duHkhoM kA sparza karAte haiM / -sUtrakRtAGga ( 1/8/7) hiMsappasUtAI duhAi maMtA, verANubaMdhINi mahabbhayANi / hiMsA se utpanna azubha karma atyanta duHkhotpAdaka haiM, vaira-paramparA bAMdhanevAle aura mahAna bhayajanaka haiN| -sUtrakRtAGga ( 1/10/21) savvAhi aNujuttIhiM, matimaM paDilehiyA / savve akaMtadukkhA ya, ato savve na hiNsyaa|| buddhimAn puruSa sabhI anukUla saMgata yuktiyoM se samyagjJAna prApta kara jAne, dekheM ki sabhI jIva duHkha se ghabarAte haiM, sabhI sukhalipsu haiM, ataH kisI bhI prANI kI hiMsA na kreN| -sUtrakRtAGga ( 1/11/9) bhUtehiM na virujjhejjaa| kisI bhI jIva ke sAtha vaira-virodha na kare / -sUtrakRtAGga ( 1/15/4 ) maradu va jiyadu va jIvo, ayadAcArassa NicchidA hiNsaa| payadassa Nathi baMdho, hiMsAmetteNa samidassa / / bAhara meM jIva mare athavA jie, ayatAcArI-pramAdI ko bhItara meM hiMsA nizcita hai, kintu jo ahiMsA kI sAdhanA ke lie prayatnazIla hai, samitivAlA hai, use prANI kI hiMsA hone mAtra se karmabaMdha nahIM hai / --pravacanasAra ( 3/17) kAuM ca nANutappai, erisao nikkivo hoi / apane dvArA kisI jIva ko pIr3A pahu~cAne para bhI jisake mana meM pachatAvA nahIM hotA, use nirdaya kahA jAtA hai / -bRhatkalpabhASya ( 1316) [ 36 2010_03
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhiccahasA samitassa jA tU, sA damvato hoti Na bhAvato u| bhAveNa hiMsA tu asaMjatassA, je vA vi satte Na sadA vadheti // saMyamI puruSa ke dvArA kadAcit hiMsA ho bhI jAe, to vaha dravyahiMsA hotI hai, bhAvahiMsA nhiiN| parantu jo asaMyamI hai, vaha jIvana meM kadAcita kisI kA vadha na karane para bhI, bhAva-rUpa se nirantara hiMsA meM lIna rahatA hai| -bRhatkalpabhASya ( 3633) jANaM kareti ekko, hiMsamajANamaparo avirato y| . tattha vi baMdhavisesI, mahaMtaraM desito samae // eka asaMyamI, jAnakara hiMsA karatA hai aura dUsarA anajAne meM, zAstra meM ina donoM ke hiMsAjanya karmabandha meM mahAna antara batAyA hai / / -bRhatkalpabhASya ( 3638) jaM icchasi appaNato, jaM ca na icchasi appnnto| taM icchaM parassa vi, ettiNagaM jiNasAsaNaM // jo tuma apane lie cAhate ho, vahI dUsaroM ke lie bhI cAhanA cAhie jo tuma apane lie nahIM cAhate ho, vaha dUsaroM ke lie bhI nahIM cAhanA cAhie-basa, yahI jinazAsana hai, tIrthaMkaroM kA upadeza hai| -bRhatkalpabhASya ( 4584) savvesimAsamANaM hidayaM gabbho va savvasatthANaM / savvesiM vadguNANaM piMDo, sAro ahiMsA huu|| ahiMsA vizva ke sarva AzramoM kA hRdaya hai, sabhI zAstroM kA udgama sthAna hai tathA sarvatratoM-siddhAntoM kA navanIta rUpa sAra hai / -bhagavatI-ArAdhanA (760) bhUtahitaM ti ahiNsaa| prANiyoM kA hita ahiMsA hai / - nandIsUtracUrNi (5/38) na ya vittAsae paraM / dUsaroM ko trAsa nahIM denA cAhiye / --uttarAdhyayana (2/20) 2010_03
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ verAjubaddhA narayaM uveMti jo vaira kI paramparA ko tula dete rahate haiM, ve narakagAmI hote haiM / -- uttarAdhyayana ( 4/2) ajjhatthaM savvao savvaM, disla pANe piyAyae / na haNe pANiNo pANe, bhayaverAo uvarae // saba dizAoM se honevAlA saba prakAra kA adhyAtma-sukha jaise mujhe iSTa hai, vaise hI dUsaroM ko iSTa hai aura saba prANiyoM ko apanA jIvana pyArA haidekhakara bhaya aura vaira se uparata puruSa prANiyoM ke prANoM kA ghAta na kare / -yaha - uttarAdhyayana ( 6/6 ) jaganissiehiM bhUpahiM, tasanAmehi thAvarehiM ca / no tesamArabhe daMDa, maNasA vayasA kAyasA ceva // jagat ke Azrita jo trasa aura sthAvara prANI haiM, unake prati mana, vacana aura kAyA - kisI bhI prakAra se daNDa kA prayoga na kareM / - uttarAdhyayana ( 8/10 ) jo sahassaM sahassANaM, saMgAme dujae jiNe 1 egaM jiNeja appANaM, esa se paramo jao || jo puruSa durjeya saMgrAma meM dasa lAkha yoddhAoM ko jItatA hai, usakI apekSA vaha eka apane Apako jItatA hai, to yaha usakI parama vijaya hai / - uttarAdhyayana ( 6 / 34 ) samayA savvabhUesu, sattu mittesu pANAivAyaviraI, jAvajIbAe vizva ke zatru aura mitra sabhI jIvoM ke yAvajjIvana prANAtipAta kI virati karanA bahuta hI vA jage / dukkarA // prati samabhAva rakhanA aura kaThina kArya hai / - uttarAdhyayana ( 16 / 25 ) savvAovi naIo, kameNa jaha sAyarami nivaDaMti / taha bhagavaI ahiMsA, savve dhammA samillaM ti // 2010_03 [ 41
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jisa taraha sabhI nadiyA~ anukrama se samudra meM Akara milatI haiM, usI taraha mahAbhagavatI ahiMsA meM sabhI dharmoM kA samAveza hotA hai / - saMbodhasattarI ( 6 ) atthA haNaMti, dhammA haNaMti kAmA haNaMti, atthA dhammAkAmA haNaMti / kaI vyakti artha ke nimitta se jIvoM ko mArate haiM, kaI dharma ke nAma para mArate haiM, kaI kAmabhoga ke lie mArate haiM to kaI artha, dharma aura kAma tInoM ke nimitta se mArate haiM / praznavyAkaraNasUtra ( 1/1/3 ) ihaloio paraloio pANavahassa phalavivAgo appasuho bahudukkho na ya avedayittA asthi hu mokkho / prANIvadha - hiMsA kA phala isa lokasambandhI aura paralokasambandhI alpasukha evaM bahuta duHkha denevAlA hai / hiMsA ke kar3ave phala ko bhoge yA kSaya kiye binA mukti nahIM hai / bhagavatI ahiMsA, bhIyANaM viva saraNaM / jisa prakAra bhayAkrAnta ke lie zaraNa kI prApti hitakara hai, jIvoM ke lie usI prakAra, apitu isase bhI bar3hakara bhagavatI ahiMsA hitakara hai| hiMsA kA pratipakSa 'ahiMsA' hai / - praznavyAkaraNasUtra ( 1/1 ) ahiMsA tasa thAvara - savvabhUya khemaMkarI / ahiMsA gatizIla aura sthita - sabhI prANiyoM kA kuzalakSema karanevAlI hai / - praznavyAkaraNasUtra ( 2 / 1 ) hiMsAe paDivakkho hoi ahiMsA / 42 ] - - praznavyAkaraNasUtra ( 2 / 1 ) 2010_03 rAgAdINa maNuppAo, rAga Adi kI anutpatti ahiMsA hai aura utpatti hiMsA hai / - dazavekAlika niyukti ( 45 ) ahiMsakattaM / - jayadhavalA ( 1/42 / 64 )
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA niuNaM diTThA, savvabhUesu saMjamo / ahiMsA kA pUrNa darzana yahI hai ki svayaM kA saba prANiyoM ke prati saMyama rkhnaa| -dazavakAlika (6/8) jAvaMti loe pANA, tasA aduva thAvarA / te jANamajANaM vA, na haNe No vi ghAyae // vizva meM jitane bhI trasa aura sthAvara prANI haiM, unakA jAnate hue yA anajAna meM, na svayaM hanana kare aura na karAe / -dazavaikAlika ( 6/6) savve jIvA vi icchaMti, jIviu na mrijji| sAre jIva jInA cAhate haiN| marane kI kisI kI bhI icchA nahIM hai / -dazavekAlika (6/10) uccAliyaMmi pAe, IriyAsamiyassa sNkmaae| vAvajjejja kuliMgI marijja taM jogamAsajja // na ya tassa tannimitto, baMdho suhumovi desiosamae / aNavajjo u paogeNa, savvabhAveNa so jamhA // kabhI-kabhI IryA-samita sajjana ke paira-tale kITa-pataMga Adi kSudra jIva A jAte haiM aura dabakara mara bhI jAte haiM, kintu ukta hiMsA ke lie usa sajjana ko siddhAnta ne alpAMza bhI kama kA baMdha nahIM batAyA hai, kyoMki vaha antas meM sarvatobhAvena usa hiMsA-vyApAra se nirlipta hone ke kAraNa niSpApayukta hai| -oghaniyukti (748-46) jo ya pamatto puriso, tassa ya jogaM paDucca je sttaa| vAvajjate niyamA, tesi so hiMsao hoi // je vina vAvajjatI, niyamA tesi pi hiMsao sou / sAvajjo u paogeNa, savvabhAveNa so jamhA // jo pramatta puruSa hai, usakI kisI bhI ceSTA se jo bhI jIva mara jAte haiM, 2010_03
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaha nizcita rUpa se una sabakA hiMsaka hotA hai / kintu jo prANI nahIM mAre gae haiM, vaha pramatta unakA bhI hiMsaka hI hai, kyoMki vaha antara meM sarvatobhAvena hiMsA - vRtti ke kAraNa sAvadya hai, pApAtmA hai / - odhaniyukti (752-53 ) jo hoi appamatto, ahiMsao hiMsao iyaro / jo pramatta hai vaha hiMsaka hai aura jo apramatta hai, vaha ahiMsaka hai / - odhaniyukti (754 ) dukkhaM khu NiraNukaMpA / kisI ke prati nirdayatA kA bhAva rakhanA vAstava meM kaSTadAyI hai / - nizItha - bhASya ( 56 / 33 ) 44 jaha me ihANiTThe suhAsudde taha savvajIcANaM / jaise iSTa-aniSTa, sukha-duHkha mujhe hote haiM, savve a cakkajohI, savve a hayA sacak kehi | Aja taka jitane bhI cakrayodhI hue haiM, ve sabake saba apane hI cakra se mAre gaye / AtmA kA azubha pariNAma hI hiMsA hai / vaise hI saba jIvoM ko hote haiM / - AcArAMga - cUrNi ( 1/1/6 ) J asubho jo pariNAmo sA hiMsA / - Avazyaka niryuktibhASya (43) hiMsAdo aviramaNaM, vahapariNAmo ya hoi hiMsA hu / hiMsA se virata na honA aura hiMsA kA pariNAma rakhanA hiMsA hI hai / -bhagavatI- -ArAdhanA (801 ) 2010_03 - vizeSAvazyakabhASya ( 1766 ) NANI kammassa khayattha- muTThido NodiTTho ya hiMsAe / adadi asaDhaM ahiMsatthaM, appamatto avadhago so //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnI karma-kSaya ke lie udyata huA hai, hiMsA ke lie nahIM / vaha nizchalabhAva se ahiMsA ke lie prayatnazIla rahatA hai| vaha apramatta muni ahiMsaka hotA hai| bhagavatI-ArAdhanA (803) tuMgaM na maMdarAo, AgAsAo visAlayaM natthi / jaha taha jayaMmi jANasu, dhammamahiMsAsamaM nasthi // jaise jagat meM meruparvata se U~cA aura AkAza se vizAla aura kucha nahIM hai, vaise hI ahiMsA ke samAna koI dharma nahIM hai / -bhaktaparijJA (61) nAraMbheNa dyaaluyaa| hiMsaka dayAlu nahIM ho sakatA / -bRhatkalpabhASya ( 338. ) AcaraNa sAro parUvaNAe caraNaM, tassa vi ya hoi nivvANaM / prarUpaNA kA sAra hai-'AcaraNa' aura 'AcaraNa' kA sAra hai-'nirvANa' / -AcArAMganiyukti ( 17) bhaNantA akarentA ya, bandhamokkhopaiNNiNo / vAyAviriyametteNa, samAsAsenti appayaM // jo kevala bolate haiM, karate kucha nahIM, ve bandha aura mokSa kI bAteM karanevAle dArzanika kevala vANI kI vIratA se apane Apako AzvAsana dene vAle haiN| -~~-uttarAdhyayana (6/6) dhIrassa passa dhIrattaM, svvdhmmaannuvttinno| ciccA adhamma dhammiThe, devesu uvavajaI // AcaraNa dvArA satya-dharma kA anusaraNa karanevAle dhIra puruSoM kI dhIratA [ 45 2010_03
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ to dekho ki ve adharma ko tyAgakara dharmiSTha bana jAte haiM aura anta meM divyadazA ko prApta karate haiM / -uttarAdhyayana (7/26) dhamma pi hu saddahantayA, dulahayA kAraNa phAsayA, iha kAmaguNehiM mucchiyA / uttama dharma meM zraddhA hone para bhI usakA AcaraNa karanevAle durlabha haiM / bahuta se dharma-zraddhAlu kAma-guNoM meM hI mUJchita rahate haiM / -uttarAdhyayana ( 10/20) . jeNa virAgo jAyai, taM taM savvAyareNa karaNijjaM / muccai hu sasaMvegI, aNaMtavo hoi asaMvegI // jisase virAga utpanna hotA hai, usakA AdarapUrvaka AcaraNa karanA cAhiye, kyoMki virakta vyakti saMsAra-bandhana se chUTa jAtA hai aura Asakta vyakti kA saMsAra ananta hotA jAtA hai / -maraNasamAdhi (266) nicchayamavalaMbaMtA, nicchayato nicchayaM ayaannNtaa| nAsaMti caraNa karaNaM, bAhirakaraNAlasA kei // jo nizcaya dRSTi se Alambana kA Agraha to rakhate haiM ; parantu vastutaH usake sambandha meM kucha jAnate-bUjhate nahIM haiM, ve AcaraNa kI vyavahAra-sAdhanA ke prati udAsIna ho jAte haiM aura isa prakAra sadAcAra ko hI mUlataH naSTa kara DAlate haiN| -oghaniyukti (761) vAyAra jaM kahaNaM guNANa taM NAsaNaM have tesi / hodi hu carideNa guNANa kahaNa mubbhAsaNaM tesiM // __ vacana se apane guNoM ko kahanA una guNoM kA nAza karanA hai aura AcaraNa se guNoM kA prakaTa karanA unakA vikAsa karanA hai / -arhatpravacana ( 6/7) 46 ] ___ 2010_03
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya jaha dIvA dIvasayaM, paippae so ya dippae jiivo|| dIvasamA AyariyA, dippaMti paraM ca dIveti // AcArya dIpaka ke samAna hote haiM jo svayaM prakAzamAna hote haiM aura dUsaroM ko bhI prakAzita karate haiM / -uttarAdhyayananiyukti (8) paMcamahavvayatuMgA takkAliya-saparasamaya-sudadhArA NANAguNagaNabhariyA, aayriyaa| AcArya paJca mahAvrata ( ahiMsA, satya, asteya, aparigraha, brahmacarya ) se samunnata, tatkAlIna svasamaya aura parasamaya zruta ke dhArI-jJAtA tathA nAnA guNasamUha se paripUrNa hote haiN| -tiloyapaNNati ( 1/3) rAga-hosa vimukko, sIyagharasamo ya aayrio| rAga-dveSa-vimukta AcArya zItagRha ke samAna hai| -nizIthabhASya ( 2764) jattheva dhammAyariyaM pAsejA, tattheva vaMdijA namaMsijjA / jahA~ kahIM apane dharmAcArya dikhAI de, vahIM para unheM vandana-namana karanA caahiye| -rAjapraznIya (4/76 ) paDirUvo teyassi, jugappahANAgamo mahuravakko / gambhIro dhiimaMto, uvaesaparo ya Ayario / / jo tIrthaMkara gaNadharoM ke pratinidhi-svarUpa vartamAna kAla meM sabase bar3e zrutajJAtA, madhura bhASI, tejasvI, yugapravarAgama gambhIra vicAravAle buddhimAna aura upadeza dene meM samartha hote haiM, ve hI AcArya haiM / -sArthaposahasajjhAyasUtra (6) [ 47 2010_03
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaiyAvi jiNavariMdA, pattA ayarAmaraM pahaM dAuM / AyariehiM pavayaNaM, dhArijai saMpayaM sayalaM // jinezvara to kisI samaya mokSa-mArga prarUpita kara cale gaye para bAda meM, Aja taka unake pravacana ko AcAryoM ne hI surakSita rakhA hai / -sArthaposahasajjhAyasUtra (11) bAlANa jo u sIsANaM, jIhAe uvaliMpae / na sammamaggaM gAhei, so sUrI jANa veriyo| jo AcArya navadIkSita ziSyoM ko lAr3a-pyAra meM rakhatA hai, unheM sanmArga para sthira nahIM karatA hai--aisA AcArya apane ziSyoM kA guru nahIM apitu zatru hai| ___-gacchAcAra-prakIrNaka ( 17 ) sa eva bhavvasattANaM, cakkhubhUya viaahie| daMsei jo jiNuhi aNuTTANaM jhtttthiaN|| jo AcArya bhavya prANiyoM ko vItarAga bhagavAna kA yathArtha anuSThAna-mArga dikhAtA hai, vaha unake lie cakSubhUta hotA hai| - gacchAcAra-prakIrNaka ( 26 ) titthayarasamo sUrI, sammaM jo jiNamayaM payAsei / ANaM aikkamaMto so, kApuriso na sppuriso| jo AcArya vItarAga nirdiSTa sacce mArga kA saMsAra meM sarvavyApI pracAra karatA hai vaha tIrthaMkara ke sadRza mAnA jAtA hai aura jo AcArya bhagavAna kI AjJA kA na to svayaM samyaktayA pAlana karatA hai aura na hI yathArtha rUpa se varNana karatA hai, vaha satpuruSoM kI koTi meM nahIM ginA jA sktaa| -gacchAcAra-prakIrNaka ( 27) bhaTThAyAro sUrI, bhaTThAyArANuvikkhao suurii| ummaggaThio sUrI, tinnivi maggaM paNAsaMti // tIna prakAra ke AcArya, bhagavAna ke mArga ko dUSita karate haiM1. vaha AcArya jo svayaM AcAra-bhRSTa hai| 2. vaha AcArya jo svayaM AcAra bhraSTa nahIM, parantu apane gaccha ke AcArabhraSToM kI upekSA karatA hai arthAt unakA sudhAra nahIM krtaa| ra 2010_03
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. jo AcArya bhagavAn kI AjJA ke viruddha prarUpaNa tathA AcaraNa karatA hai / -gacchAcAra- prakIrNaka (28) ummaggaThie sammagga-nAsae jo u sevae sUrI / pADei saMsAre // niameNaM so goyama ! apaM jo AcArya unmArgagAmI hai aura sanmArga kA lopa kara rahA hai, aise AcArya kI sevA karanevAlA ziSya nizcaya se saMsAra - samudra meM gote khAtA hai / - gacchAcArara prakIrNaka (26) ANAtavo ANAisaMjamo, tahaya dANamANAe / ANArahio dhammo, palAlapUlavva paDihAI // AzA meM tapa hai, AjJA meM saMyama hai aura AjJA meM hI dAna hai / AjJA-rahita dharma ko jJAnI puruSa dhAnya rahita ghAsa levat chor3a detA hai / -saMbodhasattarI ( 32 ) AjJA jo jANai appANaM, appANaM so suhANaM na hu kAmI / pattami kapparukkhe, rUkkhe kiM patthaNA asaNe // Atma-darzana jo AtmA ko jAnatA hai, vaha sAMsArika sukhoM kA kAmI nahIM hotA / bhalA, jise kalpavRkSa prApta ho gayA hai, kyA vaha anya vRkSa kI prArthanA bhI karegA ? 2010_03 - AtmAvabodhakulaka ( 4 ) tesi dUre siddhi, riddhI raNaraNayakAraNaM tesiM / simappUNA AsA, jesi appA na vinnAo // jisane AtmA kA darzana nahIM kiyA, use jAnA nahIM, usakI AzAe~ [ 46
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ apUrNa rahatI haiM / usake lie siddhi usase dUra rahatI hai aura lakSmI usake duHkha kA kAraNa banatI hai jo appANi vasei, so lahu jo nija AtmA meM vAsa karatA hai, vaha karatA hai / - yogasAra - yogendudeva ( 65 ) je aNNAMsI se aNaNNArAme, je aNaNArAme, se aNNadaMsI / jo 'sva' se anyatra dRSTi rakhatA hai, vaha 'sva' se karatA hai aura jo 'sva' se anyatra nahIM ramaNa karatA hai, dRSTi bhI nahIM rakhatA hai / - AtmAvabodhakulaka (6) 50 pAvai siddhi suhu / zIghra hI siddhi-sukha ko prApta jo eka ko jAnatA hai, vaha sabako jAnatA hai, sAre jagat ko jAnatA hai aura jo sabako jAnatA hai, sAre jagat ko jAnatA hai, vaha eka ko, apane Apako jAnatA hai / ] anyatra ramaNa bhI nahIM vaha 'sva' se anyatra - AcArAGga ( 1/2/6/6 ) je egaM jANai, se savvaM jANai / je savvaM jANai, se egaM jANai // 2010_03 Na yANaMti apaNo vi, kinnu aNNesi | jo svayaM ko nahIM jAnatA vaha dUsaroM ko kyA jAnegA ? -AcArAGga ( 1/3/4/2 ) vadaNiyamANi dharatA, sIlANi tahA tavaM ca kunvaMtA / paramaTThabAhirA je, NivvANaM te Na vidanti // bhale hI vrata - niyama ko dhAraNa kara le, tapa aura zIla kA AcaraNa kara le ; kintu jo paramArtha rUpa Atma-bodha, Atma-darzana se nirvANa - pada prApta nahIM kara sakatA hai / zUnya hai, vaha kabhI - samayasAra (153 ) -AcArAGga - cUrNi ( 1/3/3 )
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Atma-prazaMsA appapasaMsaM pariharaha sadA mA hoha jsvinnaasyraa| appANaM thovaMto taNalahudo hodi hu jaNammi // manuSya ko apanI prazaMsA karanA sadA ke lie chor3a denA cAhiye, kyoM ki apane mukha se apanI prazaMsA karane se usakA yaza naSTa ho jaaegaa| ataH jo manuSya apanI prazaMsA Apa karatA hai, vaha jagat meM tRNa ke samAna tuccha hotA hai| -bhagavatI-ArAdhanA (356) pasaMsiavvo kayA vi na hu appaa| manuSya ko apanI svayaM kI prazaMsA kabhI nahIM karanI cAhiye / --AtmAvabodhakulaka (40) unnayamANe ya Nare, mahatA moheNa mujjhti| avyakta manuSya prazaMsita hone para moha se mahAmUr3ha ho jAtA hai / -AcArAMga(1/5/4) mA appayaM pasaMsai jaivi jasaM icchase dhavalaM / yadi nirmala yaza cAhate ho to apanI prazaMsA mata kro| -kuvalayamAlA Atma-bodha dm-shm-smtt-mittii-sNvea-vivea-tivv-nivveaa| ee pagUr3haappA-vabohabIassa aMkurA // indriya-damana, manovikAra-zamana, samyaktva, maitrI, saMvega aura tIvra nivedaye saba Atma-bodha-bIja ke aMkura haiN| -AtmAvabodhakulaka (3) tA duttaro bhavajalahI, tA dujjeo mahAlao moho| tA ai visamo loho, jA jAo no nio boho|| 2010_03
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavasamudra dustara tabhI taka hai, jaba taka mahAvistRta moha dUrjaya hai, aura lobha bhI tabhI taka ati viSama hai, jaba taka Atma-bodha nahIM huA hai / - AtmAvabodhakulaka (7) jatthammi AyanANaM, nANaM virayANa siddha suhayaMtaM / jahA~ AtmajJAna hai, vahA~ nizcaya jJAna hai aura siddhisukha ko denevAlA yahI jJAna hai / - AtmAvabodhakulaka ( 36 ) avaro na niMdiavvo, pasaMsiavvo kayA vi nahu appA | samabhAvo kAyavvo, bohassa rahassamiNameva || para kI nindA na karanA, svayaM kI prazaMsA na karanA aura samabhAva rakhanA -yahI Atma bodha kA rahasya hai / - AtmAvabodhakulaka ( 40 ) Atma-vijaya appA caiva dameyavvo, appAhu khalu duddamo | appA danto suhI hoi, assi loe parattha ya // pratyeka ko svayaM para niyantraNa rakhanA cAhie / apanI AtmA kA damana karanA cAhie | svayaM para svayaM kA niyantraNa rakhanA kaThina avazya hai kintu. durlabha nahIM / svayaM para niyantraNa rakhanevAlA Atma-vijetA hI isaloka evaM paraloka meM sukhI hotA hai / karU~ / nahIM hai / acchA yahI hai ki maiM saMyama aura tapa ke dvArA apanI AtmA kA damana dUsare loga bandhana aura vadha ke dvArA merA damana kare -- yaha acchA - uttarAdhyayana ( 1/16 ) 52 ] - uttarAdhyayana ( 1 / 15 ) varaM me appA danto, saMjameNa taveNa ya / mAhaM parehi dammanto, bandhaNehi vahehi ya // 2010_03
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo sahassaM sahassANaM, saMgAye hujjae jie / egaM jiNejja appANaM, esa se paraso jo|| bhayaMkara yuddha meM sahasroM-sahasra durdAnta zatruoM ko jItane kI apekSA apane Apako jIta lenA hI sabase bar3I vijaya hai / - uttarAdhyayana (6/34) paMcindiyANi kohaM, mANaM mAyaM taheva lohaM ca / dujjayaM ceva appANaM, savvaM appe jie jiyaM // pA~ca indriyA~, krodha, mAna, mAyA, lobha aura mana-ye durjeya haiM, lekina eka AtmA para vijaya pA lene ke bAda ina saba para vijaya pA lI jAtI hai / egappA ajie sattU / svayaM kI asaMyata AtmA hI svayaM kA ekamAtra zatru hai / -uttarAdhyayana ( 23/38) appANameva jujjhAhi, kiM te jujjheNa vjjho| appaNAmeva appANaM, jaittA suhamehae // bAharI sthUla zatruoM ke sAtha yuddha karane se kyA lAbha ? apanI AtmA ke sAtha hI yuddha kara! AtmA ko AtmA ke dvArA jItanevAlA hI vAstava meM pUrNa sukhI hotA hai| -uttarAdhyayana (6/35) appaNo ya paraM nAlaM, kuto annaannsaasiuN| jo apanI AtmA ko anuzAsana meM rakhane meM samartha nahIM hai, vaha dUsaroM ko anuzAsita karane meM kaise samartha ho sakatA hai ? -sUtrakRtAGga ( 1/1/2/17) je egaM nAme, se bahuM nAme / jo svayaM ko namA letA hai, vaha sakala jagata ko namA letA hai| -AcArAGga ( 1/3/4 ) [ 53 2010_03
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Atma-sAkSI kiM para jaNa bahujANA, vaNAhiM varamappa sakkhiyaM sukayaM / dUsare kI dRSTi meM dhArmika banane ke lie jo dharma kiyA jAtA hai, vaha nirarthaka hai| isalie Atma-sAkSitva se dharma karanA cAhiye joki vastutaH zubha phaladAyI hogaa| -sArthaposahasajjhAyasUtra ( 16) appA jANAi appA, jahaDiyo appasakkhio dhmmo| appA karei taM taha, jaha appasuhAvahaM hoI // AtmA hI AtmA ke zubha-azubha pariNAmoM ko jAnatA hai| ataeva apanI Atma-sAkSitA se jo dharma kiyA jAtA hai, he Atman ! vahI usa AtmA kA vAstavika dharma sukhadAyaka siddha hotA hai / -sArthaposahasajjhAya-sUtra ( 22 ) Atma-svarUpa aMtarataccaM jIvo, bAhirataccaM havaMti sesANi / AtmA antastattva hai, zeSa sarva dravya bahistattva hai / -kArtikeyAnuprekSA (5) ege aayaa| svarUpa-dRSTi se saba AtmAe~ eka haiN| -samavAyAMga (1/1) anne khalu kAma-bhogA, anno ahamaMsi / kAma-bhoga Adi jar3a padArtha aura haiM, maiM AtmA aura huuN| -sUtrakRtAGga ( 2/1/13) AdA hume saraNaM / . AtmA hI merA zaraNa hai / --mokSa-pAhur3a (65) 54 ] 2010_03
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ purisA ! tumameva tuma mittaM / ki bahirA mittamicchasi ? mAnava ! tu svayaM hI apanA mitra hai| tu bAhara meM kyoM kisI sakhA kI khoja kara rahA hai ? -AcArAGga ( 1/3/3) baMdhappamokkho ajjhattheva / vastutaH antar meM hI baMdhana aura antara meM hI mokSa hai / -AcArAMga (1/5/2) je AyA se vinnAyA, je vinnAyA se AyA / jo AtmA hai, vaha vijJAtA hai / jo vijJAtA hai, vaha AtmA hai / -AcArAMga ( 1/5/5) ahamikko khalu suddho, dasaNaNANamaio sdaa'ruuvii| maiM eka zuddha, darzana-jJAnamaya, nitya aura arUpI huuN| -samayasAra (38) iMdo jIvo savvovaladdhi bhogprmesttnno| sabhI upalabdhi aura bhoga ke utkRSTa aizvarya ke kAraNa pratyeka jIva -vizeSAvazyaka-bhASya ( 2663) jo jhAyai appANaM, paramasamAhI ha tassa // jo apanI AtmA kA dhyAna karatA hai, use paramasamAdhi kI prApti hotI hai| -niyamasAra (123) cittaM tikAlavisayaM / AtmA kI cetanA trikAla hai| _ -dazavaikAlika-niyukti-bhASya ( 16 ) Nicco aviNAsi sAsao jiivo| AtmA nitya, avinAzI tathA zAzvata hai / -dazavaikAlika-niyukti-bhASya (42) 2010_03
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahamikko khalu suddho, daMsaNaNANamaio sadA'rUvI / Na vi asthi majjha kiMci vi, aNNaM paramANumittaM pi // maiM eka, zuddha, darzana - jJAnamaya, nitya aura arUpI hU~ / isake atirikta anya paramANu mAtra bhI vastu merI nahIM hai / - samayasAra (38) udIrei, appaNA ceva garahai, appaNA ceva saMvarai // AtmA svayaM apane dvArA hI karmoM kI udIraNA karatA hai, svayaM apane dvArA hI unakI ga-AlocanA karatA hai aura apane dvArA hI karmoM ke saMvara - Azrava kA virodha karatA hai / -bhagavatIsUtra (1/3) kI artha-vizuddhi hai / appaNA ceva AyA Ne ajjo ! sAmAie, AyA Ne ajo ! sAmAiyassa aTThe / Arya ! AtmA hI sAmAyika - samatvabhAva hai aura AtmA hI sAmAyika 56 ] AtmA kI dRSTi se hAthI evaM kuMthuA donoM meM hatthi sa ya kuMthussa ya same ceva jIve / 2010_03 AtmA -bhagavatIsUtra ( 1/6 ) evaM annaya pANaM haNamANe aNege jIve haNai / eka jIva kI hiMsA karatA huA AtmA, tatsambandhI aneka jIvoM kI hiMsA karatA hai / - bhagavatI sUtra ( 1 / 34 ) AtmA eka sadRza hai / - bhagavatIsUtra (88 /7)
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ atthegaiyANaM jIvANaM baliyattaM sAhU / atthegaiyANaM jIvANaM duvvaliyataM sAhU // dharmaniSTha AtmAoM kA balavAna honA uttama hai aura dharmahIna AtmAoM kA durbala rhnaa| -bhagavatI sUtra ( 12/2) atthegaiyANaM jIvANaM suttattaM sAhU, atthegaiyANaM jIvANaM jAgarivattaM sAhU / adhArmika AtmAoM kA sote rahanA acchA hai to dhArmika AtmAoM kA nitya jAgate rhnaa| -bhagavatI sUtra (12/1) attakaDe dukkhe no parakaDe / AtmA kA duHkha usakA apanA kiyA huA hai, kisI anya kA kiyA huA nahIM hai| -bhagavatI sUtra ( 17/5) appA appammi rao, sammAiTThI havei phuDu jiivo| jo AtmA, AtmA meM lIna hai, vahI samyagdRSTi hai / -bhAvapAhur3a ( 31) appo vi ya paramappo, kammavimukko ya hoi phuDaM / vaha AtmA, paramAtmA bana jAtA hai, jaba vaha karmoM se chuTakArA pA jAtA hai / -bhAvapAhur3a (151) suhapariNAmo puNNaM, asuho pAvaMti havadi jiivss| AtmA kA zubha-pariNAma puNya hai tathA azubha pariNAma pApa hai| -paJcAstikAya (132) viNae avija appANaM, icchaMto hiymppnno| AtmA kA hita cAhanevAlA manuSya svayaM ko vinaya-sadAcAra meM sthApita kre| - uttarAdhyayana (1/6) [ 57 2010_03
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ nasthi jIvassa nAsu ti| AtmA kA kabhI nAza nahIM hotA, vaha to avinAzI hai| -uttarAdhyayana ( 2/27) jIvA sohimaNuppattA, Ayayanti maNussayaM / vizva meM AtmAe~ kAla-krama ke anusAra zuddha hote-hote manuSyatva ko prApta hotI haiN| --uttarAdhyayana (3/7) appaNA sccemesejaa| svayaM kI AtmA ke dvArA satya kI gaveSaNA kro| -uttarAdhyayana (6/2) bahukammalevalittANaM, bohI hoi sudullahA tesiN| jo AtmAe~ pracura karmoM ke lepa se lipta haiM, unheM bodhi prApta honA atyanta durlabha hai| -uttarAdhyayana (8/15) . no indriyaggejma amuttabhAvA, amuttabhAvA viya hoi niccaM / AtmA Adi amRta-tattva indriya-grAhya nahIM hote aura jo amUrta hote haiM, ve avinAzI-nitya bhI hote haiM / -uttarAdhyayana (14/16) appA naI veyaraNI, appA me kuuddsaamlii| appA kAmaduhA dheNU, appA me naMdaNaM vaNaM / AtmA hI naraka kI vaitaraNI nadI tathA kUTa-zAlmalI vRkSa hai| AtmA hI svarga kI kAmadudhA-dhenu aura nandana-vana hai| -uttarAdhyayana ( 20/36) appA kattA vikattAya, duhANa ya suhANa ya / appA mittamamittaM ca, duppaTThiya suppttttio|| AtmA hI sukha-duHkha kA kartA aura bhoktA hai| satpravRtti meM lagI huI AtmA hI mitra hai aura duSpravRtti meM lagI huI hone para vahI zatru hai / -uttarAdhyayana (20/37) 58 ] ___ 2010_03
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ nANaM va dasaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| vIriyaM uvaogo ya, evaM jIvassa lakkhaNaM // jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya aura upayoga-ye saba jIva ke lakSaNa haiN| -uttarAdhyayana( 28/11) paduTThacitto ya ciNAi kamma jaM se puNo hoi duhaM vivaage| AtmA pradvaSayukta cittavAlA hokara arthAt rAga-dveSa se kaluSita hokara karmoM kA saMcaya karatA hai, vahI pariNAmakAla meM usake lie duHkha kA hetu banatA hai| -uttarAdhyayana (32/46 ) na lippaI bhavamajhe vi saMto, jaleNa vA pokkhariNIpalAsaM / jo AtmA viSayoM ke prati anAsakta hai, vaha vizva meM rahatA huA bhI nirlipta rahatA hai, jaise ki puSkariNI ke jala meM rahA huA palAza-kamala / -uttarAdhyayana (32/47) eso mittamittaM, eso saggo taheva narao a | eso rAyA raMko, appA tuTTho atuTTho vaa|| AtmA tuSTamAna hone para mitra hai, svarga hai aura rAjA bhI hai aura yadi AtmA atuSTamAna huA to vahI zatru hai, naraka hai aura raMka bhI hai / -AtmAvabodhakulaka (13) appA jANai appA / AtmA hI AtmA ko jAnatA hai / -upadezamAlA (23) AdA dhammo munnedvo| AtmA hI dharma hai, yAnI dharma AtmasvarUpa hotA hai| -pravacanasAra [ 56 2010_03
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvo pariNamadi jadA, suddeNa asuheNava suho asuho / tadA suddho, havadi hi pariNAma sambhAvo // suddha jaba AtmA zubha yA azubha bhAva meM pariNata hotA hai, taba vaha zubha athavA azubha ho jAtA hai aura jaba zuddha bhAva meM pariNata hotA hai, taba vaha zuddha ho jAtA hai, arthAt AtmA pariNamana-svabhAva-yukta hai / - pravacanasAra ( 1/6 ) AtmA hI AtmA ko jAnatA hai / appA jANai appA / AdANApamANaM NeyaM loyAloyaM, tamhA NANaM tu AtmA jJAna pramANa hai, jJAna jJeya pramANa hai aura hai / isa dRSTi se jJAna sarvavyApI ho jAtA hai / - sArtha posaha sajjhAya ( 22 ) NANaM NeyappamANa muddiTTha | savvagayaM // jJeya lokAloka pramANa - pravacanasAra ( 1/23 ) kibhayA pANA ? dukkhabhayA pANA / dukkhe keNa kaDe ? jIveNaM kaDe pamAeNaM / prANI kisase bhaya pAte haiM ? duHkha se / duHkha kisane kiyA hai ? svayaM AtmA ne, apanI hI bhUla se / 60 ] bAle pApehi ajJAnI AtmA pApa karane para bhI usa uvanai vA, vigamei vA, dhruvei vA / AtmA utpanna hotI hai, naSTa hotI hai aura mUla meM jyoM kI tyoM rahatI hai / - sthAnAMga (10) 2010_03 - sthAnAMga (3/2) mijjatI para ahaMkAra karatA hai / egassa gatI ya AgatI / -sUtrakRtAGga ( 1/2/2/21 ) AtmA paraloka meM akelA hI gamana-Agamana karatA hai / - sUtrakRtAGga ( 1/2/3/17 )
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ ego sayaM paJcaNuhoi dukkhaM / svakRta duHkhoM ko AtmA akelA hI bhogatA hai / -sUtrakRtAGga ( 1/5/2/22) te Attao pAsai saavvloe| tattvadarzI sampUrNa prANijagat ko apanI AtmA ke samAna hI dekhatA hai / -sUtrakRtAGga ( 1/12/18) alamappaNo hoMti alaM paresi / 'sva' aura 'para' ke kalyANa meM jJAnI AtmA hI samartha hotA hai / -sUtrakRtAGga ( 1/13/16 ) anno jIvo, annaM sarIraM AtmA aura deha aura haiM arthAta donoM bhinna haiM / -sUtrakRtAGga ( 2/1/6) dukkhe Najjai appaa| AtmA ko bar3I kaThinAI se jAnA jAtA hai / -mokSapAhur3a (65) AdA hu me saraNaM / AtmA hI merA ekamAtra zaraNa hai / -mokSapAhur3a (105) jArisiyA siddhappA, bhavamalliya jIva tArisA hoti / jisa taraha kI zuddha AramA siddhoM kI hai, mUla svarUpa se usI taraha kI zuddhAtmA saMsArastha prANiyoM kI hai / -niyamasAra (47) kattA bhottA AdA, poggalakammassa hodi vvhaaro| AtmA pudgala kamoM ko karanevAlA aura bhoganevAlA hai, yaha mAtra vyavahAra-dRSTi hI hai| --- niyamasAra (18) 2010_03
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ AlaMbaNaMca me AdA merA AtmA hI merA Alambana hai / --niyamasAra (66) jo jhAyai appANaM, paramasamAhI have tassa / jo apanI AtmA kA ekamAtra dhyAna karatA hai, vaha paramasamAdhi kA adhikArI hotA hai| __-niyamasAra ( 123) appA khalu sayayaM rakkhiyaco, savidiehiM susamAhiehiM / arakkhio jAipahaM uvei, surakkhio savvaduhANa muccai // saba indriyoM ko susamAhita kara AtmA kI satata rakSA karanI cAhie / arakSita AtmA jAti-patha (janma-maraNa ) ko prApta hotA hai aura surakSita AtmA saba duHkhoM se mukta ho jAtA hai / -dazavaikAlika-cUlikA (2/16 ) cittaM tikAlavisayaM / AtmA kI cetanA-zakti trikAla hai / / -dazavaikAlika-niyuktibhASya (16) Nicco aviNAsi sAsao jiivo| AtmA nitya hai, vaha avinAzI hai tathA zAzvata hai / _ -dazavaikAlika-niyuktibhASya (42) aNidiya guNaM jIvaM dunneyaM maMsacakkhuNA / AtmA ke guNa anindriya-amUrta haiN| isIlie ise ina carmacakSuoM se dekha pAnA kaThina hai| -dazavaikAlika-niyuktibhASya (34) heu ppabhavo bndho| AtmA ko karma kA bandha mithyAtva Adi hetuoM se hotA hai / -dazavakAlika-niyuktibhASya (46) 62 ] 2010_03
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ appANaM havai sammattaM nizcaya dRSTi se AtmA hI samyaktva hai / -darzanapAhur3a (2) NicchayaNayassa evaM AdA appANamevahi krodi| vedayadi puNo taM ceva jANa attA du attANaM // nizcaya dRSTi se to AtmA apane ko hI karatA hai aura apane ko hI bhogatA hai| -samayasAra (83) aNNANa mao jIvo kammANaM kAraNo hodi / ajJAnI AtmA hI karmoM kA kartA hotA hai / -samayasAra (62) jaM kuNadi sammadiTThI, taM savvaM NijaraNimittaM / samyagdRSTi AtmA jo kucha bhI karatA hai, vaha usake karmoM ko nirjarA ke lie hI hotA hai / -samayasAra (193) AdA khu majjhamANaM, AdA me daMsaNaM carittaM ca / merI apanI AtmA hI jJAna hai, darzana hai aura cAritra hai / --samayasAra (277) kaha so dhippaI appA ? paNNAe so u dhippae appA / yaha AtmA kisa taraha jAnA jA sakatA hai ? yaha AtmA bheda-vijJAna-rUpa buddhi se hI jAnA jA sakatA hai / -samayasAra ( 266) asthi me AyA uvvaaie| merA AtmA aupapAtika hai, karmAnusAra janmAntara meM saMkramaNa karanevAlA hai| -AcArAMga (111/1/5) [ 63 2010_03
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ je loyaM abbhAikkhai se attANaM anbhAikkhai / je attANaM abbhAikkhai se loyaM anbhAikkhai // jo vyakti loka kA niSedha-apalApa karatA hai, vaha AtmA kA bhI apalApa karatA hai aura jo vyakti AtmA ke astitva kA niSedha karatA hai, vaha loka ke astitva kA bhI niSedha karatA hai / -AcArAGga ( 1/1/3/5) egamappANaM saMpehAe dhuNe sarIragaM / AtmA ko zarIra se pRthak jAnakara bhogalipta zarIra ko dhuna ddaalo| -AcArAGga ( 1/4/3/2) savve sarA niyati, takA jattha na vijai, maI tattha na gAhiyA / AtmA ke varNana meM dhvanyAtmaka kisI bhI zabda kI pravRtti nahIM hai tathA vAcya-vAcaka sambandha bhI nahIM hai| vahA~ tarka kI gati bhI nahIM hai aura buddhi kA vahA~ prayojana nahIM hai, vaha bhI use pUrNarUpeNa grahaNa nahIM kara pAtI hai / -AcArAGga ( 1/5/6/6 ) aMtarataccaM jIvo, bAhiratacvaM havaMti sesANi / eka AtmA hI antastattva hai, zeSa sAre dravya to bahistattva haiM / -kArtikeyAnuprekSA ( 205) uvaogalakSaNamaNAi-nihaNathamatthaMtaraM sriiraao| jIvamarUviM kAriM, bhoyaM ca sayassa kammassa // jIva kA lakSaNa upayoga hai| yaha anAdi-nidhana hai, zarIra se bhinna hai, arUpI hai aura apane karma kA kartA-bhoktA hai / ___ -dhyAna-zataka (55) no indiyaggejha amuttabhAvA, amuttabhAvA vi ya hoi nishco| AtmA amUrta hai / ataH vaha ina indriyoM dvArA grAhya nahIM hai / - uttarAdhyayana (14/16) 2010_03
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttamaguNANa dhAmaM, savvadavvANa uttamaM davvaM / tacANa paraM taccaM, jIvaM jANeha Nicchayado // tuma nizcayapUrvaka yaha jAno ki jIva uttama guNoM kA vyAzraya, saba dravyoM meM uttama dravya aura saba tatvoM meM parama tatva hai / - kArtikeyAnuprekSA ( 204 ) vi hodi appamatto, Na pamanto jANao du jo bhAvo / evaM bhaNaMti suddha, NAo jo so u so ceva // AtmA jJAyaka hai / jo jJAyaka hotA hai vaha na apramata hotA hai aura na pramatta / jo apramatta aura pramatta nahIM hotA vaha zuddha hotA hai / AtmA jJAyaka rUpa meM hI jJAta hai aura vaha zuddha artha meM jJAyaka hI hai, usameM jJe yakRta azuddhatA nahIM hai| - samayasAra (6) 5 jaM icchasi appaNatto, jaM ca na icchasi appaNanto / taM icchasi parassa vi, ettiyagaM jiNasAsaNayaM // jo apane lie cAhate ho vaha dUsaroM ke lie bhI cAhanA cAhiye, jo apane lie nahIM cAhate, use dUsaroM ke lie bhI nahIM cAhanA cAhiye-basa itanA mAtra jinazAsana hai / - bRhatkalpabhASya ( 4584 ) jo samasta prANiyoM ko kA bandha nahIM hotA hai / AtmopamyatA 2010_03 savvabhUyappa bhUyasa sammaM bhUyAI pAsao, pAvaM kammaM na baMdhai / apanI AtmA ke samAna dekhatA hai, use pApakarma - bRhatkalpabhASya ( 4586 ) [ 65
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ te Attao pAsai savvaloe / tattvadarzI samagra prANI-jagat ko apane jaisA hI dekhatA hai / __ -sUtrakRtAGga (1/12/18) savvAyaramuvautto, attovammeNa kuNasu dayaM / / pUrNa Adara aura sAvadhAnIpUrvaka Atmopama kI bhAvanA se saba jIvoM para dayA kro| __ -bhaktaparizA (63) hatthissa ya kuMthussa ya same ceva jIve / AtmA kI dRSTi se hAthI aura kuMthuA-donoM meM AtmA eka sadRza hai / -bhagavatIsUtra (7/8) Ayao bahiyA paas| apane samAna hI bAhara meM dUsaroM ko bhI dekha / -AcArAMga ( 1/3/3) jaha me iTThANiThe suhAsuhe taha savvajIvANaM / jisa prakAra iSTa-aniSTa aura sukha-duHkha mujhe hote haiM, usI prakAra hI saba jIvoM ko hote haiN| -AcArAMgacUrNi ( 1/1/6) Apatti purisANa Avayacciya vahei kasavaTTae satullattaM / eyAe nivaDio jo, khalu kaNayaM va so jcco|| puruSoM ke lie Apatti hI kasauTI kI tulanA dhAraNa karatI hai| isa Apatti rUpI kasauTI para kharA utarA huA vyakti hI vAstava meM svarNa kI taraha kharA hai, zuddha hai| --pAiakahAsaMgaho (40) 66 / 2010_03
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAlasseNa samaM sukkhaM / Alasya rahita hone ke samAna sukha nahIM hai / - bRhatkalpabhASya ( 3385 ) AsavadArehiM sayA, hiMsAIehi kammamAsavai / jaha nAvAi viNAso, chiddehi jalaM uyahimajjhe / AlasI hiMsA Adi AsravadvAroM se sadA karmoM kA Asrava hotA rahatA hai, jaisA ki samudra meM jala ke Ane se sachidra naukA DUba jAtI hai / - maraNasamAdhi ( 618 ) micchattAviradI vi ya, kasAya jogA ya AsavA hoMti / mithyAtva, avirati, kaSAya aura yoga - ye Asrava ke hetu haiM / - jayadhavalA ( 1 / 2 / 54 ) gilApajjA, AhArasseva antiyaM / yadi tuma rogI ho to, AhAra kA tyAga kara do / Azrava ainiddhareNa visayA uijjati / atisnigdha AhAra karane se viSaya - kAmanA uddIpta ho uThatI hai / - Avazyaka niyukti ( 1263 ) 2010_03 AhAra-vicAra - AcArAMga ( 8/8/3) miyAhArA, appAhArA ya je narA / hiyAhArA na te vijjA tigicchaMti, appANaM te tigicchagA // [ 67
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo vyakti hitAhArI hai, mitAhArI hai aura alpAhArI hai, unheM kisI vaidya se cikitsA karavAne kI jarUrata nahIM hai, vaha svayaM hI svayaM kA vaidya hai, cikitsaka hai| -oghaniyukti ( 578) nAsai divaso kubhoyaNe divase / kubhojana karane se dina naSTa ho jAtA hai / -vajjAlagga (8/6) mokkhapasAhaNahetu, NANadi tappasAhaNo deho| dehaTTaNa AhAro, teNa tu kAlo aNuNNAto // jJAna Adi mokSa ke sAdhana hai aura jJAna Adi kA sAdhana zarIra hai / zarIra kA sAdhana AhAra hai| ataH manuSya ko samayAnukUla AhAra karanA cAhiye / -nizItha bhASya ( 4156) rAibhoyaNa vjjnnaa| rAtri meM bhojana karanA varjanIya hai / -uttarAdhyayana ( 16/30 ), guNakArittaNAto omaM bhottavvaM / alpa AhAra guNakArI hai / -nizIthacUrNi-bhASya ( 2651) indriya-damana sahesu A rUvesu a, gaMdhesu rasesu taha ya phAsesu / na vi rajjai na vi dussai, esA khalu iMdi appnnihii| usI kA indriya-nigraha prazasta hotA hai, jo zabda, rUpa, gaMdha, rasa aura sparza meM jisakA mana na to anurakta hotA hai tathA na dveSa karatA hai| -dazavaikAlika niyukti ( 265) 68 ] ___ 2010_03
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ jassa khalu dappaNihi ANi iMdiAI tavaM caraMtassa / so hIrai asahINehiM sArahI va turaMgehi // jisa sAdhaka kI indriyA~, kumArgagAminI ho gaI hai, vaha duSTa ghor3oM ke vaza meM par3e sArathi ke samAna utpatha meM bhaTaka jAtA hai / - dazavekAlika - niyukti ( 268 ) seNAI iMdiyamayAI / maNaNavaie maraNe, maraMti mana rUpI senApati ke marane para indriya rUpI senAe~ to svayaM hI mara jAtI haiM / succiya sUro so ceva, paMDio taM iMdiyo hiM sayA, na luMTiaM - ArAdhanA - sAra ( 60 ) pasaMsimo niccaM / jassa caraNadhaNaM // vahI saccA zUravIra hai, vahI saccA paNDita hai aura usI kI hama nitya prazaMsA karate haiM, jisakA cAritra rUpI dhana nahIM hai, sadA surakSita hai / indriyoM rUpI coroM ne lU~TA - indriyaparAjayazataka ( 1 ) guNakAriAI dhaNithaM, dhiirajjuniyaMtiAI tuha jIva / niyayAI 'diyA', valliniattA turaMguvva // vaza kiyA huA baliSTha ghor3A jisa prakAra bahuta prakAra dhairyarUpI lagAma dvArA vaza kI huI svayaM kI lAbhadAyaka hogI / ataH indriyoM ko vaza meM kara, unakA nigraha karo / - indriyaparAjayazataka ( 64 ) 2010_03 nANeNa ya jhANeNa ya, tavobaleNa ya balA nirubhaMti / idiyavisayakasAyA, dhariyA turaMga va rajjUhi // jJAna, dhyAna aura tapobala se indriya-viSayoM aura kaSAyoM ko balapUrvaka rokanA cAhiye, jaise ki lagAma ke dvArA ghor3oM ko balapUrvaka rokA jAtA hai / -- maraNa - samAdhi ( 621 ) lAbhadAyaka hai, usI indriyA~ tujhe bahuta hI [ 66
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ indriyA~ egappA ajie sattU , kasAyA indiyagaNi ya / avijita kaSAya aura indriyA~ hI AtmA kI zatru hai / --uttarAdhyayana ( 23/38) cakkhidiyaduhaMtattaNassa, aha ettio havai doso| jaM jalaNaMmi jalaMte, paDai payaMgo abuddhIo // cakSu-indriya kI Asakti kA itanA burA pariNAma hotA hai ki murkha pataMgA jalatI huI agni meM girakara mara jAtA hai| ~-jJAtAdharmakathA ( 1/17/4) mohaM jaMti nae asNvuddaa| indriyoM ke dAsa asaM vRtta mAnava hitAhita nirNaya ke kSaNoM meM mohamugdha ho jAte haiN| -sUtrakRtAGga ( 1/2/1/20) saparaM bAdhAsahiyaM, vicchiNNaM baMdhakAraNaM visamaM / jaM indiyehi laddha, taM sokkhaM dukkhameva thaa|| jo sukha indriyoM se upalabdha hotA hai, vaha parAzrita, bAdhAsahita, vicchinna bandha kA kAraNa aura viSama hone se yathArtha meM sukha nahIM apitu duHkha hI hai|| -pravacanasAra ( 1/76 ) idiyacavalaturaMga, duggaimaggANudhAvire niccaM / indriya rUpI capala ghor3e nitya durgati-mArga para daur3anevAle haiM / -indriyaparAjaya-zataka (2) ajiI diehi caraNaM, kaTTe va dhuNehi kIrai asAraM / kASTha meM janma lenevAle ghuNa nAmaka jantu jisa taraha kASTha ko hI andara se asAra kara detA hai usI taraha indriyArAma bane manuSyoM ke caritra ko indriyA~ asAra-niSphala kara detI hai / -indriyaparAjaya-zataka (4), 2010_03
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ suThuvi maggijjato, katthavi kayalIi natthi jaha saaro| iMdiya visaesu tahA, nathi suhaM suThuvi gvitttth|| jaise kele ke vRkSa meM acchI taraha se dekhane para bhI koI sAra dikhAI nahIM detA, vaise hI indriyoM ke viSayoM meM bhI zodha karane ke pazcAta leza mAtra bhI sukha dRSTigocara nahIM hotaa| -indriyaparAjaya-zataka (35) uttarAdhikArI mahilANasu bahuyANavi, ajAo iha samatta ghara sAro / rAyaM purusehiM Nijjai, jaNevi puriso jahiM Natthi / / striyA~ kitanI hI catura kyoM na hoM, agara usake ghara meM puruSa nahIM, yA uttarAdhikArI putra nahIM to rAjapuruSa unake ghara se saMcita dhana le jAkara rAjakoSa meM jamA kara lete haiM / -sArthaposahasajjhAyasUtra (18) udbodhana vohI ya se no sulahA puNo punno| sadbodha prApta karane kA avasara bArambAra milanA sulabha nahIM hai / -dazavaikAlika ( 1/14) jarA jAva na pIlei, vAhI jAva na baDhaI / jAvidiyA na hAyaMti, tAva dhamma samAyare // jaba taka bur3hApA nahIM satAtA, jaba taka vyAdhiyA~ nahIM bar3hatI aura jaba taka indriyA~ kSINa nahIM ho jAtI, taba taka dharma kA AcaraNa kara lenA caahiye| -dazavakAlika (8/36) [ 71 2010_03
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaM kallaM kAyavvaM, NareNa ajjeva taM varaM kAuM / maccU akaluNahi ao, na hu dIsai AvapaMto vi // jo karttavya kala karanA hai, vaha Aja hI kara lenA zreyaskara hai| mRtyu atyanta nirdaya hai, patA nahIM, yaha kaba A jAe ! -bRhatkalpabhASya ( 4674) dhammo jaNao karuNA, mAyA bhAyA viveganAmeNaM / khaMti piA sapputto, guNo kuTuMbo imaM kuNasu / / dharma rUpI pitA, karuNA rUpI mAtA, viveka rUpI bhrAtA, kSamA rUpI patnI aura sadguNoM rUpI putroM ko tUM apanA antaraMga kuTumba banA / -AtmAvabodhakulaka ( 23) logapamANo si tumaM, nANamao'NaMtavIrio si tumaM / niyarajjaThii citusu, dhammajjhANA snnaasiinno|| tu jJAnamaya hai, ananta vIryamAna hai, ataH dharma-dhyAna rUpI Asana para baiThakara apanI AtmarAjya sthiti kaisI hai, isakA vicAra to kara / -AtmAvabodhakulaka (30) taM bhaNasu gaNasu vAyasu, jhAyasu uvaisasu Ayaresu jiaa| khaNamittamapi viakkhaNa, AyArAme ramasi jennN|| he manuSya ! vahI par3ha, vahI guna, vahI bola, vahI dhyAna dhara, usI upadeza kA AcaraNa kara jisase he vicakSaNa! kSaNa mAtra bhI tUM AtmarUpI bAga meM khela ske| -AtmAvabodhakulaka (42) bujjhijjati tiuhijjA, baMdhaNaM prijaanniyaa| sarvaprathama baMdhana ko samajho, aura samajhakara phira use tor3a ddaalo| -sUtrakRtAGga ( 1/1/1/1) seNe jahA vaTyaM hare, evaM Aukhayammi tuttttii| eka hI jhapATe meM bAja baTera ko mAra DAlatA hai, vaise hI AyuSya kSINa hone para mRtyu bhI jIvana ko hara letI hai / - sUtrakRtAGga ( 1/2/1/2) 72 ] __ 2010_03
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ no sulahA sugaI ya peccAo / mRtyu ke pazcAt sadgati sulabha nahIM hai / mA paccha asAdhutAbhave, acce hI aNusAsa appagaM / bhaviSya meM tumheM kaSTa na bhoganA par3e, isalie abhI se apane ko viSaya vAsanA se dUra rakha kara anuzAsita karo / -sUtrakRtAGga ( 1/2/1/3 ) suvai ya ajagara bhUto, suryapi se NAsatI hohiti goNabhUyo, NaTThami suye jo ajagara ke sadRza soyA rahatA hai, usakA amRta svarUpa jJAna kSINa ho jAtA hai aura amRta svarUpa jJAna ke kSINa hone para insAna eka prakAra se nirA baila bana jAtA hai / karo / -sUtrakRtAGga ( 1/2/3/7 ) amayabhUyaM / amayabhUye // vao acceti jovvaNaM ca / avasthA aura yauvana pratikSaNa bItA jA rahA hai / " - nizIthabhASya ( 5305 ) mokkhapahe appANaM Thavehi taM ceva jhAhi taM ceva / tattheva vihara Nicca mA viharasu annadavve // 2010_03 o bhavya ! tU mokSamArga meM hI AtmA ko sthApita kara usI kA dhyAna usI kA anubhava kara aura usI meM vihAra kara / anya dravyoM meM vicaraNa ghara, mata kara / jIvana-dhAgA TUTa jAne para punaH jur3a nahIM sakatA / - AcArAMga ( 1 / 2 / 1 ) asaMkhayaM jIviya mA pamAyae / - - samayasAra ( 412 ) isalie pramAda mata uttarAdhyayana (4/1 ) [ 73
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dumapattae paNDuyae jahA, nivaDai rAigaNANa accae / evaM maNuyANa jIviyaM, samayaM goyama mA pamAyae // rAtriyA~ bItane para vRkSa kA pakA huA pAna jisa prakAra gira jAtA hai, usI prakAra manuSya kA jIvana eka dina samApta ho jAtA hai, isalie hai gautama ! tU kSaNa bhara bhI pramAda mata kara | tiNNohu si aNNavaM mahaM, kiM abhitura puNa ciTThasi tIramAgao ! gamittae / pAraM tu mahAsAgara ko taira cukA hai, aba taTa para Akara kyoM baiTha gayA ? usa pAra pahu~cane ke lie zIghratA kara / - uttarAdhyayana ( 10 / 34) mA vantaM puNo vi Aie / vamana kiye hue kAma bhogoM ko phira se mata pI / - uttarAdhyayana ( 10 / 1 ) avasohiya oiNNo si paha gacchasi maggaM visohiyA / kAle kAlaM vihareja raTThe, balAbalaM apane balAbala ko taulakara samayocita rASTra / vizva meM viharaNa karo / 74 ] - uttarAdhyayana ( 10 / 26 ) kA~ToM se bhare saMkIrNa mArga ko chor3a kara tU vizAla satpatha para calA AyA hai / dRr3ha nizcaya ke sAtha usI mArga para cala / kaTagApahaiM, mahAlayaM, 2010_03 - uttarAdhyayana ( 10 / 32 ) jANiya appaNo ya / karttavya kA pAlana karate hue apaNA aNAho santo, kahaM nAho bhavissasi ? jaba tU svayaM anAtha hai, to dUsaroM kA nAtha kaise ho sakatA hai ? - uttarAdhyayana ( 21 / 14 ) - uttarAdhyayana ( 20 / 12 )
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiM tumaMdho si kiMvA si dhattU rio | ahava kiM sannivAraNa AUrio | amayasamadhamma jaM visa va avamannase / visayavisa visama amiyaM va bahu mannase n ? he manuSya ! kyA tUM andhA bana gayA hai ? yA kyA tUM ne dhatUrA -pAna kiyA hai ? athavA kyA tUM sannipAta roga se pAgala bana gayA hai ki jisase amRta samAna dharma ko tUM viSavat tiraskRta karatA hai ! aura bhavobhava paribhramaNa karAne vAle viSaya rUpI viSa ko amRta ke samAna pI rahA hai ! taM jai icchasi gaMtu, tIraM to tava saMjamabhaMDa, - indriyaparAjayazataka ( 74 ) - bhavasAyarassa ghorassa / suvihiya ! giNhA hi turaMto // he suvihita ! yadi tu ghora bhavasamudra ke pAra taTa para jAnA cAhatA hai, to zIghra hI tapa-saMyama rUpI naukA ko grahaNa kara / egamappANaM saMpehAe dhuNe sarIragaM / AtmA ko deha se pRthak jAnakara bhogalipta deha ko dhuna DAlo / - maraNa - samAdhi ( 202 ) 2010_03 - AcArAMga ( 1/4/3 ) se jANamajANaM vA kaTTu AhammizraM payaM / saMvare vippamappANaM, bIyaM taM na samAyare || jAna yA ajAna meM koI adharma kArya ho jAya to turanta haTA lenA cAhie, phira dUsarI bAra vaha kArya na kiyA jAya / apanI AtmA ko usase - dazavekAlika ( 8/31 ) mA mA mAresu joe mA parihava sajaNe karesu dayaM / mA hoha kovaNA bho khalesu mittiM ca mA kuNaha // he mAnava ! jIvoM ko mata mAro, una para dayA karo, sajjanoM ko apamAnita mata karo, krodhI mata hoo aura duSToM se mitratA na karo / - kuvalayamAlA ( anuccheda 85 ) [ 75
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammammi kuNaha vasaNaM rAo satthesu NiuNabhaNiesu / puNaruttaM ca kalAsu tA gaNaNijo suyaNamajjhe / / zAstroM meM vidvAnoM ke vacanoM meM evaM dharma kA abhyAsa karo evaM kalAoM kA bAra-bAra punarAvartana karo, taba sajjanoM ke bIca meM ginane yogya hovoge| -kuvalayamAlA ( anuccheda 85 ) thevaM va thevaM dhammaM kareha jai tA bahuM na sakkeha / pecchaha mahAnaIyo binduhiM smuddbhuuyaao|| yadi adhika na kara sako to thor3A-thor3A hI dharma kro| bUMda-bUMda se samudra bana jAnevAlI mahAnadiyoM ko dekho| -arhatpravacana ( 16/14) unmArgI ummaggaThio ikko'vi, nAsara bhavvasatta sNghaae| taMmaggamaNusaraMte, jaha kutAro naro hoi / jisako bhalI prakAra tairanA nahIM AtA jaise vaha svayaM DUbatA hai aura sAtha meM apane sAthiyoM ko bhI le DUbatA hai usI prakAra ulaTe mArga para calatA huA eka vyakti bhI kaI ko le DUbatA hai / ---- gacchAcAra-prakIrNaka ( 3. ) upadeza uvaesa sahassehi, bohijjaMto Na bujjhaI koI / kisI-kisI manuSya ko hajAroM bAra upadeza dene para bhI bodha nahIM hotA hai / -sArthaposahasajjhAyasUtra (30) Na vi sakkamaNajjo, aNajjabhAsaM viNA u gAheuM / anArya puruSa ko anArya bhASA ke binA samajhAnA sambhava nahIM hai / -samayasAra (2) 76 ] 2010_03
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ tao dussannappA-duThe, mUr3he, vuggaahite| duSTa ko, murkha ko, aura bahake hue ko pratibodha denA bahuta kaThina hai / -sthAnAGga (3/4 ) patthaM hidayANipi, bhaNNamANassaM sagaNavAsissa / kaDugaM va osahaM taM, mahura vivAyaM havai tassa / / apane gaNavAsI sAthI dvArA kahI huI hitakara bAta bhale hI vaha mana ko priya na lage; kaTuka auSadha kI taraha pariNAma meM madhura hotI hai / --bhagavatI-ArAdhanA ( 357 ) upadezaka sasamaya-parasamayaviU, gaMbhIro dittimaM sivo somo / guNasayakalio jutto, pavayaNasAraM parikaheUM / svasamaya va parasamaya kA jJAtA gambhIra dIptimAna, kalyANakArI aura saumya hai tathA saikar3oM guNoM se yukta hai vahI nirgrantha-pravacana ke sAra ko kahane kA adhikArI hai| --bRhatkalpabhASya ( 244) karuNA karuNAe jiivshaavss| karuNA jIva kA svabhAva hai / -~-dhavalA (13/5) karma jaM jaM samayaM jIvo, Avisai jeNa jeNa bhAveNa / so taMmi taMmi samae, suhAsuhaM baMdhae kammaM // [ 77. 2010_03
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ jisa samaya jIva jaise-jaise bhAva karatA hai, vaha usa samaya vaise hI zubhaazubha karmoM kA bandha karatA hai / - upadezamAlA ( 24) kammAyayaNehiM jIvA neraiya jAva uvavajjati / jIva apane hI kamoM ke kAraNa naraka yAvat devayoni meM utpanna hote haiM / -antakRddazAMga (6/15/18) kammaNimittaM jIvo hiMDadi saMsAraghorakAMtAre / yaha jIva karma ke nimitta se saMsAra rUpI vizAla vana meM bhaTakatA rahatA hai| -bArahaaNuvekkhA ( 37 ) kaDANa kammANa na mokkha atthi / kiye hue karmoM ko bhoge binA chuTakArA nahIM hotA hai / -uttarAdhyayana (4/3) . gAr3hA ya vivAga kammuNo / pUrvasaMcita karmoM ke pariNAma-vipAka atyanta pragAr3ha aura bhayAnaka hote haiN| -uttarAdhyayana ( 104) kattArameva aNujANai kamma / karma hamezA karttA kA anugamana karatA hai / -uttarAdhyayana ( 13/23) paduddacitto ya ciNAi kamma, jaM se puNo hoi duhaM vivaage| jo pradUSa-yukta cittavAlA vyakti karma kA bandha karatA hai, vahI pariNAmakAla meM usake lie duHkha kA hetu banatA hai / - uttarAdhyayana ( 32/33 ) jamiNaM jagaI puDho jagA, kammehiM luppanti pANiNo / sayameva kaDehiM gAhaI, no tassa muccejja'puTTayaM // 78 ] 2010_03
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa vizva meM jitane bhI prANI haiM, saba apane kRta karmoM ke kAraNa hI duHkhI hote haiN| unhoMne jo karma kiye haiM, jina saMskAroM kI chApa apane para unhoMne par3ane dI hai, unakA phala bhoge binA yA anubhava kiye binA unakA chuTakArA nahIM hai| --sUtrakRtAGga ( 1/2/1/4 ) savve sayakammakappiyA / kRta karmoM ke kAraNa hI sabhI prANI vividha yoniyoM meM bhaTakate haiM / -sUtrakRtAGga ( 1/2/3/18) jaM jArisaM putvamakAsi kamma, tameva Agacchati saMparAe / bhUtakAla meM jaisA bhI kucha karma kiyA gayA hai, bhaviSya meM vaha usI rUpa meM upasthita hotA hai / --sUtrakRtAGga ( 1/5/2/23) tuti pAvakammANi, navaM kammamakuvvao / usake pUrvabaddha pApakarma bhI vinaSTa ho jAte haiM, jo naye karmoM kA bandhana nahIM krtaa| -sUtrakRtAGga ( 1/15/6 ) kammaMciNaMti savasA, tassudayammi u paravyasA hoMti // rukkhaM duruhai savaso, vigalai sa paravyaso ttto|| jIva karmoM kA bandha karane meM to svatantra rahatA hai, lekina unakA udaya Ane para bhogane meM vaha parAdhIna ho jAtA hai| jaise koI svecchA se vRkSa para car3ha to jAtA hai kintu pramAdavaza nIce utarate samaya (girate samaya ) paravaza ho jAtA hai| -bRhatkalpabhASya ( 2686) kammavasA khalu jIvA, jIvavasAI kahiMci kmmaai| katthai dhaNio balavaM, dhAraNio katthaI balavaM // kahIM jIva karma ke adhIna hote haiM to kahIM kama jIva ke adhIna hote haiM / [ 76 2010_03
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jisa prakAra kahIM RNa dete samaya to dhanI balavAna hotA hai to kahIM RNa lauTAte samaya karjadAra balavAna hotA hai / adhuve asAsayammi, saMsArammi dukkhapaurAe / kiM nAma hoja taM kammayaM, jeNA'haM duggaiM na gacchejjA // adhra uva, azAzvata aura duHkhapracura saMsAra meM aisA kauna-sA karma hai, jisase durgati na jAU~ / - bRhatkalpabhASya ( 2660) - uttarAdhyayana ( 8 / 1 ) jo i' diyAdivijaI, bhavIya uvaogamappagaM jhAdi / kammehiM so Na raMjadi, kiha taM pANA aNucaraMti // jo indriya Adi para vijaya prApta kara upayogamaya - jJAnadarzanamaya AtmA kA dhyAna karatA hai, vaha karmoM se nahIM ba~dhatA ! ataH paudgalika prANa usakA anusaraNa kaise kara sakate haiM ? phira use nayA janma dhAraNa nahIM karanA par3atA / - pravacanasAra ( 2 / 56 ) 80 kammaM puNNaM pAvaM, maMdakasAyA sacchA, puNyarUpa aura pApa rUpa / karma do prakAra kA hai / hetu svaccha yA zubhabhAva hai aura pApakarma ke bandha kA hetu bhAva hai / mandakaSAyI jIva svaccha bhAvavAle hote haiM tathA tIvra kaSAyI jIva asvaccha bhAvavAle / puNyakarma ke bandha kA asvaccha yA azubha heU tesiM ca hoMti sacchidarA / tivvakasAyA - kArtikeyAnuprekSA ( 60 ) hodi duvihaM tu / bhAva kammaM tu // sAmAnya kI apekSA karma eka hai aura dravya tathA bhAva kI apekSA se do hai / karma pudgaloM kA piNDa dravyakarma aura usameM rahanevAlI zakti yA unake nimitta se jIva meM honevAle rAga-dveSarUpa vikAra bhAva - karma hai / - gommaTasAra, karmakANDa ( 6 ) ] kammattaNeNa ekkaM, davvaM bhAvo tti poggalapiMDo davvaM, tassattI 2010_03 asacchA hu //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ nANassAvaraNijjaM, dasaNAvaraNaM thaa| veyaNijjaM tahAmohaM, AukammaM taheva y|| nAmakammaM ca goyaM ca, aMtarAyaM taheva ya / evameyAi kammAi', aTThava u smaaso|| jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya-ye saMkSepa meM ATha karma haiN| - uttarAdhyayana (64-65) karmaNyatA niya vasaNe hoha vajjaghaDiya / apane kArya meM vajra ke bane hue kI taraha dRr3ha hoo / --kuvalayamAlA ( anuccheda 85) sigdhaM ArUha kajjaM pAraddha mA kahaM pi siDhilesu pAraddha siDhiliyAI kajjAi puNo na sijjhanti / kArya tejI se karo, prArambha kiye gaye kArya kisI taraha bhI zithila mata karo kyoMki prArambha kiye gae tathA phira zithila kiye gae kArya siddha nahIM hote haiN| -vajjAlagga (1/2) karmabandha ajjhavasieNa baMdho, sate mArejja mA tha mArejja / eso baMdhasamAso, jIvANaM NicchayaNayassa // hiMsA karane ke adhyavasAya se hI karma kA baMdha hotA hai, phira koI jIca mare yA na mre| nizcaya dRSTi se saMkSepa meM jIvoM ke karma-baMdha kA yahI svarUpa hai| -jayadhavalA (1/4/64) [ 81 2010_03
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalaMkI sito vi miyaMko joNhAsalileNa paMkayavaNAI / taha vi aNigyarocciya, sakalaMko kassa paDihAi / candramA paMkajavanoM ko jyotsanA - jala se sIMcatA rahatA hai, phira bhI vaha unheM apriya hI hai / kalaMkI kise bhalA lagatA hai ? - vajjAlagga ( 50 / 12 ) kalyANakArI Nivvaii kiM pi jaha tevi NivvADa tANa sivaM saalaM cia sivaaraM tahA tANa / appaNA vimhaamuventi // sva-para ke kalyANa ko siddha karate hue manuSyoM ke lie samagra loka hI adhika kalyANakArI ho jAtA hai / unake lie kucha isa prakAra siddha hotA hai, jisase ve svayaM bhI Azcarya ko prApta karate haiM / - gauDavaho ( 78 ) iha te anti kaiNo jaamiNabho jANa isa loka meM ve kavi saphala hote haiM, jinakI abhivyakti vidyamAna hai / 2] kavi saala - pariNAmaM / vANiyoM / kAvyoM meM saphala NiaAezcciavAAe attaNo gAravaM je enti pasaMsaMcivaa jaanti iha te svakIya vANI ke dvArA hI apane gaurava ko nizcaya hI prazaMsA prApta karate haiM, ve mahAkavi isa loka 2010_03 - gauDavaho ( 62 ) NivesantA / mahA - karaNo // sthApita karate hue jo meM saphala hote haiM / -- gauDavaho ( 63 )
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ doggaJcAmmi vi sokkhAI tANa vihave vi honti dukkhaaii| kavva-paramattha-rasiAi jANa jAanti hiaaaii|| jinake hRdaya-kAvya tattva ke rasika hote haiM, una vyaktiyoM ke lie nirdhanatA meM bhI kaI prakAra ke sukha hote haiM tathA vaibhava meM bhI kaI prakAra ke duHkha hote haiN| ____~~gauDavaho (64) bahuo sAmaNNa-maittaNeNa tANaM pariggahe loo| kAmaM gaA pasiddhi sAmaNNa-kaI aoccea|| atyadhika loga sAmAnya matitva ke kAraNa sAmAnya kaviyoM ke sammAna meM prazannatApUrvaka tatpara rahate haiM / isIlie sAmAnya kavi prasiddhi ko prApta hue / -gauDavaho (75) kaha kaha vi raei payaM maggaM pulaei cheyamAruhai / cAro vva kaI atthaM ghettUNaM kaha vi nivvahai // jisa prakAra cora sAvadhAnI se paira rakhatA hai, bhayavaza idhara-udhara mArga dekhatA hai, bhitti-chidra arthAta seMdha para car3hatA hai aura kisI bhI prakAra kaThinAI se dravya le jAtA hai, vaise hI kavi sAvadhAnI se pada-racanA karatA hai, vaidarbhI Adi sukumAra tathA kaThora zailiyoM kA cintana karatA hai, chekAnuprAsa kI yojanA karatA hai evaM artha ko lekara kaThinAI se usakA nirvAha karatA hai| -~-vajAlagga (3/4) kaSAya taM niyamA muttavvaM, jatto upajjae kasAyaggI / taM vatthu dhArijjA, jeNovasamo kasAyANaM // jisase kaSAya-rUpa agni pradIpta hotI hai usa kAma ko nizcita chor3a denA cAhiye aura jinase kaSAya damana hotI hai, unheM dhAraNa karanA cAhiye / -guNAnurAgakulaka (11) [ 81 ___ 2010_03
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ savvattha vi piya-vayaNaM, duvvayaNe vi khama- karaNaM / maMda kasAyANa diTThatA // savvesi guNa - gahaNaM, sabhI se priya vacana bolanA, khoTe vacana bolane para durjana ko bhI kSamA karanA aura sabhI ke guNoM ko grahaNa karanA -- ye mandakaSAyI jIvoM ke udAharaNa haiM / aSpa-pasaMsaNa- karaNaM, pujjesu vi dosa gahaNa sIlattaM / vera-dharaNaM ca suiraM, tivva kasAyANa liMgANi // apanI prazaMsA karanA, pUjya puruSoM meM bhI doSa nikAlane kA svabhAva honA aura bahuta kAla taka vaira dhAraNa karanA- -ye tIvra kaSAyI jIvoM ke cihna haiM / vame cattAri dose u, krodha, mAna, mAyA aura lobha - ye kA hita cAhanevAlA sAdhaka ina cAroM - kArtikeyAnuprekSA ( 11 ) 84 ] koha mANaM ca mAyaM ca lobhaM ca pAvavaDDhaNaM / hiyamaSpaNo || icchaMto pApa ko bar3hAnevAle haiM / ataH AtmA kaSAya ko chor3a de / - dazavaikAlika ( 8/36) koho pIi paNAsei, mAyA mittANi nAsera, - kArtikeyAnuprekSA ( 2 ) krodha prIti kA nAza karatA hai, mAna vinaya kA nAza karanevAlA hai, mAyA maitrI kA vinAza karatI hai aura lobha saba ( prIti, vinaya aura maitrI ) kA nAza karanevAlA hai / 2010_03 mANo viNayanAsaNo / loho savva viNAsaNo // - dazavekAlika ( 8 / 37 ) koho yA mANo ya aNiggahIyA mAyA ya lobho ya pavaDDhamANA / cattAri e e kasiNA kasAyA, siMcaMti mUlAi puNanbhavassa // anigRhIta krodha aura mAna, pravarddhamAna mAyA aura lobha - ye cAroM saMkliSTa kaSAya punarjanmarUpI vRkSa kI jar3oM kA siMcana karate haiM / - dazavekAlika (8/36 )
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mANaM cajavabhAveNa, lobhaM saMtosao jiNe // upazama ( zAnti ) se krodha kA hanana kare, mRdutA se mana ko jIte, RjubhAva se mAyA ko aura santoSa se lobha ko jIte / -dazavaikAlika (8/38) kohaM ca mANaM ca taheva mAyaM, lobhaM cautthaM ajjhtthdosaa| eyANivantA arahA mahesI, na kuvaI pAva na kAraveI // krodha, mAna, mAyA, evaM lobha-ye cAroM antarAtmA ke mahAna doSa hai| inakA pUrNarUpa se parityAga karanevAle anta maharSi na svayaM pApa karate haiM aura na dUsaroM se karavAte haiN| -sUtrakRtAGga (1/6/26) aNathovaM vaNathovaM, aggI thovaM kasAya thovaM ca / Na hu bhevIsasiyavyaM, thovaM pi hu te bahu~ hoi / RNa, ghAva, agni, aura kaSAya-ina cAroM kA yadi thor3A-sA aMza bhI hai to usakI upekSA nahIM karanI caahiye| ye thor3e bhI samaya para bahuta vistRta ho jAte haiN| -Avazyaka-niyukti ( 120 ) saMsArassa u mUlaM kamma, tassa vi DaMti ya ksaayaa| vizva kA mUla hai, 'karma' aura karma kA mUla hai, 'kaSAya' / -dazavaikAlika-niyukti (186) sAmannamaNucaraMtassa kasAyA jassa ukkaDA hoti| mannAmi ucchuphullaM va nipphalaM tassa sAmannaM / / zramaNa-dharma kA anucaraNa karate hue bhI jisake krodha Adi kaSAya utkaTa haiM to usakA zramaNatva vaisA hI nirarthaka hai jaisA ki Ikha kA phUla / -dazavaikAlika-niyukti ( 301) jassa vi a duppaNihiA hoMti kasAyA tavaM caraMtassa / so bAlatavassIvi va gayaNhANavarissamaM kuNai // [ 85 2010_03
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaha tapasvI, bAla tapasvI hai jisane usake tapa rUpa meM kiye gaye saba kAyakaSTa jaM ajjiyaM caritaM, taM pi kasAiyametto, dezonakoTipUrva kI sAdhanA ke dvArA jo cAritra upArjana kiyA hai vaha kSaNa bhara ke jvalita kaSAya se bhasma ho jAtA hai / - nizItha - bhASya ( 2763) egappA ajie sattU kasAyA / avijita AtmA hI eka apanA zatru hai aura avijita kaSAya hI AtmA hai I kA zatru ahe vayai koheNaM, mAyA gai paDigghAo, se sugati kA vinAza hotA hai aura pAralaukika bhaya hotA hai / 86 ] kaSAyoM ko nigRhIta nahIM kiyA / gaja- snAnavat vyartha haiM / - dazavekAlika niyukti ( 300 ) desuNAya vi puvvakoDIe / nAsei naro muhutte NaM // manuSya krodha se adhogati meM jAtA hai, mAna se aura lobha se donoM kasAyA aggiNo buttA, kaSAyoM ko agni kahA gayA hai / tapa zItala jala hai / mANeNaM lobhAo 2010_03 - uttarAdhyayana ( 23/38 ) ahamA gaI / duhao bhayaM // adhamagati hotI hai, mAyA prakAra kA arthAt aihika tand - uttarAdhyayana ( 6/54 ) suyasIlatavo jalaM / use bujhAne ke lie jJAna, zIla aura akasAyaM khu caritaM kasAyasahio na saMjao hoi / , akaSAya hI cAritra hai / ataH kaSAya- bhAva rakhanevAlA saMyamI nahIM hotA hai / - bRhatkalpabhASya ( 2712 ) - uttarAdhyayana ( 23 / 53 )
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ uvasAmaM puvaNItA, guNamahattA jiNacarittasarisaM pi / paDivAteti kasAyA, kiM puNa sese sarAgatthe // mahAguNI muni ke dvArA upazAnta kiye hue kaSAya jinezvaradeva ke samAna caritravAle usa upazamaka vItarAga ko bhI girA dete haiM, taba sarAga muniyoM kA to kahanA hI kyA ? - vizeSAvazyaka - bhASya ( 1303 ) kAmA duratikammA | kAmanAoM kA pAra pAnA bahuta kaThina hai / kAme kamAhI kamIyaM khu dukkhaM / icchAoM kA parityAga hI kaSToM ko dUra karanA hai / - AcArAGga ( 1/2/5 ) kAmanA tivihA ya hoi kaMkhA, iha paraloe tathA kudhamme ya / kAmanA tIna prakAra kI hotI hai-- ihaloka - viSayaka, paraloka-viSayaka evaM svadharma ko chor3akara kudharma yA paradharma - grahaNa-viSayaka | -- mUlAcAra ( 246 ) chaMda niroheNa uas mokkhaM Ase jahA sikkhiya- vammadhArI / 2010_03 - dazavekAlika ( 2/5) zikSita aura varma ( kavaca ) dhArI azva jaise yuddha se pAra ho jAtA hai vaise hI icchA yA svacchandatA kA nirodha karanevAlA sAdhaka saMsAra se pAra ho jAtA hai / - uttarAdhyayana ( 4/8) [ 87
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAma-moga sallaM kAmA visaM kAmA kAmA aasiivisovmaa| saMsAra ke kAma-bhoga zalya haiM, viSa haiM aura AzIviSa sarpa ke tulya haiM / --uttarAdhyayana (6/53) uviJca bhogA purisaM cayanti dumaM jahA khINaphalaM va pkkhii| kAma-bhoga kSINa zaktivAle vyakti ko vaise hI chor3a dete haiM, jaise ki kSINa phalavAle vRkSa ko pakSI / -uttarAdhyayana (13/31) khaNamittasukkhA bahukAladukkhA, pagAmadukkhA aNigAmasukkhA / saMsAramokkhassa vipakkhabhUyA, khANI aNatthANa u kaambhogaa| kAma-bhoga kSaNabhara ke lie sukha dete haiM, to cirakAla taka duHkha dete hai ; adhika duHkha aura thor3A sukha dete haiN| saMsAra se mukta hone meM bAdhaka aura anarthoM kI khAna haiN| -uttarAdhyayana ( 14/13) jahA kiMpAkaphalANaM, pariNAmo na suNdro| evaM bhuttANa bhogANaM, pariNAmo na suNdro|| jisa prakAra viSa rUpa kimpAka phaloM kA antima pariNAma sundara nahIM hotA, mauta hI ho jAtI hai, bhale hI dIkhane meM ve sundara ho| isI prakAra kAma-bhoga bhogate samaya to mIThe lagate haiM para unakA pariNAma acchA nahIM hotA / kAma-bhoga kI amaryAdA jIvana aura jagat meM viSamatA lAtI hai / -uttarAdhyayana (16/17) kAmo raso ya phAso sesA bhogetti aahiiyaa| rasa aura sparza to kAma hai aura gandha, zabda, rUpa bhoga hai / -AtmAnuzAsana (1138) 2010_03
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ suvi maggijjato, kattha vi kelIi natthi jaha sAro / iMdiavisara tahA, natthi suhaM suchu vi gaviTTha // bahuta khojane para bhI jaise kele ke per3a meM koI sAra dikhAI nahIM detA, vaise hI indriya-viSayoM meM bhI koI sukha dikhAI nahIM detA / - bhakta-parijJA ( 14/4 ) kAmA varittamoho / kAma kI vRtti hI caritra - mUr3hatA hai / telokkADaviDahaNo, kAmaggI visayarukkhapajjalio | jo kAmAgni viSaya rUpI vRkSoM kA Azraya lekara prajjvalita hotI hai, vaha trailokya rUpI vana ko tvarita jalA detI hai / - bhagavatI ArAdhanA ( 1115 ) sakko aggI nivAreu, vAriSA jalao vihu / dunnivArao // savvodahijaleNAvi, - AcArAGga (178) kAmaggI ati jAjvalyamAna rUpa se jalatI agni ko pAnI se bujhAyA jA sakatA hai, 'parantu kAma rUpI agni to sarva samudroM ke pAnI se bhI zAMta nahIM ho sakatI / - indriyaparAjayazataka ( 8 ) - savvagahANaM pabhaco, kAmaggaho durappA, jeNa'bhibhUaM mahAgaho savvadosapAyaTTI / jagaM savvaM // 2010_03 sarva duSTa grahoM kA mUla kAraNa, sarva doSoM kA prakaTakarttA mahAgraha sadRza kAma rUpI graha aisA duSTa hai ki jisane sampUrNa jagat ko parAbhava kara diyA hai / - indriyaparAjayazataka ( 25 ) pajaliobisayaaggI, carittasAraM Dahijja kasiNaMpi / prajvalita kAmAgni samasta cAritra rUpI dhana ko jalA DAlatI hai / - indriyaparAjayazataka ( 82 ) [e
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAmANugiddhippabhavaM khu. dukkhaM savvassa logassa sdevgss| jaM kAiyaM mANasiyaM ca kiMci / saba jIvoM kA, aura kyA devatAoM kA bhI jo kucha zArIrika evaM mAnasika duHkha hai, vaha kAma-bhogoM kI satat abhilASA se utpanna hotA hai / -uttarAdhyayana (32/16) dujjae kAmabhoge ya, niccaso privjje| durjaya kAma-bhogoM kA sadaiva tyAga kro| -uttarAdhyayana (16/14) giddhovame u naccANaM, kAme saMsAravaDDhaNe / urago suvaNNapAse va, saMkamANo taNuM bare // saMsAra ko bar3hAnevAle kAma-bhogoM ko gIdha ke samAna jAnakara unase vaise hI zaMkita hokara calanA cAhiye, jaise ki garur3a ke samIpa sAMpa zaMkita hokara calatA hai| -uttarAdhyayana (14/47) chArassa kae nAsanti candaNaM mottiyaM ca dortthe| taha maNuya bhoga-mUDhA narA vi nAsanti deviDDhi // jaise mUrkha vyakti rAkha ke lie candana aura Dore ke lie motI ko naSTa karate haiM, vaise hI mAnavIya bhogoM meM mUr3ha manuSya jIvana kI divya upalabdhiyoM ko tuccha vastuoM ke lie nAza karate haiM / paumacariyaM ( 4/50) kAmAsakta kAmesu giddhA nicayaM kareMti / kAma-bhogoM meM Asakta manuSya karmoM kA bandhana karate haiM / -AcArAGga ( 1/3/2) 6deg ] ___ 2010_03
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ visayAsatto kajja akajjaM vA Na yANati / viSayAsakta ko karttavya-akartavya kA parijJAna nahIM rahatA hai / -AcArAGga cUrNi ( 1/2/4 ) visayarasAsavamatto, juttAjuttaM na yANaI jiivo| viSayarasa rUpa madirA se madonmatta banA manuSya ucita-anucita ko nahIM jAna sakatA hai| - indriyaparAjayazataka (10) na lahai ja hA lihato, muhalliaM adviaM jahA sunno| sosai tAluarasi, vilihaMto mannae sukkhaM // mahilANakAyasevI, na lahai kiMcivi suhaM tahA puriso| so mannae varAo, sayakAyaparissamaM sukkhaM // jisa prakAra kuttA mukha meM pakar3I haDDI ko jIbha se cATate hue bhI kucha upalabdha nahIM kara sakatA, mAtra gale kA zoSaNa karatA hai aura haDDI ghisate nikale hue apane tAlu ke rakta ko cATatA huA sukha kI anubhUti karatA hai, usI prakAra striyoM ke zarIra kA bhoga bhoganevAlA puruSa bhI usase sukha kI anubhUti karatA hai, lekina vastutaH vaha sukha prApta nahIM hotA mAtra kAma ke trAsa se parAjita vaha svayaM ke zArIrika parizrama ko hI sukharUpa mAnatA hai| -indriyaparAjayazataka (33-34 ) nAgo jahA paMkajalAvasanno, dahra thalaM nAbhisamei tIraM / evaM jiA kAmaguNesu giddhA, sudhammamagge na rayA havaMti // jaise kIcar3a-yukta jala meM rahA hAthI taTa kI bhUmi ko dekhate hue bhI taTa para nahIM A sakatA vese hI kAma-viSaya meM Asakta banA manuSya samajhate hue bhI dharmamArga meM lIna nahIM ho sktaa| -indriyaparAjayazataka (56) jaha ciTTapuMjakhutto, kimI suhaM mannae sayAkAlaM / taha visayAsuiratto, jIvo vi muNai suhaM muuddh'o| jisa taraha viSTA-samUha meM phaMsA yA Asakta banA kIr3A sadaiva usI meM [ 61 2010_03
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ hI sukha mAnatA hai, usI taraha viSayoM kI azuci meM phaMsA jIva bhI viSayoM meM hI Ananda mAnatA hai / -indriyaparAjayazataka (60) ciTThati visayavivasA, muttuM lajjaMpi ke vi gysNkaa| na gaNaMti ke vi maraNaM, visayaMkusasalliyA jiivaa|| viSayoM meM paravaza hue aneka jIva to marane kI zaMkA aura lajjA ko bhI chor3akara viSaya ke vaza banakara jIte haiM tathA viSaya rUpI aMkuza ke ghAva se jo grasta haiM, aise aneka jIva to mRtyu kI paravAha bhI nahIM krte| -indriyaparAjayazataka (63) je giddha kAmabhogesu ege kUDAya gacchaI / jo kAmabhoga meM lolupa bana jAte haiM ve kUTa (hiMsA, mithyA bhASaNa Adi) patha para gamana karate hue hicakicAte hI nahIM haiM / -uttarAdhyayana (5/5) kAme patthemANA akAmA janti doggii| jo manuSya kAma-bhogoM ko cAhate to haiM, kintu paristhiti vizeSa se unakA sevana nahIM kara pAte haiM, ve bhI durgati meM jAte haiM / ___-uttarAdhyayana (6/53) dittaM ca kAmA samabhiddavanti, dumaM jahA sAuphalaM va pakkhI / viSayAsakta manuSya ko kAma vaise hI utpIr3ita karatA hai, jaise svAdiSTa phalavAle vRkSa ko pakSI / -uttarAdhyayana (32/10) na kAmabhogA samayaM uventi, na yAvi bhogA vigaI uventi / je tappaosI ya pariggahI ya, so tesu mohA vigaI uvei // kAma-bhoga na samabhAva lAte haiM aura na vikRti lAte haiN| jo unake prati dveSa aura mamatva rakhatA hai, vaha unameM moha ke kAraNa vikRti ko prApta hotA hai / -~~-uttarAdhyayana (32/101) 62 ] 2010_03
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya lobhillA, purisA kasAya vsgaa| karenti ekkekamaviroha / / viSayoM meM lobhI aura kaSAyoM ke vazIbhUta puruSa binA vaira-virodha ke bhI eka dUsare kA aniSTa karate haiM / -paumacariyaM ( 4/46) kAvya-kavitA ciMtAmaMdaramaMthANamaMthie vittharami atthAhe / uppajjaMti kaIhiyayasAyare knvrynnaaii|| cintana rUpI parvata ke manthana se mathita kaviyoM ke vistRta evaM agAdha hRdaya-sAgara meM kAvya-ratna utpanna hote haiM / __ -vajjAlagga ( 3/1) pAiyakavammi raso jo jAyai taha ya cheyabhaNiehiM / uyayassa ya vAsiyasIyalassa titti na vaccAmo // prAkRta-kAvya, vidagdha-bhaNiti tathA suvAsita zItala jala se jo Ananda utpanna hotA hai, usase hameM pUrNatayA tRpti nahIM hotI hai| -vajAlagga ( 3/3) saddapaloTTa dosehi vajjiyaM sulaliyaM phuDaM mhurN| puNNehi kaha vi pAvai chaMde kanvaM kalattaM ca / / ucita zabdoM se racita, doSa-rahita, lalita, prasAda aura mAdhurya guNayukta evaM chandoM meM praNIta kavitA kisI prakAra puNya se hI prApta hotI hai| -vajAlagga (3/6) dukkhaM kIrai kavvaM kavvammi kae pauMjaNA dukkhaM / saMte pauMjamANe soyArA dullahA huMti / / kAvya-racanA kaSTa se hotI hai, kAvya-racanA ho jAne para use sunAnA kaSTaprada hotA hai aura jaba sunAyA jAtA hai taba sunanevAle bhI kaThinAI se milate haiN| -vajAlagga ( 1/1) [ 63 2010_03
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ abuhA buhANa majjhe paDhaMti je chaMdalakkhaNavihUNA / te bhamuhAkhaggaNivADiyaM pi sIlaM na lakkhati // jaba vidvAn virasa aura azuddha kAvya pATha se Ubakara bhauMheM Ter3hI karane lagate haiM, usa samaya unake kaTAkSa se mAnoM una mUrkhoM ke zira hI kaTa jAte haiM, parantu ve itanA bhI nahIM jAna pAte / -vajAlagga ( 3 / 12 ) varaM araNNavAso a, mA kumittANa saMgao / jaMgala meM vAsa karanA zreSTha hai, parantu kumitra kI saMgati acchI nahIM haiM / -sambodhasattarI ( 5 ) Ama aura nIma donoM ke mUla jamIna meM se Ama bhI nImapana ko prApta karatA hai / sajjana bhI durjana ho jAtA hai / aMbarasa ya niMbassa ya, duNhaMpi samAgayAI mUlAI / saMsaggeNa viNaTTho, aMbo nibattaNaM patto // 64 ] kusaMga ekatrita hone se nIma ke saMsarga arthAt durjana kI saMgata se prAyaH nahi mulagANaM saMgo, hoi suho saha biDAlIhi // cUhoM kA billI ke sAtha saMgata karanA mRtyu kI goda meM sonA hai / - indriyaparAjayazataka ( 54 ) --- - sambodhasattarI ( 62 ) sarasA vidumA dAvANaleNa, DajjhaMti sukkhasaMvaliyA / dujaNasaMge patte suyaNo suhaM na pAve // 2010_03 zuSka kASThoM se milakara sarasa vRkSa bhI dAvAnala meM dagdha ho jAte haiM / sacamuca, durjana ke saMsarga meM sujana bhI sukha nahIM pAtA / - vajjAlagga ( 5 / 15 )
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ dujjaNa saMsaggIe NiyagaM guNaM khu sajaNo vi / sIyalabhAvaM udayaM jaha pajahadi aggijoeNa // sajjana manuSya bhI durjana ke saMga se apanA ujjvala guNa chor3a detA hai / agni ke sahavAsa se zItala jala bhI apanI zItalatA chor3akara garama ho jAtA hai| -bhagavatI-ArAdhanA (344) sujaNo vi hoi lahuo, dujjaNasaMmelaNAe dosenn| mAlA vi mollagaruyA, hodi lhuumddysNsitttthaa|| __ jisa prakAra bahukImatI puSpamAlA bhI zava ke saMsarga se kaur3I kImata kI hotI hai, usI prakAra durjana ke doSoM kA saMsarga karane se sajjana bhI nIca ho jAtA hai| -bhagavatI-ArAdhanA ( 345) dujjaNasaMsaggIe saMkijjadi saMsado vi doseNa / pANAgAre duddha piyaMtao baMbhaNo ceva // durjana ke saMsarga se doSa-rahita vyakti bhI logoM ke dvArA doSayukta ginA jAtA hai / madirAgRha meM jAkara koI brAhmaNa dUdha pIve to bhI loga use madyapI hI mAnate haiN| -bhagavatI-ArAdhanA ( 346) ahi saMjado vi dujjaNakaraNa doseNa pAuNai dosN| jaha ghUgakae dose haMso ya hao ayAvo vi|| mahAna sajana bhI durjanoM ke doSa se anartha meM par3ate haiN| doSa to durjana karatA hai parantu phala sajana ko bhoganA par3atA hai| jaise ullU ke doSa se niSpApa haMsa mArA gayA / -bhagavatI-ArAdhanA (348) bahutaruvarANa majjhe candaNaviDavo bhuyaMga doseNa / chijjhai nirAvarAho, sAhuvva asAhu saMgeNa // jaise bahuta bar3e vRkSoM ke bIca meM sarpa-doSa ke kAraNa candana kI zAkhA [ 65 __ 2010_03
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ kATa dI jAtI hai, vaise hI aparAdha rahita bhadra puruSa bhI duSTa saMga ke kAraNa kaSTa ko prApta hotA hai / - vajjAlagga (845 ) sAhINa- sajjaNA vi hu NIa-pasaMge ramante kAurisA | kAa-dhAraNaM sulaha raaNANa // sA ira lIlA jaM Azcarya ! duSTa puruSa nIca saMgati meM hI prasanna hote haiM yadyapi sajjana unake nikaTa hote haiM, yaha nizcaya hI durjanoM kI svecchAcAritA hai ki ratnoM ke sulabha hone para bhI unake dvArA kAMca grahaNa kiyA jAtA hai| - gauDavahI (617 ) udagassa phAseNasiyA ya sijjhisu pANA bahave yadi jalasparza se hI siddhi prApta hotI ho, aneka jalacara jIva kabhI ke mokSa prApta kara lete / 66 ] siddhI, dagaMsi / krAnta-vacana to jala meM nivAsa karanevAle - sUtrakRtAGga ( 17/14) appANamabohatA paraM vibovahati kei te vi jaDA / bhaNa pariyaNammi chuhie, sattAgAreNa kiM kajjaM // jo loga svayaM ko bodha karAye binA dUsaroM ko bodha dene jAte haiM, ve vastutaH mUrkha haiM / bhalA jaba svayaM kA parivAra bhUkhA hai, taba bhI unheM dAnazAlA lagAne kA kyA prayojana ? 2010_03 - AtmAvabodhakulaka ( 38 ) dhammu Na par3hiyai~ hoi dhammu Na potthApicchiyai~ / dhammu Na maDhiya-parasi dhammu Na matthA lu~khiyai~ || rAya-dosa ve pariharivi jo appANi vasei / so dhammu vi jiNa uttimau jo paMcama - gai Nei /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ par3ha lene se dharma nahIM hotA, pustaka aura pIchI se dharma nahIM hotA, kisI maTha meM rahane se bhI dharma nahIM haiM aura kezaluJcana se bhI dharma nahIM kahA jAtA / jo rAga aura dveSa donoM kA parityAga kara apanI AtmA meM vAsa karatA hai, use hI arhanta ne uttama dharma kahA hai jo mokSa pradAyaka hai / - yogasAra, yogendudeva ( 47-48 ) jahA pomaM jale jAyaM, nova lippai vAriNA / evaM alito kAmehi, taM vayaM bUma mAhaNaM // brAhmaNa vahI hai, jo kAma bhoga ke vAtAvaraNa meM rahane para bhI unase nirlipta rahatA hai / jisa prakAra kamala jala meM rahane para bhI usase lipta nahIM hotA / - uttarAdhyayana ( 25 / 26 ) na vi muNDieNa samaNo, na oMkAreNa vaMbhaNo / na muNI raNNavAseNaM, kusakhIreNa na tAvaso / sira mUMDa lene mAtra se koI zramaNa nahIM hotA, 'oma' kA japa karane mAtra se koI brAhmaNa nahIM hotA, kevala araNya meM rahane se koI muni nahIM hotA aura kuza kA cIvara pahanane mAtra se tApasa nahIM hotA hai / - uttarAdhyayana ( 25 / 26 ) samayAe samaNo hoi, bambhacaireNa baMbhaNo / nANeNa ya muNI hoi, taveNaM hoi tAvaso || samabhAva se zramaNa hotA hai, brahmacarya se brAhmaNa hotA hai, jJAna se muni hotA hai, tapa aura se tApasa hotA hai / - uttarAdhyayana ( 25/30 ) kammuNA bambhaNo hoi, kammuNA hoi khantio / vaisso kammuNA hoi, suddo havas kammuNA // manuSya karma se brAhmaNa hotA hai, karma se kSatriya hotA hai, karma se vaizya hotA hai aura karma se hI zUdra hotA hai / 2010_03 - uttarAdhyayana ( 25 / 31 ) [ 67
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ jai vaNavAsamitteNaM, nANI jAva tavassI bhavai, teNa sIha bagghAdayo vi yadi koI vana meM nivAsa karane mAtra se jJAnI aura tapasvI ho jAtA hai to phira siMha, bAgha Adi bhI jJAnI, tapasvI ho sakate haiM / -AcArAGga-Ni ( 1/7/1) kiM mAhaNA ! joisamArabhantA, udaeNa sohiM bahiyA vimaggahA ? jaM maggahA bAhiriyaM visohiM, na taM sudihra kusalA vayanti // brAhmaNoM ! agni kA samArambha ( yajJa ) karate hue kyA tuma bAhara se-jala se zuddhi karanA cAhate ho ? jo bAhara se zuddhi ko khojate haiM, unheM kuzala puruSa sudRSTa-samyag draSTA nahIM kahate haiM / --uttarAdhyayana ( 12/38) dhAmmiya dhammo sunvai dANeNa taveNa titthajattAe / taruNatarupallavulluraNeNa dhammo kahiM dittttho|| o dhArmika ! dAna, tapa aura tIrtha-yAtrA se dharma hotA hai, yaha to sunA jAtA hai, para taruNa vRkSoM ke pattoM ko tor3ane se utpanna honevAlA dharma tumane kahA~ dekhA? -vajjAlagga (54/1) krodha pavayarAisamANaM kohaM aNupaviDhe jIve / kAlaM karei Neraiesu, uvavajjati // ugra krodha, jo parvata kI darAra ke samAna jIvana meM kabhI nahIM miTatA hai, vaha marane para AtmA ko narakagati kI ora le jAtA hai / -sthAnAMga (4/2) 68 ] ___ 2010_03
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAsammi bahiNimAya, sisuMpi haNei kohNdho| krodha meM andhA huA vyakti nikaTa meM khar3I mAtA, bahina aura baccoM ko bhI mArane laga jAtA hai| -vasunandi-zrAvakAcAra (67) appANaM pi naM kovae apane Apa para bhI kabhI krodha na kreN| --uttarAdhyayana ( 1/4.) kohavijae NaM khaMti jaNayaI / krodha-vijaya se kSamAbhAva utpanna hotA hai / --uttarAdhyayana ( 26/67) koveNa rakkhaso vA, NarANa bhImo Naro hvdi| kruddha mAnava rAkSasa ke samAna bhayaMkara bana jAte haiN| -bhagavatI-ArAdhanA (1361) jaha kohAi vivaDhDhI, taha hANI caraNe vi| jyoM-jyoM krodhAdi kI vRddhi hotI hai, tyoM-tyoM cAritra kI satata hAni hotI hai| -nizItha-bhASya ( 2760) koho pIi paNAsei / krodha prIti kA vinAzaka hai / -dazavaikAlika (8/38) sucha vi piyo muhutteNa hodi veso jaNassa kodhenn| padhido vi jaso Nassadi kuddhassa akajjakaraNeNa || krodha se manuSya kA atyanta pyArA vyakti bhI kSaNa bhara meM zatru ho jAtA hai| krodhI vyakti ke anucita AcaraNa se atyanta prasiddha usakA yaza bhI naSTa ho jAtA hai| -arhatapravacana (7/35 ) [ 66 2010_03
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ laggo koha dAvAnalo, Dajmai guNa rynnaaii| uvasama jale jo olave, na sahai dukkha sahAI // isa durlabha mAnava zarIra meM lagA huA yaha krodha rUpI dAvAnala guNa rUpI ratnoM ko jalA DAlatA hai, jo upazama rUpI jala meM snAna karatA hai vaha krodhajanita saikar3oM duHkhoM ko nahIM sahatA hai / -kAmaghaTa-kathAnaka (81) koha samo veriyo natthi / krodha ke samAna vairI nahIM hai| -vajjAlagga (36/101) kSamA sIlaM varaM kulAo dAlidaM bhavvayaM ca rogaao| vijjA rajjAu varaM khamA varaM suTTha vi tvaao|| kula se zIla zreSTha hai, roga se dAridraya zreSTha hai, vidyA rAjya se zreSTha hai aura kSamA bar3e se bar3e tapa se bhI zreSTha hai / -vajnAlagga (8/5) khantIe NaM parIsahe jiNai / kSamA se parISahoM para vijaya prApta kI jAtI hai / - uttarAdhyayana (26/46 ), khamAvaNayAe NaM palhAyaNabhAvaM jaNayai / palhAyaNabhAvamuvagae ya savvapANa bhUyajIvasattesu // mittIbhAvamuppAei mittIbhAvamuvagae yaavi| jIve bhAvavisohi kAUNa nimbhae bhavai // - kSamA karane se manuSya mAnasika prasannatA ko prApta hotA hai / mAnasika prasannatA ko prApta huA vyakti saba prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ke sAtha 10. ] ___ 2010_03
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ maitrI-bhAva utpanna karatA hai / maitrI-bhAva ko prApta huA jIva bhAvanA ko vizuddha banAkara nirbhaya ho jAtA hai| -uttarAdhyayana ( 26/17) khamA savva sAhUNaM / kSamA sabhI sAdhuoM ko honI cAhiye / -sArthaposahasajjhAyasUtra (3) kSamApanA jai kiMci pamAeNaM, na suTu me vaTTiyaM mae pudhi / taM me khAmemi ahaM, nisallo nikkasAo a|| alpatama pramAda ke vaza bhI yadi maiMne Apake prati acchA vyavahAra nahIM kiyA ho to maiM niHzalya aura kaSAya-rahita hokara Apase kSamA yAcanA karatA huuN| -bRhatkalpa-bhASya (1368) savvassa jIvarAsissa, bhAvao dhmmnihianiacitto| savve khamAvaittA, khamAmi savvassa ahayaM pi|| dharma-pravRtti meM antaHkaraNapUrvaka sthita huA maiM apane se hue samasta aparAdhoM ke lie sarva jIvoM se kSamA mA~gatA hU~ aura saba jIvoM dvArA mere prati kiye gaye aparAdhoM ko kSamA karatA huuN| -AyariyauvajjhAe sUtra (3) jaM jaM maNeNaM baddha, jaM jaM vAyAe bhAsiyaM pAvaM / jaM jaM kAraNa kayaM, micchAmi dukkaDaM tassa / jina-jina pApa-pravRttiyoM kA maiMne mana meM saMkalpa kiyA ho, jo-jo pApapravRttiyA~ maiMne vacana se kahI hoM aura jo-jo pApa-pravRttiyA~ maiMne zarIra se kI hoM, merI ve sabhI pApa-pravRttiyA~ niSphana hoN| mere duSkRtya mithyA hoN| -AvazyakasUtra 2010_03
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ khAmemi samve jIve, sabve jIvA khamaMtu me| mittI me sanca bhUesu, vera majjhaM na keNai // maiM samasta jIvoM se kSamA mA~gatA hU~ aura saba jIva mujhe kSamA kreN| saba jIvoM ke prati merA maitrI-bhAva hai, merA kisI bhI jIva ke sAtha vaira-virodha nahIM hai| -vaMdittu sUtra (48) Ayariya uvajjhAe, sIse sAhammie kula-gaNeya / je me kei kasAyA, savve tiveheNa khAmemi // AcArya, upAdhyAya, ziSyagaNa aura sadharmI bandhuoM tathA kula aura gaNoM Adi sabhI ke prati jo krodhAdi kaSAya-yukta vyavahAra kiyA ho, usake lie mana, vacana aura kAyA se kSamA mAMgatA huuN| -AyariyauvajjhAe sUtra (1). savvassa samaNasaMghassa, bhagavao aMjaliM karia sIse / savassa khamAvaittA khamAmi, sadhassa ahiyaM pi|| he bhagavan ! maiM aJjali-sahita natamastaka hokara zramaNa-saMgha se kSamAyAcanA karatA hU~, ve mere aparAdhoM ko kSamA kareM / -AyariyauvajjhAe sUtra (2) kSamAzIla koheNa jo Na tappadi, sura-Nara tiriehi kIramANe vi| uvasagge vi raudde, tassa khamA NimmalA hodi // jo deva, mAnava tathA tiryaJca pazuoM ke dvArA ghora, bhayAnaka upasarga pahu~cAne para bhI krodha se tapta nahIM hotA, usI ke nirmala kSamA hotI hai / -kArtikeyAnuprekSA (364) kohuppattissa puNo bahiraMga jadi havedi sakkhAdaM / Na kuNadi kiMci vi kohaM tassa khamA hodi dhammotti // .. krodha ke utpanna hone ke sAkSAt bAhya kAraNoM ke milane para bhI jo jarAsA bhI krodha nahIM karatA hai, vaha kSamAdharma kA ArAdhaka hotA hai / 2010_03
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAvaM khamai asesaM, khamAya paDimaMDio ya muNipavaro / jo munipravara krodha ke abhAvarUpa kSamA se maMDita hai, vaha samasta pApa karmoM kA avazya kSaya karatA hai / khamivvaM khamAviyavvaM, jo uvasamaI atthi kSamA mA~ganI cAhie, kSamA denI cAhie / kaSAyoM kA upazamana kara letA hai, vahI ArAdhaka hai / - bhAvapAhur3a (108) tarasa ArAhaNA / jo kSamA-yAcanA karake gacchAdhipati nANaMmi daMsaNammi a, varaNaMmi yatisuSi samayasAresu / gaNamappANaM va so a gaNI // coera jo ThaveDaM, jinavANI kA sAra jJAna, darzana aura cAritra hai jo apanI AtmA ko tathA samasta gaNa ko ina tIna guNoM meM sthApana karane ke lie preraNA karatA hai, vahI vAstava meM gacchAdhipati haiM / - kalpasUtra (3 / 56 ) - gacchAcAra - prakIrNaka ( 20 ) apparissAvi sammaM, samapAlI ceva hoi kajjesu / so rakkha vakkhuM piva, sabAlabuDDhAulaM gacchaM // 2010_03 jo AcArya gaccha ke nAnAvidha kAryoM ko samabhAva - pUrvaka karatA huA apanI bhAvanAoM meM tanika bhI malinatA nahIM Ane detA, vaha AcArya gaccha ke choTe se lekara bar3e taka saba sadasyoM kI apanI cakSu ke sadRza rakSA karatA hai / - gacchAcAra - prakIrNaka ( 22 ) sacchaMdiyA sarUvA sAlaMkArA ya sarasa ullAvA / varakAmiNI vva gAhA gAhijjaMtI rasaM deha // gAthA [ 103
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ chandoM meM racita, sundara zabdoM evaM upamAdi alaMkAroM se yukta aura sarasa uktiyoMvAlI gAthA, par3hane para vaise hI rasa pradAna karatI hai jaise kAminI kAmI ko| -vajjAlagga (2/4 ) gAhANa rasA ... ... kaijaNANa ullaavaa| kassa na haraMti hiyayaM bAlANaM ya mammaNullAvA // gAthAoM ke rata, kaviyoM kI uktiyA~ aura bAlakoM ke avyakta zabdatotalI bolI, kisakA mana nahIM moha lete haiM ! -vajjAlagga ( 2/5) gAhA ruai varAI sikkhijjatI gavAraloehi / kIrai lucapaluMcA jaha gAI maMdadohehi // jaba ga~vAra loga sIkhane lagate haiM, taba becArI gAthA ro par3atI hai| ve vaise hI use noMca-kharoMca DAlate haiM, jaise anAr3I duhanevAlA gAya ko| -vajjAlagga ( 2/7) gAhANaM...tANaM ciya so daMDo je tANa rasa na yANati / jo gAthAoM kA rasa nahIM jAnate, unake lie yahI daNDa hai ki ve Ananda se vaMcita raha jAte haiN| -vajjAlagga (2/6) sittheNa doNa pAgaM, kaviM ca ekAe gaathaa| eka kaNa se droNabhara pAka kI parIkSA ho jAtI hai aura eka gAthA se hI kavi kI kasauTI ho jAtI hai| -~-anuyogadvAra sUtra ( 116) guNa-darzana mA dosecciya geNhaha virale vi guNe payAsaha jnnss| akkha-pauro vi uyahI, bhaNNai rayaNAyaro loe / 104 ] 2010_03
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ logoM ke doSa-mAtra ko grahaNa mata karo, unake virale guNoM ko bhI prakAzita kro| kyoMki loka meM ghoghoM kI pracuratAvAlA samudra bhI ratnoM kI khAna/ratnAkara kahA jAtA hai / ---kuvalayamAlA guNavatI kiM puNa guNasahidAo, itthIo asthi vitthddjsaao| Naraloga devadAo, devehiM vi vNdnnijaao| loka meM aisI bhI guNasampanna striyA~ haiM, jinakA yaza sarvatra vyApta hai| ve manuSya-loka kI devatA hai aura devoM ke dvArA vandanIya hai / -bhagavatI-ArAdhanA (665) guNAnurAga uttama guNANurAo-nivasai hiyayaMmi jassa purisss| AtitthayarapayAo, na dullahA tassa riddhiio|| jisa puruSa ke hRdaya meM uttama guNavAna vyaktiyoM ke prati anurAga hai, use paramapada taka kI RddhiyA~ bhI durlabha nahIM hai / -guNAnurAgakulaka (2) jaivi carasi tavaM viulaM, paDhasi suyaM karisi vivihktttthaaii| na dharasi guNANurAyaM, paresu tA niSphalaM sayalaM // yadyapi tuma bhArI tapa karate ho, zAstroM kA adhyayana karate ho aura aneka kaSToM ko sahana karate ho kintu dUsaroM ke guNoM ke prati anurAga nahIM hai to ye saba niSphala haiN| -guNAnurAgakulaka (5) [ 105 2010_03
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNodaya rAyaMgaNammi parisaMThiyassa jaha kuMjarassa mAhappaM / vijhasiharammi na tahA ThANesu guNA visanti / / jisa taraha rAjA ke AMgana meM sthita hAthI kI mahimA hotI hai, kintu vindhya parvata ke zikhara-sthita hAthI kI mahimA nahIM hotI hai, usI taraha ucita sthAnoM para guNa khilate haiN| -vajjAlagga (75/1) guru aparissAcI somo, saMgahasIlo abhiggaha maIa / avitthaNo acavalo, pasaMta hiyao guru hoI // kisI ke doSa-guNoMko dUsare se na kahanevAle, dedIpyamAna ceharevAle ziSyoM ke lie vastra, pAtra evaM pustakoM kA saMgraha karanevAle, kisI viSaya ko samajha lene meM samartha buddhivAle, apanI prazaMsA na karanevAle yA mitabhASI, sthira aura prasanna hRdayavAle guru hote haiM / -sArthaposahasajjhAyasUtra (10) jaha sura gaNANa iMdo, gahagaNa tArAgaNANa jaha caMdo / jahaya payANa pariMdo, gaNassa vi guru tahANaMdo / / jisa taraha indra devatAoM ko, candramA graha-nakSatroM ko, rAjA prajAjanoM ko sukha pradAna karate haiM, usI taraha guru apane gaccha meM zizyavarga ko Ananda diyA karate haiN| -sArthaposahasajjhAyasUtra (7) Niyamagai vigappiya, ciMtieNa sacchaMda buddhi crienn| katto pArattahiyaM, kIrai guru aNuvaeseNa / / guru ke upadeza ko grahaNa karane meM asamartha athavA ucchaM khalatA se apanI buddhimAnI ke ghamaNDa se guru-vacana kI avahelanA karake jo zubhAnuSThAna aura kriyAe~ paraloka meM hitakara hone ke khyAla se kI jAtI haiM, ve vahA~ hitakArI 106 / ____ 2010_03
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddha nahIM hotii| phalataH guru ke upadezoM kA avalambana karanA nitAnta jarUrI hai| -sArthaposahasajjhAya sUtra (25) hatthA te sukayatthA, je kiI kamma kuNaMti tuha clnne| vANI bahuguNakhANI, suguruguNA vaNNiA jiie|| vaha hAtha kRtArtha hai, jisane sadguru ke caraNoM meM vandana yA sparza kiyA hai, vaha vANI ( jihvA) bahuguNa sampanna hai, jisane sadguru ke guNoM kA varNana kiyA hai| -gurupradakSiNAkulakam (4) dullaho jiNidadhammo, dullaho jIvANaM mANuso jammo / laddhaNi maNuajamme, aidullahA sugurusAmaggI // jIvoM ko sarvajJa dvArA bhASita dharma prApta karanA durlabha hai, manuSya janma prApta honA durlabha hai, parantu manuSya janma milane para bhI sadguru rUpa sAmagrI prApta honI ati durlabha hai / -~-gurupradakSiNAkulakam (6) jattha na dIsaMti guru, paccUse uDhiehiM supasannA / tattha kahaM jANijjai, jiNavayaNaM abhiasAricchaM // jahA~ prabhAta meM jAgate hI suprazanna guru ke darzana nahIM hote, vahA~ amRta sadRza savacana-lAbha kisa taraha ho sakatA hai ? __ -gurupradakSiNAkulakam (10) gurukulavAsI nANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte y| dhannA gurukulavAsaM, AvakahAe na muMcaMti // gurukula-sthita sAdhu jJAna kA bhAgI-adhikArI hotA hai, darzana evaM [ 107 2010_03
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritra meM vizeSa rUpa se sthira hotA hai| ve dhanya haiM jo jIvana-paryanta gurukulavAsa nahIM chodd'te| -bRhatkalpabhASya (5713) jassa gurummi na bhatI, na ya bahumANo na gauravaM na bhayaM / na vi lajjA na vi neho, gurukulavAseNa kiM tassa ? jisameM guru ke prati na bhakti hai, na bahumAna hai, na gaurava hai, na bhaya hai-na anuzAsana hai, na lajjA hai aura na hI sneha hai, usakA gurukula meM rahane kA kyA artha hai ? ----upadezamAlA (75) gRhalakSmI paragharagamaNAlasiNI parapurisadhiloyaNe ya jaccaMdhA / paraAlAve bahirA gharassa lacchI, na sA ghrinnii|| jo dUsare ke ghara jAne ke lie Alasa karanevAlI bana jAtI hai aura jo parAyI bAta ke lie baharI ho jAtI hai, vaha ghara kI lakSmI hai, gRhiNI nahIM / -vajjAlagga (48/2) catubhaMgI cattAri purisajAyArUveNAma ege jahai No dhamma, dhammeNAma ege jahaiNo ruvaM / ege rUve vi jahai dhammapi, ege No ruvaM jahai Nodhamma / cAra prakAra ke puruSa haiM-kucha puruSa veSa chor3a dete haiM, kintu dharma nahIM chodd'te| kucha dharma chor3a dete haiM; kintu veSa nahIM chodd'te| kucha veSa bhI chor3a dete haiM aura dharma bhii| kucha aise hote haiM jo na veSa chor3ate haiM aura na dharma / -vyavahArasUtra (10) 108 } 2010_03
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ vattAri sutA atijAte, aNujAte, avajAte, kaliMgAle / kucha putra guNoM kI dRSTi se apane pitA se bar3hakara hote haiM / samAna hote haiM aura kucha pitA se hIna / kucha putra vaMza kA vAle -- kulAMgAra hote haiM / khattAri phalA AmeNAmaM ege Amamahure, AmeNAmaM ege pakkamahure / pakkeNAmaM ege Ama mahure, pakkeNAmaM ege pakkamahure / kucha phala kacce hokara bhI thor3e madhura hote haiM / kucha phala kacce hone para bhI pake hue ke samAna ati madhura hote haiM / kucha phala pake hokara bhI thor3e madhura hote haiM / kucha phala pake hone para bhI ati madhura hote haiM / phala ke samAna puruSa ke bhI cAra prakAra hote haiM / AvAyabhahaeNAmaM egeNo saMvAsa saMvAsa bhahaeNAmaM egeNo AvAya ege AvAya vi, saMvAsa bhae ege No AvAya bhaddae, No saMvAsa kucha pitA ke sarvanAza karane - sthAnAMga (4/1 ) kucha manuSyoM kI bheMTa hotI hai; kintu sahavAsa acchA nahIM hotA / kucha kA sahavAsa acchA rahatA hai, bheMTa nahIM / kucheka kI bheMTa bhI acchI hotI hai| aura sahavAsa bhI / kucheka kA na sahavAsa acchA hotA hai aura na bheMTa hI / - sthAnAMga (4/1 ) - sthAnAMga (4/1 ) bhaddae / bhaddae / vi / bhaddae / ege appaNo vajjaM pAsai, parassa vi 1 ege No appaNo vajjaMpAsaha, No parassa / 2010_03 kucha manuSya apanA doSa dekhate haiM, dUsaroM kA nahIM / haiM, apanA nahIM / kucha apanA doSa bhI dekhate haiM, dUsaroM kA doSa dekhate haiM na dUsaroM kA / kucha dUsaroM kA dekha bhI / kucha na apanA - sthAnAMga (4/1 ) [ 106
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dINe NAmaM egeNo dINamaNe / dINe NAMmaM egeNe dINa saMkappe / kucha manuSya deha va dhana Adi se dIna hote haiM ; kintu unakA mana aura saMkalpa bar3A udAra hotA hai / -sthAnAMga ( 4/2) aTThakare NAmaM ege No mANa kare / mANa kare NAmaM ege No aTTha kare / ege aTTa kare ki mANa kare vi| ege No aTTa kare, No mANa kre| kucha puruSa sevA Adi mahattvapUrNa kArya karate haiM ; kintu usakA garva nahIM karate ! kucha garva karate haiM ; kintu kArya nahIM krte| kucha kArya bhI karate haiM, garva bhI karate haiM / kucha na kArya karate haiM, na garva hI karate haiM / __ -sthAnAMga (4/3) appaNo NAmaM ege pattiyaM karei, No parassa / parassa NAmaM ege pattiyaM karei, No apnno| ege appaNo pattiyaM karei, parassa vi| ege No apaNo pattiyaM karei No prss| kucha puruSa aise hote hai jo kevala apanA bhalA cAhate haiM ; dUsaroM kA nahIM / kucha udAra puruSa apanA bhalA cAhe binA bhI dUsaroM kA bhalA karate haiN| kucha apanA bhalA karate haiM aura dUsaroM kA bhii| kucha na apanA bhalA karate haiM aura na dUsaroM kaa| -sthAnAMga (4/3) hiyayamapAvama kalusaM, jIhAviya madhura bhAsiNI NicvaM / jaMmi purisammi vijati, se madhu kuMbhe madhu pihANe / jisakA hRdaya niSpApa aura nirmala hai, sAtha hI vANI bhI madhura hai, vaha puruSa madhu ke ghar3e para madhu ke Dhakkana ke samAna hai / -sthAnAMga (4/4) 210 ] 2010_03
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiyayamapAvamakalusaM, jIhA'viya kaDuya bhAsiNI NiccaM / jaMmi purisaMmi vijjati, se madhukuMbhe visapihANe // jisakA hRdaya to niSpApa aura nirmala hai; kintu vANI se kaTu aura kaThora bhASI hai, vaha puruSa madhu ke ghar3e para viSa ke Dhakkana ke samAna hai / - sthAnAMga ( 4/4 ) jaM hiyayaM kaluSamayaM jIha'viya madhura bhASiNI NicvaM / " kuMbhe mahupihANe // jaMmi purisaMmi vijjati se visa jisakA hRdaya kaluSita aura dambhayukta hai; kintu vANI se mIThA bolatA hai, vaha puruSa viSa ke ghar3e para madhu ke Dhakkana ke samAna hai / sthAnAMga ( 4/4 ) jaM hiyayaM kaluSamayaM, jIhA'viya kaDuyabhAsiNI NiccaM / jaMmi purisaMmi vijjati se visaMkuMbhe visapihANe // jisakA hRdaya bhI kaluSita hai aura vANI se bhI sadaiva kaTu bolatA hai, vaha puruSa viSa ke ghar3e para viSa ke Dhakkana ke samAna hai / - sthAnAMga ( 4/4 ) samuhaM tarAmItege samuhaM taraha, samuhaM tarAmItege goppayaM tarai | goppayaM tArAmItege samuhaM taraha, goppayaM tarAmItege goppayaM tarai | kucha manuSya sAgara tairane jaisA mahAn saMkalpa karate haiM aura sAgara taigne jaisA mahAna kArya bhI karate haiM / kucha manuSya sAgara tairane jaisA mahAn saMkalpa karate haiM, kintu gopada tairane jaisA choTA kArya hI kara pAte haiM / kucha gopada tairane jaisA choTA saMkalpa karake sAgara tairane jaisA mahAna kArya kara jAte kucha gopada tairane jaisA choTA saMkalpa karake gopada tairane jaisA hI choTA kArya kara pAte haiM / saMvAsaMgacchati / deve NAmamege devIe saddhi deve NAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchati / rakkhase NAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchati / rakkhase NAmamege rakkhasIe saddhi saMvAsaM gacchati / 2010_03 - sthAnAMga ( 4/4 ) [ 111
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAra ke sahavAsa haiM -- deva kA devI ke sAtha, ziSTa bhadra puruSa suzIlA bhadra nArI / deva kA rAkSasI ke sAtha - duSTa puruSa suzIlA nArI, rAkSasa kA rAkSasI ke sAtha - duSTa puruSa karkazA nArI / - sthAnAMga ( 4/4 ) uhi ThANehiM jIvA tirikkha joNiyattAe kammaM pagareM timAillayAe, niyaDillayAe, aliyavayeNaNaM kuDatulA kUDamANeNaM / kapaTa, dhUrtatA, asatya vacana aura kUTa tulAmAna - ye cAra taraha ke vyavahAra karma haiM, inase AtmA pazuyoni meM jAtA hai / pazu ThANehiM jIvA mANusattAe kammaM pagareMti pagai bhaiyAe, pagai viNIyayAe, sAkkosayAe, amacchariyAe / sahaja saralatA, sahaja vinamratA, dayAlutA aura amRtsaratA - ye cAra taraha ke vyavahAra mAnavIya karma haiM, inase AtmA mAnava - janma pAtA hai / - sthAnAMga ( 4/4 ) 112 ] - sthAnAMga ( 4/4 ) madhukuMbhe nAma ege madhupihANe | madhukuMbhe nAmaM ege visapihANe / visakuMbhe nAmaM ege madhu pihANe / bisakuMbhe nAmaM ege visapihANe / madhu kA cAra prakAra ke ghar3e hote haiM-- madhu kA ghar3A, madhu kA Dhakkana / ghar3A viSa kA Dhakkana / viSa kA ghar3A madhu kA Dhakkana / viSa kA ghar3A viSa kA Dhakkana / - sthAnAMga (4/4 ) vattAri avAyaNijA aviNI, vigaipaDibaddha, aviosita pAhur3e, mAI / cAra puruSa zAstrAdhyayana ke yogya nahIM haiM -- avinIta, caTaurA, jhagar3AlU aura dhUrta / - sthAnAMga ( 4/4 ) 2010_03
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ gajjitANAmaM ege No vAsintA / vAsittANAmaM ege No gajjinttA / ege gajjitA bi vAsittA vi / ege No gajjittA, No vAsittA / megha ke samAna dAnI bhI cAra prakAra ke nahIM / kucha dete haiM; kintu kabhI bolate nahIM dete bhI haiN| kucha na bolate haiM, na dete haiM / / cAritra asuhAdo viNivittI, suhe pavittI ya jANa cAritaM / azubha se nivRtti aura zubha meM pravRtti hI cAritra hai / hote haiM - kucha bolate haiM, dete kucha bolate bhI haiM aura kucha - sthAnAMga ( 4/4 ) sukharitto joI so lahai NivvANaM / cAritrazIla yogI ko hI nirvANa kI prApti hotI hai / yathArthataH cAritra hI dharma hai / 8 cAritaM khalu dhammo / 2010_03 - dravyasaMgraha (45) - pravacanasAra (1/7 ) jaNayai / vArittasaMpannayAe NaM selesIbhAvaM cAritra sampannatA se manuSya zailesI bhAva ko prApta hotA hai / - mokSapAhur3a (83) thomma sikkhide jiNai, bahusudaM jo varittasaMpuNNo / jo puNa caritahINo, kiM tassa sudeva bahupaNa // cAritra-sampanna kA alpatama jJAna bhI adhika hai aura cAritrahIna kA bahuta adhika zAstrajJAna bhI niSphala hai / - uttarAdhyayana ( 26 / 61 ) -malAcAra (10/6 ) [ 113
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ piMDaM uvahiM ca sijja' uggmuppaaynnesnnaasuddh| cArittarakkhaNaTThA, sohito hoi sa caarittii|| bhojana, vastra, makAna tathA anya saMyama sahAyaka sAmagrI ke udgama Adi doSoM ko varjatA huA jo apane cAritra kI rakSA karatA hai vaha vAstava meM cAritrI hai| -~-gacchAcAra-prakIrNaka (21) jinavacana jiNavayaNamosahamiNaM, visayasuha-vireyaNaM amidabhUyaM / jaramaraNavAhiharaNaM, khayakaraNaM savvadukkhANaM // yaha jinavacana viSaya-sukha kA virecana, jarA tathA maraNa rUpI vyAdhi kA haraNa aura sarvaduHkhoM kA kSaya karanevAlA amRta ke samAna auSadha hai / -darzana-pAhur3a (17) jiNavayaNe aNurattA, jiNavayaNaM je kareMti bhAveNa / amalA asaMkiliTThA, te hoMti parittasaMsArI // jo jinavacana meM anurakta haiM tathA jinavacanoM kA bhAvapUrvaka AcaraNa karate haiM, ve nirmala aura asaM kliSTa hokara parIta saMsArI ho jAte haiM, alpa janmamaraNavAle ho jAte haiN| -uttarAdhyayana (36/260) tassa muhuggadavayaNaM, puvAvaradosavirahiyaM suddha, Agamamidi parikahiyaM / arhata jinake mukhAravinda se udbhUta, pUrvApara doSa-rahita zuddha-vacanoM ko hI Agama kahA gayA hai / -niyamasAra (8) sasamaya-parasamayaviU, gaMbhIro dittimaM sivo somo| guNasayakalio jutto, pavayaNasAraM parikaheuM // 114 ] 2010_03
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ svasamaya-parasamaya kA jJAtA, gambhIra, dIptimAna, kalyANakArI evaM saumya aura zatAdhika guNoM se yukta hI nirgrantha-pravacana ke sAra ke kathana kA adhikArI hai / -bRhatkalpabhASya ( 244) jJAna NANI Na viNA nnaannN| jJAna ke binA koI jJAnI nahIM ho sakatA / -nizItha-bhASya (75) ___NANaM bhAvo tato 'NNo / jJAna AtmA kA hI eka bhAva hai / -nizItha bhASya (6261) NANaM aMkusabhUdaM mattassa hU citta htthiss| mana rUpI unmatta hAthI ko vaza meM karane ke lie jJAna aMkuza ke sadRza hai / -bhagavatI-ArAdhanA (760) NANaM Narassa saaro| jJAna manuSya kA sAra hai| -darzana-pAhur3a (31) iha bhavie vi nANe, parabhavie vi nANe, tadUbhaya vi naanne| jJAna kA Aloka isa janma, parajanma aura kabhI-kabhI donoM janmoM meM bhI rahatA hai| -bhagavatI sUtra ( 1/1) savvajagujjoyakaraM nANaM / jJAna saMsAra ke samasta rahasyoM ko prakAzita karanevAlA hai / -vyavahAra-bhASya (7/216) [ 115 2010_03
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ nANami asaMtaMmi, cArittaM vi na vijjae / jJAna ke abhAva meM cAritra bhI nahIM hai / -vyabahAra bhASya (7/217) saMsayavimohavibbhamavivajjiyaM apparasasaruvassa / gahaNaM smmnnnnaannN|| AtmA va anAtmA ke svarUpa ko saMzaya, vimoha aura vibhUma-rahita jAnanA samyagjJAna hai| -dravyasaMgraha (42) mahavakaraNaM NANaM teNeva ya je madaM samuvahati / UNagabhAyaNasarisA, agado vi pisAyate tesi // jJAna mAnava ko mRdu banAtA hai, lekina jo manuSya usase bhI madodvata hokara aghajalagagarI kI taraha chalakane laga jAtA hai, unake lie amRta svarUpa auSadhi bhI viSa bana jAtI hai / -bRhatkalpabhASya (753) jeNa tavaM vibujjheja, jeNa cittaM Nirujjhadi / jeNa attA visujjheja, ta NANaM // jisase tattva kA bodha hotA hai, citta kA nirodha hotA hai tathA AtmA zuddha hotI hai, usI ko jJAna kahA gayA hai| -mulAcAra (585) NANeNa jhANasijhI, jhANAdo samvakamma NijaraNaM / NijjaraphalaM mokkhaM, NANabbhAsaM tado kujjA / / jJAna se dhyAna kI siddhi hotI hai| dhyAna se saba karmoM kI nirjarA hotI hai| nirjarA kA phala mokSa hai / ataH satat jJAnAbhyAsa karanA cAhie / -rayaNasAra (157), tattha paMcavihaM nANaM, suyaM AbhiniyohiyaM / ohinANaM tu taiyaM, maNanANaM va kevala // 116 ] 2010_03
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna pA~ca prakAra kA hai-Abhinibodhaka yA matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyavajJAna aura kevalajJAna / -uttarAdhyayana ( 28/4) NANujjovo jovo NANujjovassa Natthi pddiyaado| dIvei khettamappaM sUro NANaM jagamasesaM // jJAna kA prakAza hI saccA prakAza hai, kyoMki jJAna ke prakAza kI koI rukAvaTa nahIM hai| sUrya thor3e kSetra ko prakAzita karatA hai, kintu jJAna pUre saMsAra ko| -arhatpravacana ( 16/47 ) sohei suhAvei a uvahujjanto lavo pi lacchIe / devI sarassaI uNa asamaggA kiM pi viNaDe // lakSmI kI thor3I mAtrA bhI upabhoga kI jAtI huI zobhatI hai tathA sukhI karatI hai, kintu kiMcita bhI apUrNa devI sarasvatI arthAta adhUrI vidyA upahAsa karAtI hai| -gauDavaho (68) vinnANa samo ya baMdhavo natthi / vijJAna ke samAna bandhu nahIM hai / -vajjAlagga ( 36/60/1) jJAna-karma-yoga caraNaguNaviSpahINI, buDui subahuM pi jaannto| jo vyakti cAritra- guNa se rahita hai, vaha bahuta se zAstra par3ha lene para bhI saMsAra-samudra meM DUba jAtA hai / / -Avazyakaniyukti (67) subuhapi suyamahIyaM kiM kAhI caraNavippahINassa ? aMdhassa jaha palittA, dIvasayasahassa koDI vi ? zAstroM kA Dhera-sA adhyayana bhI caritra-hIna ke lie kisa kAma kA ! [ 117 2010_03
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyA karor3oM dIpaka prajjvalita kara dene para bhI andhe ko koI prakAza prApta ho sakatA hai ? ___-Avazyakaniyukti (68) abbaM pi suyamahIyaM, payAsayaM hoi caraNajuttassa / ikko vi jaha paIvo, sacakkhuassA payAsei // zAstra kA sAmAnya adhyayana bhI saccaritra sAdhaka ke lie prakAzadAyaka hotA hai| jisake cakSu khule haiM, use eka dIpaka bhI apekSita prakAza de detA hai / -Avazyakaniyukti (66) jahA kharo caMdanabhAravAhI, bhArassa bhAgI na hu caMdaNassa / evaM khu. nANI caraNeNa hINo, nANassa bhAgI na hu soggaIe // jisa prakAra candana kA bhAra uThAnevAlA gadhA kevala bhAra r3honevAlA hai, use candana kI sugandha kA koI patA nahIM cltaa| isI prakAra cAritrazUnya jJAnI kevala jJAna kA bhAra DhotA hai, use sadgati kI prApti nahIM hotii| -Avazyakaniyukti (100) saMjogasiddhIi phalaM vayaMti, na hu egacakkeNa raho pyaai| aMdho ya paMgU ya vaNe samizcA, te saMpauttA nagaraM paviTThA / saMyoga-siddhi phaladAyI hotI hai| eka pahiye se ratha kabhI nahIM cltaa| jaise aMdhA aura paMgu milakara vana ke dAvAnala se pAra hokara nagara meM surakSita pahu~ca gae, vaise hI sAdhaka bhI jJAna aura kriyA ke samanvaya se hI mukti-lAbha prApta karate haiN| -Avazyakaniyukti ( 102) ___ na nANamitteNa kajjaniSphattI / jAna lene mAtra se kArya kI siddhi nahIM ho jaatii| -Avazyaka niyukti ( 1151) NANe NANuvadese, avaTTamANo annaannii| vaha jJAnI bhI ajJAnI hai, jo jJAna ke anusAra AcaraNa nahIM karatA hai / -nizIthabhASya (4761) 118 ] 2010_03
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ nANeNa ya karaNeNa ya dohi vi dukkhakkhayaM hoi| jJAna aura tadanusAra kriyA-ina donoM kI sAdhanA se hI duHkha kA kSaya hotA hai| -maraNasamAdhi ( 147) paDhamaM nANaM tao dyaa| pahale jJAna anantara tadanusAra dayA-AcaraNa honA cAhiye / - dazavaikAlika (4/10) Na hi AgameNa sijhadi, saddahaNaM jadi vi Nasthi atthesu| sadahamANo atthe, asaMjado vA Na NivvAdi tattvoM meM samyak zraddhA, ruci, prema yA bhakti ke binA kevala zAstra-jJAna se mukti nahIM hotI aura zraddhA yA bhakti ho jAne para bhI yadi saMyama na pAlA jAya arthAta pravRtti va nivRttirUpa zAstravihita karma na kiyA jAya to bhI nirvANa prApta nahIM hotA hai / -pravacanasAra ( 237) Ahesu vijjAcaraNaM pamokkhaM / jJAna aura AcaraNa se hI mukti prApta hotI hai / -sUtrakRtAGga ( 1/12/11) jai natthi nANacaraNaM, dikkhA hu nirasthigA tss| yadi jJAna aura tadanusAra AcaraNa nahIM hai to usa sAdhaka kI dIkSA sArthaka nahIM hai| ___-vyavahArabhASya (7/215) jaNNANavasaM kiriyA, mokkhaNimittaM / jo kriyA jJAnapUrvaka hotI hai, vahI mokSa kA kAraNa hotI hai| -bArasa aNuvekkhA (57) Na hu sAsaNabhattI mettaeNa, siddhAMtajANao hoi| Navi jANao vi NiyamA, paNNavaNANicchi oNAmaM // mAtra Agama kI bhakti ke bala para hI koI siddhAnta ko jAnanevAlA [ 116 2010_03
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM ho sakatA maura hara koI siddhAnta ko jAnanevAlA bhI nizcita rUpa se prarUpaNA karane ke yogya pravaktA nahIM ho sktaa| -sanmati-prakaraNa (3/63) suyanANammi vi jIvo, vaTTato so na pAuNati mokkhaM / jo tavasaMjamamaie, joge na bahai voDhuM je|| yadi zrutazAna meM nimagna jIva bhI tapa-saMyamarUpa yoga ko dhAraNa karane meM asamartha ho to mokSa prApta nahIM kara sakatA / --vizeSAvazyaka-bhASya ( 1943) sakkiriyA virahAto, icchitasaMyAvayaM Na nANaM ti / maggaNNU vA'ceTTho, vAta vihINo'dhavA poto // satkriyA se rahita jJAna iSTa lakSya prApta nahIM karA sktaa| jaise mArga kA jAnakAra vyakti icchita deza kI prApti ke lie samucita prayatna na kare to vaha gantavya sthala taka nahIM pahu~ca sakatA athavA anukUla vAyu ke abhAva meM jalapota icchita sthAna taka nahIM pahuMca sktaa| -vizeSAvazyaka-bhASya ( 1944) hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyaa| pAsaMto paMgulodaDDho, ghAvamANo a aNdho|| kriyAhIna jJAna naSTa ho jAtA hai aura jJAna-hIna kriyaa| jaise vana meM agni lagane para paMgu use dekhatA huA aura andhA daur3atA huA bhI dAvAnala se baca nahIM pAtA, jalakara naSTa ho jAtA hai| -vizeSAvazyaka-bhASya ( 1156) na saMtasaMti maraNa'te, sIlavantA bahussuyA / jo sAdhaka zIlavAna aura bahuzruta hai vaha mRtyu ke samaya meM bhI saMtrasta nahIM hotA hai| -uttarAdhyayana (5/26 ) tANaM NANaNastha vijjAcaraNaM suciNaM / jJAna-saMpatti aura AcaraNa-saMpatti ke sivA aura koI aisI saMpatti nahIM hai, jo kisI bhikSu ko durAcAra se bacA sake / -~-sUtrakRtAGga (1/13/12) 120 ] ___ 2010_03
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ NANAyaro aTThaviho-kAle, viNae, uvahANe, bahumANe, taheva aNiNhavaNe vijaNa-attha-tadubhaye / jJAnAcAra ke ATha bheda hai : kAla, vinaya, upadhAna, bahumAna, aniva, vyaMjana, artha aura ubhaya / -zramaNa-pratikramaNasUtra (5) jJAnI maraNaM hecca vayaMti pNddiyaa| prabuddha sAdhaka mRtyu kI sImAoM ko pAra karake mukta ho jAte haiM / -sUtrakRtAMga ( 1/2/3/1) jahA kumbhe sagAI, sae dehe smaahre| evaM pAvAI, mehAvI, ajhappeNa samAhare // jisa prakAra kachuA Apatti se bacane ke lie apane aMgoM ko sikor3a letA hai, usI prakAra paMDitajana ko bhI viSayoM kI ora jAtI huI apanI indriyoM ko adhyAtma-jJAna se sikor3a lenI caahie| -sUtrakRtAMga ( 1/8/16) mehAviNo lobha - bhayA vaIyA saMtosiNo na pakarenti pAvaM // lobha evaM bhaya se rahita hokara sarvathA saMtuSTa rahanevAle medhAvI puruSa kisI bhI prakAra kA pApakarma nahIM krte| __ - sUtrakRtAMga ( 1/12/15) Dahare ya pANe buDr3he ya pANe, te attao pAsai svvloe| umvehaI logamiNaM mahantaM, buddho pamattesu subuddhA'pamatte pakhiejA // __ jJAnI puruSoM ko moha kI nidrA meM sonevAle puruSoM ke madhya rahakara vizva ke choTe-bar3e sabhI prANiyoM ko apanI AtmA ke samAna dekhabhA caahie| samadarzitA ke bhAva se isa vizva kA nirIkSaNa karanA cAhie / -sUtrakRtAMga (1/12/18) [ 121 2010_03
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ vavahAreNuvadissara NANissa caritaM daMsaNaMNANaM / Na vi NANaM Na varitaM na daMsaNaM jANago suddho // " vyavahAra naya se yaha kahA jAtA hai ki jJAnI ke cAritra hotA hai, darzana hotA hai aura jJAna hotA hai kintu nizcaya - naya se cAritra hai aura na darzana hai / jJAnI to zuddha jJAyaka hai / usake na jJAna hai, na - samayasAra (7) jaha kaNayamaggitaviyaM pi, kaNayabhAvaM Na taM pariccayai / taha kammodaya tavido, Na jahadi NANI du NANittaM // jaise svarNa agni se tapta hone para bhI apane svarNatva ko nahIM chor3atA, vaise hI jJAnI bhI karma ke udaya ke kAraNa uttapta hone para bhI svayaM ke svarUpa kA tyAga nahIM karate haiM / samik appaNA paMDie tamhA, saccamesejjA, menti - samayasAra ( 184 ) bahU | bhUpasu kappae // pAsajAipahe paMDita puruSa pracura pAzoM bandhanoM va jAti-pathoM - caurAsI lAkha yoniyoM kI samIkSA kara svayaM satya kI gaveSaNA kare aura saba jIvoM ke prati maitrI kA AcaraNa kare / laNaM Nihi ekko, tassa phalaM aNuhavei sujaNatte / taha NANI NANaNihiM, bhuMjei caittu paratatiM / / 2010_03 - uttarAdhyayana ( 6 / 2 ) jaise koI manuSya nidhi milane para usakA upayoga svajanoM ke madhya karatA hai, vaise hI jJAnIjana prApta jJAna-nidhi kA upayoga para dravyoM se vilaga hokara svayaM meM hI karatA hai / 1 sUI jahA sasuttA, na naslaI kayavarammi paDiA vi jIvo vi vaha sasunto na nassaI gao vi saMsAre // jisa prakAra dhAge meM 122 ] - niyamasAra (157 ) piroI huI suI kacare meM gira jAne para bhI gAyaba
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM hotI hai, usI prakAra hI sasUtra arthAt zAstrIya jJAna yukta jIva saMsAra meM praviSTa hokara bhI naSTa nahIM hotA / jo appANaM jANadi, asura- sarIrAdu jANaga rUva-sarUvaM, so satthaM jo AtmA ko isa apavitra deha se tattvataH jAnatA hai, vahI samasta zAstroM kA jJAtA hai / - bhakta - parijJA ( 86 ) taccado bhinnaM / jANade savvaM // bhinna aura jJAyaka bhAva rUpa - kArtikeyAnuprekSA (465) medhAviNo lobhamayA vatItA, saMtosiNo no pakareMti pAvaM / medhAvI puruSa lobha evaM mada se atIta aura santoSI hokara pApa nahIM karate / - sUtrakRtAMga ( 1 / 12 / 15 ) khavedi jaM aNNANI kammaM, khavedi taM NANI tihiM gutto, bAla-tapa ke dvArA hajAroM janmoM meM jitane karatA hai, utane karma mana, vANI aura zarIra ko sAdhaka eka zvAsa meM kSaya kara detA hai / bhavasayasahassa - koDIhiM / ussAsametteNa // 2010_03 jJAnI- ajJAnI karma ajJAnI sAdhaka kSaya saMyamita rakhanevAlA jJAnI - pravacanasAra ( 3/38 ) jAgaranti / suntA amuNI, muNiNo sayA ajJAnI sAdhaka sadaiva soye rahate haiM aura jJAnI sadaiva jAgRta rahate haiM / - AcArAGga ( 1/3/1 ) na kammuNA kamma khaveMti bAlA / akammuNA kamma kharceti dhIrA // ajJAnI karma se karma kA nAza nahIM kara pAte kintu jJAnI dhairyavAn manuSya karma se karma kA kSaya kara dete haiM / - sUtrakRtAGga ( 1/12/25) [ 123
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattva-darzana jIvANaM ceyakaDA kammA kajjaMti / no aceyakaDA kammA kajaMti // AtmAoM ke karma cetanAkRta hote haiM, acetanAkRta nahIM / -bhagavatI sUtra (16/2) neraiyA suttA, no jaagraa| Atma-jAgaraNa kI dRSTi se nArakIya jIva soye rahate haiM, jAgate nhiiN| -bhagavatI sUtra ( 16/6) attakaDe dukkhe, no parakaDe / AtmA kA duHkha apanA hI kiyA huA hai, kisI anya kA nahIM / -bhagavatI sUtra (17/5 ) uppajjati viyaMtIya, bhAvAniyameNa pjjvnyss| davaDhiyassa savvaM, sayA aNuppannaviNaDheM // paryAya-dRSTi se sabhI vastue~ niyamAnusAra utpanna bhI hotI haiM aura naSTa bhI, kintu dravya-dRSTi se sabhI vastue~ uttpatti evaM vinAza se rahita sadA kAladhU va haiN| -sanmatiprakaraNa ( 1/11) davvaM pajjavaviuyaM, davaviuttA ya pajjavA Nasthi / uppAyaTTiI-bhaMgA, haMdi daviyalakkhaNaM eyaM // dravya paryAya ke binA nahIM hotA hai aura paryAya dravya ke binA nahIM hotI hai / isalie dravya kA lakSaNa utpAda, nAza aura dhU va rUpa hai| -sanmatiprakaraNa ( 1/12) tamhA savve viNayA, micchAdiTThI spkkhpddibddhaa| aNNoNNissiyA uNa, dhvavi sammatta sambhAvA / / apane-apane pakSa meM hI pratibaddha paraspara nirapekSa sabhI mata mithyA hai, 124 ] ___ 2010_03
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ asamyak haiN| kintu ye hI mata jaba paraspara sApekSa hote haiM, taba satya evaM samyak bana jAte haiN| -sanmatiprakaraNa (1/21) jAvaiyA cayaNapahA, tAvaiyA ceva hoti nnyvaayaa| jAvaiyA NayavAyA, tAvaiyA ceva parasamayA / / jitane vacana vikalpa haiM, utane hI nayavAda haiM aura jitane hI nayavAda haiM, vizva meM utane hI mata-matAntara haiM / -sanmatiprakaraNa ( 3/47) suttaM atthanimeNaM, na suttametteNa atthapaDi vttii| atthagaI puNa NayavAyagahaNalINA durabhigammA // sUtra-artha kA sthAna avazya hai, kintu kevala sUtra se artha kI pratipatti nahIM ho sktii| artha kA jJAna to gahana nayavAda para AdhArita hone ke kAraNa bar3I kaThilAI se pUrNarUpeNa ho pAtA hai / -sanmatiprakaraNa (3/64) bhaI micchAdasaNa samUhamaiyassa amysaarss| jiNavayaNassa bhagavao saMvigga suhAhi gammassa / / mithyA darzanoM kA samUha, amRtasAgara-amRta ke samAna kleza kA nAzaka aura mumukSu AtmAoM ke lie sahaja subodha bhagavAna jinavacana kA maMgala ho / -sanmatiprakaraNa (3/66) jeNa viNA logassa vi, vavahAro savvahA Na Nigha'i / tassa bhuvaNeka guruNo, yo aNegaMtavAyassa // jisake binA saMsAra kA koI bhI vyavahAra samyak rUpa se ghaTita nahIM hotA hai, jo tribhuvana kA ekamAtra guru hai, usa anekAntavAda ko merA namaskAra hai| -sanmatiprakaraNa (3/70) [ 125 2010_03
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ nANaphalA bhAvAo, micchAdiTThissa aNNANaM / sadAcAra kA abhAva hone se mithyA dRSTi kA jJAna ajJAna hai / - vizeSAvazyaka - bhAgya ( 521 ) savvaM khiya paisamayaM, uppajjai nAsae yanicvaM ca / saMsAra kA hareka padArtha pratikSaNa paidA bhI hotA hai, naSTa bhI hotA hai aura sAtha hI nitya bhI rahatA hai / he uppamavo bandho / AtmA ko karmabandha mithyAtva Adi hetuoM se hotA hai / - vizeSAvazyaka bhASya ( 544 ) suhadukkhasaMpaogo, na egaMtucche aMmi ya, suhadukkha suhadukkha - dazavekAlika - niryukti-bhASya ( 46 ) vijjaI nivyavAya pakkhaM mi vigappaNajuttaM // ekAMta nityavAda ke anusAra sakha-duHkha kA saMyoga saMgata nahIM baiThatA aura ekAnta ucchedavAda - anityavAda ke anusAra bhI sukha duHkha kI bAta upayukta nahIM hotI / ataH nityAnityavAda hI isakA sahI samAdhAna kara sakatA hai / - dazavekAlika niyukti (60) jAvaiyA odaiyA savvo karmodaya se prApta honevAlI jitanI bhI 126 ] taha vavahAreNa viNA, paramatthuvaesaNasakkaM / binA vyavahAra ke paramArtha kA upadeza karanA azakya hai / 2010_03 so bAhiro jogo / avasthAe~ haiM, ve saba bAhya yoga haiM / - uttarAdhyayana-niryukti (8) vavahAraNayo bhAsadi, jIvo deho ya havadi khalu ikko / Na du Nicchayassa jIvo, deho ya kadApi ekaTTho // vyavahAra naya se jIva aura deha eka-se pratIta hote haiM, kintu nizcayadRSTi se jIva aura deha donoM alaga haiM, eka kadApi nahIM haiM / - samayasAra (27 ) - samayasAra ( 8 )
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ upabhoga eva ahamikko / maiM ( AtmA ) eka mAtra upayogamaya hU~, jJAnamaya hU~ / - samayasAra ( 37 ) paramApumittaMpi // ahamikko khalu suddho, daMsaNaNANamaiyo sadAruvI / Na vi asthimajjha kiMci vi, aNNa AtmadraSTA cintana karatA hai ki maiM to zuddha jJAna- darzana, svarUpa, nitya amUrta, eka zuddha zAzvata tattva hU~ / paramANu- mAtra bhI ananya dravya merA nahIM hai / - samayasAra (38) evaM AdA appANameva NicchayayaNassa hi karodi / vedayadi puNottama ceva jANa attA du attANaM // nizcayanaya ke nabhiprAyAnusAra AtmA hI AtmA ko karatA hai aura AtmA ko bhI bhogatA hai / - samayasAra (83) Natthi viNA pariNAmaM, attho atthaM viNeha pariNAmo / koI bhI padArtha binA pariNamana ke nahIM rahatA hai, aura pariNamana bhI binA padArtha ke nahIM hotA hai / - pravacanasAra ( 1 / 10 ) abhihANA | tacca taha paramaTTha, davva sahAvaM taheva paramaparaM / dheyaM suddha paramaM, eyaTThA huMti tattva, paramArtha, dravya-svabhAva, para- aparadhyeya, zuddha, parama - ye saba zabda ekArthavAcI haiM / jIvA'jIvA ya bandho ya, puNNaM saMvaro nijjarA mokkho, mokkho, saMtee pAvA'savo tahA / tahiyA nava // jIva, ajIva, bandha, puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA aura mokSa - ye nau tatva haiM / 2010_03 - nayacakra ( 4 ) - uttarAdhyayana ( 28 / 24 ) [ 127
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ tassa muhuggadavayaNa, puvvAvaradosavirahiyaM suddh| Agamamidi parikahiyaM, teNa du kahiyA havaMtitaccatthA // ahaMva ke mukha se uddhRta, pUrvAMpara doSa-rahita zuddha vacanoM ko Agama kahate haiN| usa Agama meM jo kahA gayA hai, vahI tattvArtha hai| -niyamasAra (8) tapa athiraM pi thiraM vaMka pi ujuaM dullahaM pi taha sulaha / dussajhapi susajjhaM, taveNa saMpajjae kajaM // tapa ke prabhAva se asthira ho to bhI vaha sthira ho jAtA hai / vakra ho to bhI vaha sarala bana jAtA hai| durlabha ho to bhI vaha sulabha ho jAtA hai aura duHsAdhya ho to bhI vaha susAdhya bana jAtA hai| -tapaHkulakam (3) je payaNubhattapANA, suyaheU te tavassiNo samae / jo atavo suyahINo, bAhirayo so chuhaahaaro|| jo zAstrAbhyAsa-svAdhyAya ke lie alpa-AhAra karate haiM, ve Agama meM tapasvI mAne gaye haiN| zrutavihIna tapa to kevala bhUkha kA AhAra karanA hai, bhUkhe maranA hai| -maraNasamAdhi ( 130) so nAma aNasaNatavo, jeNa maNo maMgulaM na ciMtei / jeNa na iMdiyahANI, jeNa ya jogA na hAyati // vahI anazana tapa zreSTha hai, jisase ki mana amaGgala na soce| indriyoM kI hAni na ho aura nitya kI yoga-dharma kriyAoM meM vighna na Ae / - maraNasamAdhi ( 134) no pUyaNaM tavasA aavhejaa| tapa ke dvArA pUjA-pratiSThA kI icchA nahIM karanI cAhiye / -~-sUtrakRtAGga ( 1/7/27) 128 ] 2010_03
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ visayakasAya ciNiggahabhAvaM, kAUNa jhaannsjjhaae| jo bhAvai appANaM, tassa tavaM hodi NiyameNa // indriya-viSayoM tathA kaSAyoM kA nigraha kara dhyAna aura svAdhyAya ke dvArA jo AtmA ko bhAvita karatA hai, usI ke tapa-dharma hotA hai| -bAraha anuprekSA (77) tavasA dhruyakammaMse, siddha havaha sAsae / tapazcaryA dvArA samagra karmoM ko dUra karanevAlA manuSya zAzvata, siddha ho jAtA hai| -uttarAdhyayana (3/20) sakkhaM khu dIsai tavoviseso, na dIsaI jAivisesa koi| tapa kI vizeSatA-mahimA to pratyakSa meM dikhalAI par3atI hai, kintu jAti kI koI vizeSatA nahIM dIkhatI hai / -uttarAdhyayana ( 12/37) tavo joI jIvo joiThANaM, jogA suyA sarIraM kArisaMgaM / kamma ehA saMjamajoga santI, homaM huNAmI isiNaM pasatthaM // tapa jyoti hai| jIva-AtmA jyoti kA sthAna hai| mana, vacana aura kAyA kA yoga kar3achI hai| zarIra kaNDe haiN| karma Indhana hai| saMyama kI pravRtti zAntipATha hai| RSi isa taraha kA prazasta yajJa karate haiN| -uttarAdhyayana (12/4) asidhArAgamaNaM ceva, dukkara cariu tvo| tapa kA AcaraNa talavAra kI dhAra para calane-jaisA duSkara hai / -uttarAdhyayana ( 16/38) / so tavo duviho vutto, bAhirabbhantaro thaa| sapa do prakAra kA hai-bAhya aura Abhyantara / -uttarAdhyayana (30/7) [ 126 2010_03
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNasaNa mUNoriyA, bhikkhAyariyA ya rasa parizyAo 1 kAyakileso saMjINayA ya, bajjho tavo hoi // anazana, UnodarikA, bhikSAcaryA, rasa- parityAga, kAya- kleza aura saMlInatA - ye bAhya tapa haiM / - uttarAdhyayana ( 30/8) pAyacchittaM viNao, veyAvacca taheva sajjhAo / jhANaM ca viussaggo, eso abbhintaro tavo // prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, dhyAna tathA vyutsarga-ye Abhyantara tapa haiM / jahA tavassI dhuNate taveNaM kammaM tahA jANa tavo'NumaMtA / jisa prakAra tapasvI apane tapa se karmoM ko dhuna DAlatA hai, usI taraha tapa kA anumodana karanevAlA bhI / - uttarAdhyayana ( 30 / 30 ) tappate aNeNa pAvaM jisa sAdhanA ke mAdhyama se pApa karma 130 ] jaha khalu mailaM vatthaM, sujjhai udgAipahiM davvehi / evaM bhAvuvahANeNa, sujjhae kammaaTThavihaM // jaise jala ityAdi zodhaka dravyoM se malina vastra bhI svaccha ho jAtA hai, vaise hI AdhyAtmika tapa sAdhanA se AtmA aSTavidha karmamala se mukta ho jAtA hai / tapa kA mUla dhairya hai| - bRhatkalpabhASya ( 4401 ) 2010_03 - AcArAMga niyukti (282) kammamiti tapo / tapta hotA hai, vaha tapa hai / - nizIthacUrNi bhASya ( 46 ) tavassa mUlaM dhittI / - nizIthacUrNi (84)
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ jassa asaNamappAtaM pi tavo tappaDicchagA samaNA / bhikkhamaNesamadha te aNNa samaNA aNAhArA // para-vastu kI Asakti se rahita honA hI AtmA kA nirAhAra rUpa vAstavika tapa hai aura jo zramaNa bhikSA meM doSarahita zuddha AhAra grahaNa karatA hai, vaha nizcaya dRSTi se tapasvI hai / niDaNo vi jIva poo, tava saMjamamAru avihUNo / zAstra - jJAna meM kuzala sAdhaka bhI tapa, saMyama rUpa pavana ke binA saMsArasindhu ko taira nahIM sakatA hai / jattha kalAyaNiroho, baMbhaM jiNapUyaNa aNasaNa ca / so savvo ceva tavo // - pravacanasAra (3/27) jahA~ kaSAyoM kA nirodha, brahmacarya kA pAlana, jina pUjana tathA AtmalAbha ke lie anazana kiyA jAtA hai, vaha saba tapa hai / - paMcAstikAya (18 / 26 ) vinaya bhI tapa kA eka prakAra hai / -- Avazyaka- niyukti (96 ) viNao vi tavo / 2010_03 avasamaNo akkhANa, uvavAso vaNNidosamAseNa / indriyoM ke upazamana ko hI upavAsa kahA gayA hai / ihaloga TTayAe, paraloga TTyAe, - praznavyAkaraNa sUtra ( 2/4 ) no tavamahidijjA / no tavamahiTThijjA // no kittIbasaha silogaTTyAe tava mahiTThijjA / nijjaraTThayAe 'tavamahiTThijjA | nannattha - kArtikeyAnuprekSA ( 436 ) [ 139
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ na isa loka ke lie tapa karanA cAhiye, aura na paraloka ke lie tapha karanA cAhiye, aise hI kIrti, varNa, zabda va zloka ke lie bhI tapa nahIM karanA caahiye| sirpha karmanirjarA ke lie hI tapa karanA cAhiye isake sivA anya ke lie nhiiN| -dazavaikAlika (E/4/4) vivihaguNatavorae nicyaM, bhavai nirAsae nijaraTTie / tavasA dhuNai purANapAvarga, jutto sayA tavasamAhie / vividhaguNa vAle tapa meM jo sadA rata rahatA hai, vaha laukika AzAoM se dUra hotA hai, tathA nirjarA ko cAhane vAlA jo sAdhu tapaH samAdhi meM sadA lagA rahA hai, vaha usa tapasyA se prAcIna pApa ko dUra karatA hai / -dazavaikAlika (E/4/4) jahA mahAtalAyassa, sanniruddha jalAgame / ussaciNAe tavaNAe, kameNaM sosaNA bhave // evaM tu saMjayassAvi, pAvakammanirAsave / bhavakoDIsaMciyaM kamma, tavasA nijarijaI // kisI bar3e tAlAba kA jala, jala Ane ke mArga ko rokane se, pahale ke jala ko ulIcane se aura sUrya ke tApa se kramazaH jaise sUkha jAtA hai usI prakAra saMyamI ke karor3oM bhavoM ke saMcita karma, pApa-karma Ane ke mArga ko rokane para tapa se naSTa ho jAte haiN| -uttarAdhyayana ( 30/5-6) titikSA esa vIre paMsasie, je Na Nivijati AdANAe / jo apanI sAdhanA meM udvigna nahIM hotA hai, vahI vIra sAdhaka prazaMsita hotA hai / -AcArAMga (1/2/4) vosire savvaso kAyaM, na me dehe parIsahA / 132 ] 2010_03
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhI taraha se zarIra kA moha tyAga dIjie, pariNAmataH parISahoM ke Ane para vicAra kIjiye ki mere zarIra meM parISaha hai yA nahIM? AcArAMga ( 1/8/8/21) ajjevAhaM na labbhAmo, avilAbho sue siyaa| jo evaM paDisaMcikkhe, alAbho taM na tajjae / 'Aja nahIM milA hai to kyA hai, kala mila jAyegA'-jo yaha vicAra kara letA hai, vaha kabhI alAbha ke kAraNa pIr3ita nahIM hotaa| -uttarAdhyayana ( 2/31) dukkheNa puDhe dhuymaayejjaa| duHkha A jAne para bhI mana para saMyama hI rakhanA cAhie / -sUtrakRtAMga ( 1/7/26) titikkhaM paramaM nshcaa| titikSA ko parama dharma samajhakara AcaraNa kro| --sUtrakRtAMga ( 1/8/26) ___ buccamANo na sNjle| yadi sAdhaka ko koI apazabda kahe, to bhI vaha usa para garama na ho-krodha na kre| -sUtrakRtAMga ( 1/6/31) sumaNe ahiyAsejjA, na ya kolAhalaM kre| sAdhaka ko jo bhI kaSTa ho, prasannacitta se sahana kare, kolAhala na kare / -sUtrakRtAMga ( 1/6/31) tyAgI je ya kate pie bhoe, laddha vi piDhi kumvaI / sAhINe cayai bhoe, se hu cAitti vuccaI // vahI saccA tyAgI kahalAtA hai jo apane ko priya, priyatara aura priyatama [ 133 2010_03
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ lagane vAle manohara bhoga prApta hone para bhI svAdhInatApUrvaka unako pITha dikhA detA hai, arthAt saba prakAra se prApta bhogoM ko tyAga detA hai / - dazavekAlika (2/2) NivvedatiyaM bhAva, mohaM caiUNa savvadavvesu / jo tassa have vAgo, idi bhaNidaM jiNavariMdehiM || saba dravyoM meM honevAle moha ko tyAgakara jo trividha nirveda se arthAt saMsAra, zarIra tathA bhogoM ke prati vairAgya, se apanI AtmA ko bhAvita karatA hai, usake tyAga dharma hotA hai, aisA jinezvara ne kahA hai / - bArasa aNuvekkhA (78) Fin sarIramAhu jIvo vuccara nAvio / saMsAro aNNavo vutto // zarIra ko naukA kahA gayA hai aura jIva ko nAvika tathA saMsAra ko samudra / - uttarAdhyayana ( 23 / 73 ) tao ThANAI deve pIhejjA / mANusaM bhavaM, Arie khette jammaM, sakula paccAyAMti || nAva devatA bhI tIna bAtoM kI icchA karate rahate haiM-- manuSya - jIvana, Arya kSetra meM janma, aura zreSTha kula kI prApti / - sthAnAMga (3/3) 134 ] triveNI mA hasasu paraM duhiyaM kuNasu dayaM Nicvameva dINammi / dUsare duHkhI logoM para mata ha~so, hamezA hI dInoM para dayA karo / 2010_03 dayA -- kuvalayamAlA ( anuccheda 85 )
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAna dANeNa phurai kittI, dANeNa hoi nimmalA kNtii| dANAvajjiahiao, verI vi hu pANiyaM vahai // dAna ke dvArA kIrti aura nirmala kAMti bar3hatI hai / dAna se vazIbhUta huA hRdayavAlA duzmana bhI dAtAra ke ghara pAnI bharatA hai| -dAnakulakam (4) dANaM sohaggakara, dANaM aruggakAraNaM paramaM / dANaM bhoganihANaM, dANaM ThANaM guNagaNANaM // dAna sukha-saubhAgyakArI hai, parama ArogyakArI hai, puNya kA nidhAna hai aura guNapRkSa kA sthAna hai| -dAnakulakam (3) dANaM mukkhaM saavydhmme| dAna denA sadgRhastha kA dharma hai| ___-rayaNasAra (11) dANa bhoyaNamettaM, dijjai dhanno havei saayaaro| pattApattavisesaM, saMhasaNe kiM viyAreNa // jaba bhojana mAtra kA dAna karane se bhI gRhastha dhanya hotA hai ; taba isameM pAtra aura apAtra kA vicAra karane se kyA lAbha ? -rayaNasAra (15) diNNai supattadANaM visasato hoi bhogasagga mhii| NivvANa suhaM kamaso NihiTuM jiNavaridehi // supAtra ko dAna pradAna karane se bhogamami tathA svarga ke sarvottama sukha kI prApti hotI hai aura anukrama se mokSa-sukha kI prApti hotI hai| aisA jinezvaroM ne kahA hai| -rayaNasAra (16) khettavisame kAle vaviya suvIyaM phalaM jahA viulaM / hoi tahA taM jANai pattavisesesu dANaphalaM / / [ 135 2010_03
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo manuSya uttama kheta meM acche bIja ko botA hai to usakA phala manavAMchita pUrNa rUpa se prApta hotA hai| isI prakAra uttama pAtra meM dAna dene se sarvotkRSTa sukha kI prApti hotI hai / - rayaNasAra (17) aivddddhbaal-muurydh-bhir-desNtriiy-roddaannN| jaha joggaM dAyavvaM karuNAdAnaM / ativRddha, bAlaka, gUMgA, andhA, bahirA, paradezI evaM rogI-daridra prANiyoM ko yathAyogya karuNA-dAna denA caahie| -vasunandi-zrAvakAcAra ( 235) jaM kIrai parirakkhA NiccaM maraNa-bhayabhIra jiivaannN| taM jANa abhayadANaM sihAmaNi savvadANANaM // maraNa se bhayabhIta jIvoM kA jo nitya parirakSaNa kiyA jAtA hai, vaha saba dAnoM kA ziromaNi rUpa abhayadAna hai| _ -vasunandi zrAvakAcAra ( 238) AhArosaha-satthAbhaya-bheo jaM caunvihaM daannN| taM vuccA dAyavvaM, NihimuvAsayajjhayaNe // AhAra, auSadha, zAstra aura abhaya ke rUpa meM dAna cAra prakAra kA kahA gayA hai| upAsakAdhyayana (zrAvakAcAra ) meM use dene yogya kahA gayA hai| -vasunandi-zrAvakAcAra ( 233) jaha usarammi khitte paiNNabIyaM Na ki pi ruhei / phalA vajiyaM viyANai apattadiNNaM tahA daannN|| jisa prakAra Usara kheta meM boyA gayA bIja kucha bhI nahIM ugatA hai, usI prakAra apAtra meM diyA gayA dAna bhI phala-rahita-sA hai| -vasunandi-zrAvakAcAra ( 242) dANANaM seTThaM abhayappamANaM / dAnoM meM zreSTha abhayadAna hai| -sUtrakRtAGga ( 1/6/23) 136 ] 2010_03
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ je eNaM paDisehati vitticcheyaM karaMti te / jo anukampAdAna kA pratiSedha karatA hai, vaha asahAyoM kI vRtti-AjIvikA kA chedana karatA hai| yAnI garIboM ke peTa para lAta mAratA hai / -sUtrakRtAGga ( ) maraNa-bhayabhIruANaM abhayaM jo dedi savvajIvANaM / taM dANANavi taM dANaM puNa jogesu mUlajogaMpi / mRtyu bhaya se bhaya bhIta jIvoM ko jo abhayadAna detA hai, vahI dAna saba dAnoM meM uttama hai| -mUlAcAra (636) sAhUNaM kappaNijja, jaM na vi diNNaM kahiM pi kici tahiM / dhIrA jahuttakArI, susAvayA taM na bhujaMti / / jisa ghara meM sAdhuoM ko unake anukUla kiMcita bhI dAna nahIM diyA jAtA, usa ghara meM zAstrokta AcaraNa karanevAle dhIra tathA tyAgI sadgRhastha bhojana nahIM krte| -upadeza-mAlA ( 236) jo muNibhuttavisesaM, bhuMjai so bhuMjae jinnuvditttth| saMsArasArasokkhaM, kamaso NivvANavara sokkhaM // jo gRhastha muni ko bhojana (dAna) ke pazcAt bacA huA bhojana karatA hai, vAstava meM usI kA bhojana karanA sArthaka hai| vaha jinopadiSTa saMsAra kA sArabhUta sukha tathA kramazaH mokSa kA uttama sukha prApta karatA hai / -rayaNasAra ( 21) dullahAo muhAdAyI, muhAjIvI vi dullahA / muhAdAyI muhAjIvI, dovi gacchaMti sugii| isa vizva meM niHsvArtha dAtA aura niHsvArtha jIvana jInevAlA pAtra dAnoM hI durlabha haiN| isa taraha ke mudhAdAyI aura mudhAjIvI donoM hI sugati meM jAte haiN| -dazavaikAlika ( 5/1) [ 137 ___ 2010_03
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ lacchI dijjau dANe dayA pahANeNa / jA jala- taraMga - cavalA do tiNNi diNAi ciTTha ei / yaha lakSmI jala meM uThanevAlI laharoM ke sadRza caMcala hai / do-tIna dina ThaharanevAlI hai / ataH ise dayAlu hokara dAna do / - kArttikeyAnuprekSA ( 12 ) ya... dedi patte su / NiSphalaM tasya // jo manuSya lakSmI kA kevala saMcaya karatA hai, dAna nahIM detA, vaha apanI AtmA ko ThagatA hai aura usakA manuSya janma lenA vRthA hai / - kArttikeyAnuprekSA ( 13 ) jo puNa lacchi saMkhadi Na so appANaM vayadi maNuyattaM jo vaDDhamANa- lacchi aNavarathaM de di dhamma kajjesu / so paMDiehi thuvvadi tassa vi sayalA have lacchI // jo mAnava apanI bar3hatI huI lakSmI ko sarvadA dharma ke kAmoM meM detA hai, usakI lakSmI sadA saphala hai aura paNDitajana bhI usakA yaza gAte haiM, prazaMsA karate haiM / bhoyaNadANe diNNe pANA vi ya rakkhiyA hoti / bhojana kA dAna dene se unake prANoM kI rakSA hotI hai / - kArttikeyAnuprekSA (16) 138 ] - kArttikeyAnuprekSA (364 ) dAriddaya tujjha guNA govijjaMtA vi dhIrapurisehiM / pAhuNapasu chaNesu ya vasaNesu ya pAyaDA huMti // 2010_03 dAridrya ! dhIra puruSoM dvArA chipAye jAne para bhI tumhAre guNa pAhunoM, utsavoM aura vyasanoM ( saMkaTa ) meM prakaTa ho jAte haiM / - vajjAlagga (14 / 1 ) dAridraya
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ je je guNiNo je je vi mANiNo je viyddddhsNmaannaa| dAliha re viyakkhaNa tANa tumaM sANurAo si|| dAridraya / tuma bar3e vicakSaNa (vidvAn ) ho, kyoMki jitane guNavAn, svAbhimAnI aura vidagdhoM meM sammAnita loga haiM, una para anurakta rahate ho / -vajAlagga (143) je bhaggA vihavasamIraNeNa vaMkaM ThavaMti payamaggaM / te nUNaM dAliddosaheNa jai paMjalijjaMti // jo vaibhavarUpI vAta-vyAdhi se bhagna hokara Ter3hA paira rakhakara calate haiM, ve nizcaya hI dAridraya-rUpI mahauSadha se sIdhe ho jAte haiN| -vajAlagga (14/5) dhammatthakAmarahiyA je diyahA niddhaNANa colINA / jai tAi gaNei vihI gaNeu na hu erisaM juttaM // nirdhanoM ke jo dina dharma, artha aura kAma ke abhAva meM bIta cuke haiM, yadi vidhAtA unheM bhI Ayu ke bhItara ginatA hai, to gina le parantu yaha ucita nahIM hai| -~-vajAlagga ( 14/8) saMkuyai saMkuyaMte viyasai viyasaMtayammi sUrammi / sisire rorakuDubaM paMkayalIlaM samunvahai // zizira meM daridra-kuTumba paMkajoM kI lIlA dhAraNa kara letA hai| vaha sUrya ke saMkucita hone para saMkucita aura usake vikasita hone para vikamita hotA hai / -vajAlagga (14/9) duHkha na ya saMsArammi suI, jAijarA maraNa dukkha gahiyassa / isa saMsAra meM janma, jarA aura maraNa ke duHkha se grasta jIva ko koI sukha nahIM hai| -sAvayapaNNatti (360) [ 136 2010_03
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ jammaM dukkhaM, jarA dukkhaM, rogAya maraNAyi y| aho dukkho hu saMsAro, jattha kIsaMti jNtvo|| janma duHkha hai, bur3hApA duHkha hai, roga aura maraNa duHkha hai| aho ! saMsAra duHkha hI hai, jisameM jIva kleza pA rahe haiM / -uttarAdhyayana (18/16) aNidvatthasamAgamo iTTattha viyogo ca duHkhaM NAma / aniSTa artha ke samAgama aura iSTa artha ke viyoga kA nAma duHkha hai / -dhavalA (13/5,5.63/334/5) sArIriya-dukkhAdo mANasa-dukkhaM havei aipauraM / mANasa-dukkha-judassa hi visayA vi duhAvahA huMti // zArIrika duHkha se mAnasika dukha bar3A hotA hai, kyoMki jisakA mana duHkhI hai, use viSaya bhI duHkhadAyaka pratIta hote haiM / -kArtikeyAnuprekSA (60) kaha taM bhaNNai sukkhaM, sucireNa vi jassa dukkhamalli hiyae / vaha sukha, sukha nahIM hai, jo anta meM duHkha rUpa meM pariNata ho jaaye| -sArthaposahasajjhAyasUtra (26) naravivahesurasukkhaM, dukkhaM paramatthao tayaM biti / pariNAmadAruNamasAsayaM, ca jaM tA alaM teNa // narendra-surendrAdi kA sukha paramArthataH duHkha hI hai| vaha hai to kSaNika kintu usakA pariNAma dAruNa hotA hai / ataH usase dUra rahanA hI ucita hai / -bhakta-parijJA (5) durAcAra kusIlo, na callaho hoi loyANaM // kuzIla vyakti lokapriya kadApi nahIM ho sktaa| * -zIla-kulakam (17) 24.. ] 2010_03
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ jahA suNI pUIkkaNNI, nikkasijjai svvso| evaM dussIla paDiNIe, muharI nikkasijjaI // jisa prakAra sar3e hue kAnoM vAlI kutiyA jahA~ bhI jAtI hai, sarvatra nikAla dI jAtI hai, usI prakAra duHzIla, udaMDa aura vAcAla vyakti bhI sarvatra dhakke dekara nikAla diyA jAtA hai / -uttarAdhyayana (1/7) cIrAjiNaM nagiNiNaM, jaDisaMghADi muMDiNaM / eyANi vi na tAyanti, dussIlaM pariyAgayaM // mRgacarma, nagnatA, jaTA, saMghArikA' aura ziromuMDana ye koI bhI dharmacihna AcArahIna sAdhaka kI rakSA nahIM kara sakate, usake anAcAra ko DhaMka nahIM skte| anAcArI vRtti kA manuSya bhale hI mRgacarma pahane, nagna rahe, jaTA bar3hAye, saMghArikA or3he athavA sira muMDA le, to bhI vaha sadAcArI nahIM bana sktaa| -uttarAdhyayana (5/21) na taM arI kaMThachettA karei, jaM se kare appANiyA durppaa| se nAhiha maccumuhaM tu patte, pacchANu tAveNa dayAvihUNo / sira kATanevAlA zatru bhI utanA apakAra nahIM karatA, jitanA ki durAcaraNa meM pravRtta apanI AtmA karatI hai| dayA-zanya anAcArI ko apane asadAcAra kA pahale dhyAna nahIM AtA, paraMtu jaba vaha mRtyu ke mukha meM pahu~catA hai to apane saba durAcaraNoM kA smaraNa karate hue pachatAtA hai / -uttarAdhyayana ( 20/48) niccugviggo jahA teNo, attakammehiM dummaI / tAriso maraNaMte'vi, nA''rAhei saMvaraM / / nitya bhayAkrAnta cora jaise apane hI duSkarmoM ke kAraNa duHkha prApta karatA hai vaise hI ajJajana bhI apane bure AcaraNa ke kAraNa duHkha kI bhUmikA ko prApta karate haiM aura aMtakAla meM bhI vaha saMyama-dharma kI ArAdhanA nahIM kara pAtA / -dazavaikAlika (5/2/36) / 141 2010_03
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ hayadujjaNassa vayaNaM niraMtaraM bahalakajjalacchAyaM / saMkuddha bhiaDijuyaM kayA vina hu nimmalaM diTTha // jisakI kAnti nirantara ghane kAjala ke samAna malina rahatI hai, jisakI donoM bhauMheM car3hI rahatI haiM, aise duSTa kA mukha kabhI bhI nirmala nahIM dikhAI detA / - vajjAlagga ( 5 / 1 ) eyaM khiya bahulAhoM jIvijjai jaM khalANa majjhammi / lAho jaM na Dasijjai bhuyaMga pariveDhie calaNe // khaloM - durjanoM ke bIca jIvita rahe, yahI bahuta bar3A lAbha hai| paira meM lipaTA sA~pa yadi nahIM kATatA to yahI bahuta hai / durjana piTThimalAI / bIhera // - vajjAlagga ( 5 / 11 ) na sahai abhatthaNiyaM asaigayANaM pi daTThUNa bhAsuramuhaM khalasIhaM ko na duSTajana siMha ke samAna hote haiM / unase kauna nahIM DaratA ? siMha meghoM kI garjanA nahIM saha sakatA to duSTa khala abhyarthanA ko / siMha hAthI kA bhI pRSTha- mAMsa khA jAtA hai to duSTa parokSa meM logoM kI nindA karatA hai / siMha kA mukha nukIle dA~toM ke kAraNa bhayAnaka hotA hai to khala-duSTa kA mukha dekhane meM hI bhayAnaka lagatA hai / 2010_03 mA vaccaha vIsaMbhaM pamuhe bahukUDakavaDabhariyANaM / nivvattiyakajjaparaM muhANa suNayANa va khalANaM // jisa prakAra kutte apanA kArya samApta ho jAne para muMha phera lete haiM, usI prakAra atyanta chala-kapaTa se paripUrNa tathA apanA kAma nikala jAne para muMha phera lene vAle khaloM (duSTa-puruSoM ) ke samakSa vizvAsa pUrvaka mata jAo / - vajjAlagga (5/13) - vajjAlagga (5/12) jehiM khiya unbhaviyA jANa pasAeNa niggayapayAvA / samarA DahaMti viMjhaM khalANa maggo cciya auvvo / 142 /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ jisake dvArA Upara uThAye gaye aura jisake dvArA unakA pratApa prakaTa huA usI vindhya parvata ko zabara jalA DAlate haiN| duSToM kA mArga hI vicitra hai| -vajjAlaga (5/14) durjana-prazaMsA so jayau jeNa suyaNA vi dujjaNA iha viNimmiyA bhuvaNe / Na tameNa viNA pAvanti canda-kiraNa vi parihAvaM // vaha vijayI ho jisake dvArA sajjanoM kI taraha durjana bhI isa loka meM banAe gae haiM kyoMki adhaMkAra ke binA caMndramA kI kiraNeM bhI guNotkarSa ko nahIM pAtI hai| -lIlAvai kahA (13) dharma jattha ya visayavirAo, kasAyacAo guNesu annuraao| kiriAsu appamAo, so dhammo sivasuho loevaao|| jisameM viSaya se virAga, kaSAyoM kA tyAga, guNoM meM prIti aura kriyAoM meM apramAdIpana hai, vaha dharma hI jagava meM mokSasukha denevAlA hai| -vikAranirodha-kulaka (6) dhammomaMgala mukkiLaM, ahiMsA saMjamo tvo| devA vi taM namasaMti, jassa dhamme sayA mnno|| ahiMsA, saMyama aura tapa rUpa zuddha dharma utkRSTa maMgalamaya hai| jisakA mana sadA dharma meM lIna rahatA hai, use devatA bhI namaskAra karate haiM / -dazavekAlika (1/1) dhammo vatthu shaavo| vastu kA apanA svabhAva hI usakA dharma hai / -kArtikeyAnuprekSA (5) [ 14 2010_03
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvANaM rakkhaNaM dhmmo|| jIvoM kI rakSA karanA dharma hai / -kArtikeyAnuprekSA (468) dhammA-dhammA na parappasAya-kopANuvattio jmhaa| dharma aura ardhama kA sambala AtmA kI pariNati hI hai| dUsaroM kI prasannatA aura krodha para usakI vyavasthA nahIM hai / -vizeSAvazyaka-bhASya ( 3254 ) dhammo dayA visuddho| jisameM dayA kI pavitratA hai, vahI dharma hai / -bodha-pAhur3a ( 25) savvasattANa ahiMsAdilakkhaNo dhammo pitA, rkkhnnttaato| ahiMsA, satya Adi rUpa dharma saba prANiyoM kA pitA hai, kyoMki vahI saba kA rakSaka hai / -nandIsUtra-cUrNi (1) AdA dhammo munnedvyo| dharma Atma-svarUpa hotA hai| -pravacanasAra ( 1/8) dhamme aNujjuto sIyalo, ujjutto uNho / dharma meM udyamI ( kriyAzIla ) uSNa hai, udyamahIna zItala hai / -AcArAga cUrNi ( 1/3/1) uttamakhamamaddavajjava-saccasauccaM ca saMjamaM ceva / tavacAgama kiMcaNhaM bamha idi dasaviho dhammo // uttama kSamA, uttama mArdava, uttama Arjava, uttama satya, uttama zauca, uttama saMyama, uttama tapa, uttama tyAga, uttama AkiMcanya, tathA uttama brahmacarya-ye dasa dharma haiN| -bArasa aNuvekkhA (60) 144 ] 2010_03
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ jahA sAgaDio jANaM, samaM hicyA mahApahaM / visamaM maggamoiNNo, akkhe bhaggammisoyaI // evaM dhammaM viukkamma ahammaM paDivajjiyA / bAle maccumuhaM patte, akkhe bhagge va soyaI // jisa prakAra mUrkha gAr3IvAna jAna-bUjhakara sApha-suthare rAjamArga ko chor3a Ter3he-mer3he, Ubar3a-khAbar3a jaise viSama mArga para cala par3atA hai aura gAr3I kI dhurI TUTa jAne para zoka karatA hai, vaise hI mUrkha manuSya jAna-bUjhakara dharma ( dharmamArga ) ko chor3a kara adharma ( adharma mArga ) ko pakar3a letA hai aura anta meM mRtyu - mukha meM pahu~cane para jIvana kI dhurI TUTa jAne se zoka karatA hai / -- uttarAdhyayana ( 5 / 14, 15 ) jahA ya tiNNi vaNiyA, mUlaM ghettUNa niggayA / ego'ttha lahaI lAhaM ego mUleNa Agao // ego mUlaM pi hAritA, Agao tattha vANio / vavahAre uvamA esA, evaM dhamme viyAha // jaise tIna vaNika mUla pU~jI ko lekara nikle| unameM se eka lAbha uThAtA hai, eka mUla lekara lauTatA hai aura eka mUla ko bhI ga~vAkara vApasa AtA hai / yaha vyApAra kI upamA hai / isI prakAra dharma ke viSaya meM jAnanA cAhie / -uttarAdhyayana ( 7/14-15 ) dhurAhigAre / dhaNeNa kiM dhamma dharma kI dhurA ko khIMcane ke lie dhana kI kyA AvazyakatA 10 jo rAta aura dina eka bAra atIta kI ora vApasa nahIM lauTate; jo manuSya dharma karatA hai, jAte haiM / jA jA vaccai rayaNI, na sA dhammaM va kuNamANassa, saphalA 2010_03 hai ? - uttarAdhyayana ( 14 / 17 ) paDiniyattaI / janti rAio || cale jAte haiM, ve phira kabhI usake ve rAta-dina saphala ho - uttarAdhyayana ( 14/25 ) [ 145
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ marihasi rAyaM ! jayAtayA vA, maNorame kAmaguNaM vihAya / dhammo naradeva ! tANaM, na vijjaI annamiheha kiMkhi || ekko hu he rAjan ! jaba Apa ina manohara kAma bhogoM ko chor3akara paralokavAsI baneMge taba eka mAtra dharma hI Apa kI rakSA karegA / he rAjan ! dharma ko chor3akara jagat meM dUsarA koI bhI rakSA karanevAlA nahIM hai / - uttarAdhyayana ( 14 /40 ) ahiMsA sacyaM ca ateNagaM va tatto ya bambhaM apariggahaM ca | paDivajiyA paMkha mahavvayANi, varija dhammaM jiNadesiya vidU / ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha - ina pA~ca mahAvratoM ko svIkAra karake buddhimAna manuSya jina- bhagavAn dvArA upadiSTa dharma kA AcaraNa kare / pannA samikkhae dhammaM / sAdhaka kI svayaM kI prajJA hI dharma kI samIkSA kara sakatI hai| [ - uttarAdhyayana ( 23/25 ) - uttarAdhyayana ( 21 / 12 ) 146 ] jarAmaraNa vegeNaM, bujjhamANANa pANiNaM / dhammo dIvo paTThA ya, gaI saraNamuttamaM // bur3hApA aura mRtyu ke mahApravAha meM DUbate prANiyoM ke liye dharma hI dvIpa hai, gati hai, pratiSThA hai, aura uttama zaraNa hai / dhammavihINo sokkhaM, taNhAcheyaM jaleNa jaha rahido / jisa prakAra manuSya jala ke binA pyAsa nahIM bujhA sakatA, usI prakAra manuSya dharma - vihIna sukha nahIM pA sakatA / -- sanmatiprakaraNa (1/3) 2010_03 - uttarAdhyayana ( 23/68 )
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ taM taha dullahalaMbhaM, vijjulayA caMcalaM mANusattaM / laddha Na jo pamAyai, so kApuriso na sppuriso|| jo bar3I kaThinAI se milatA hai, bijalI ke sadRza caMcala hai, aise manuSya janma ko prApta karake bhI jo dharma-sAdhanA meM pramatta rahatA hai, vaha adhama puruSa hI hai, sajana nhiiN| __ --Avazyakaniyukti (841) bhAu visuddhaNu appaNau dhammu bhaNeviNa lehu / baugai dukkhaha~ jo dharai jIu paDatau ehu / svayaM ke zuddha bhAvoM kA nAma hI dharma hai| dharma saMsAra meM par3e hue jIvoM kI catugati ke duHkhoM se rakSA karatA hai / cattAri dhammadArA khaMtI, muttI, ajjave, mhve| kSamA, saMtoSa, saralatA aura vinamratA-ye cAra dharma ke pramukha dvAra haiN| -sthAnAGga ( 4/4) mohakkhoha vihINo pariNAmo appaNo dhmmo| moha evaM kSobha se rahita AtmA ke pariNAma dharma haiM / -~bhAvapAhur3a (83) ege carejja dhmm| bhale hI koI sAtha na de, akele hI saddharma kA AcaraNa karanA cAhie / viNao vi tavo, tavo pi dhmmo| vinaya svayaM eka tapa hai aura AbhyaMtara-tapa hone se zreSTha dharma hai / -praznavyAkaraNa sUtra ( 2/4 ) eo ceva subho Navari savvasokkhAyaro dhmmo| eka dharma hI pavitra hai aura vahI sarvasaukhyoM kA dAtA hai / -bhagavatI ArAdhanA ( 1813) jaitA lava sattamasura, vimANavAsI vi parivaDaMti suraa| citijjataM sesaM, saMsAre sAsayaM kayaraM // [ 147 2010_03
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinakI sAta lava kI Ayu hai, ve devatA bhI cyavanakAla meM socA karate haiM ki dharma ke sivAya anya saba vastue~ nazvara haiM / - sArthaposaha sajjhAyasUtra ( 28 ) pANe ya nAivAejjA, adinnaM pi ya nAyae / sAiyaM na mukhaM brUyA, esa dhamme vasIma o | choTe bar3e kisI bhI jIva kI hiMsA na karanA, adatta yAnI binA dI huI vastu na lenA, vizvAsaghAta na karanA, vizvAsaghAtI asatya na bolanA - yahI dharma hai| aNusAsaNaM puDho pANI / eka hI dharma ko hareka prANI apanI-apanI bhUmikA ke anusAra alaga-alaga rUpa meM grahaNa karatA hai / - sUtrakRtAGga (1/8/16 ) - sUtrakRtAMga ( 1/15/11 ) jaM dei dikkha sikkhA, kammakhayakAraNe suddhA / dharma vaha hai, jo karma ko kSaya karanevAlI zuddha dIkSA aura zuddha zikSA detA hai / - bodha - pAhur3a (16) jisameM dayA kI pavitratA hai, vahIM dharma hai / dhamma dayA visuddha / 2010_03 -bodha pAhur3a (25) raNatayaM ca dhammo, jIvANaM rakkhaNaM dhammo / ratnatraya ( samyagdarzana - jJAna - cAritra ) tathA jIvoM kI rakSA karanA dharma hai / - kArtikeyAnuprekSA (478 ) dhammArAme care bhikkhU, dhiimaM dhammasArahI / dhammArAmarae dante, baMbhacera - samAhie / jo dhairyavAna hai, jo dharmaratha kA cAlaka sArathi hai, jo dharma ke ArAma meM 148 ]
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ rata hai, jo dAnta hai, jo brahmacarya meM samAhita hai, vaha sAdhaka dharma ke ArAma (bAga) meM vicaraNa karatA hai| -uttarAdhyayana (16/5) dhamma samo ntthinihi| dharma ke samAna nidhi nahIM hai| -vajjAlaggaM (36/60-1) pIikaro cannakaro, bhAsakaro jasakaro raikaro y| abhayakaro nivvuikaro, parata vi ajji o dhammo // yaha Arya dharma iha loka meM prIti, varNa-kIrti yA rUpa bhAsa-tejasvitA yA miSTavANI, yaza, rati, abhaya evaM nivRtti-Atmika sukha kA karanevAlA hai| -tandula vaicArika (34) jIvadayA saccavayaNaM, paradhaNaparivajjaNaM susIlaM ca / khaMti paMciMdiya niggaho ya dhammassa mUlAI // jIvadayA, satyavacana, paradhana kA tyAga, zIla- brahmacarya, kSamA, pAMca indriyoM kA nigraha-ye dharma ke mUla haiN| --darzana-zuddhi-tattva jaha bhoyaNamavihikayaM, viNAsaya vihikayaM jIvAyei / taha avihikammo dhammo, dei bhavaM vihikao mukkhaM // jaise avidhi se kiyA huA bhojana mAratA hai aura vidhipUrvaka kiyA huA jIvana detA hai, usI prakAra avidhi se kiyA huA dharma saMsAra meM bhaTakAtA hai evaM vidhipUrvaka kiyA huA dharma mokSa detA hai / -saMbodha-sattari ( 35) dharmakathA caraNapaDivattiheuM dhmmkhaa| AcAra rUpa sadguNoM kI prApti ke lie dharmakathA kahI jAtI hai| ___-oghaniyuktibhASya (7) [ 146 2010_03
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmakalA vAvattarikalAkusalA, paMDiyapurisA apaMDiyA ceva / savva kalANaM pavarA, je dhammakalaM na jANaMti // bahattara kalAoM meM catura, saba kalAoM meM pravINa paNDita puruSa bhI yadi dharmakalA ko nahIM jAnate to ve apaNDita ( murkha ) hI haiN|| -kAmaghaTa-kathAnaka (108) dharmArAdhaka avisaMvAyaNa saMpannayAe NaM jIve, dhammassa ArAhae bhavai / dambharahita, avisaMvAdI AtmA hI dharma kA saccA ArAdhaka hai / -uttarAdhyayana (26/48) egamavi mAyI mAyaM kaTu AloejjA jAva pddivjjejaa| asthi tassa ArAhaNA jo kiye hue kapaTAcaraNa ke prati pazcAtApa karake sarala hRdayI bana jAtA hai, vaha dharma kA ArAdhaka hai / -sthAnAMga (8) dharma-zravaNa dhammaM na labhejja savaNayAe mahAraMbheNa ceva mahApariggaheNa ceva / do kAraNoM se jIva dharma kA zravaNa nahIM kara pAtA-(1) mahArambha ke . kAraNa aura (2) mahAparigraha ke kAraNa / ---sthAnAMga ( 2/1) 15. ] 2010_03
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Alasa mohavaNNA thaMbhA kohA pamAya kivaNatA / bhayasogA aNNANAvakkheva kutuhalAramaNA // etehiM kAraNehi laddha Na sudullaha pi mANusaM / Na lahai suti hiyakariM saMsAruttAraNI jiivo|| (1) Alasya, (2) moha, (3) avajJA, (4) abhimAna, (5) krodha, (6) pramAda, (7) kRpaNatA-daridratA, (8) bhaya, (9) zoka, (10) ajJAna (11) upekSA (12) kutuhala (13) aramaNatAina teraha kAraNoM se jIva sudarlabha manuSya-bhava yA manuSyatA pAkara bhI saMsAra se tAranevAle hitakArI dharma-zravaNa ko prApta nahIM krtaa| -Avazyaka sUtra mANussaM viggahaM laddha, sutI dhammassa dullhaa| jaM sovaccA paDivajjanti, tavaM khaMti mahiMsayaM / bhayaMkara kaSToM ke pazcAt manuSya-janma mila gayA to bhI tapa, kSamA aura ahiMsratA ke saMskAra citta meM sthira karanevAle dharma-vacanoM kA sunanA mahAdurlabha hai| -uttarAdhyayana ( 3/8) ahINapaMceMdiyattaM pi se lahe, uttama dhamma suI hu dullahA / / pAMcoM indriyoM ko paripUrNa pAkara bhI uttama dharma kA zravaNa bar3A kaThina hai| -uttarAdhyayana (10/18) soccA jANAi kallANaM, socA jANAi pAvagaM / ubhayaM pi jANai socA, jaM seyaM taM samAyare / / manuSya zravaNa karake hI kalyANa ko jAna pAtA hai aura zravaNa dvArA hI pApa ko| donoM ko sunakara hI jAnatA hai aura phira jo zreyaskara mArga hotA hai, usa para cala par3atA hai| --dazavaikAlika (4/11) [ 151 2010_03
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahavA maraMti guruvasaNapelliyA khaMDiUNa niyajIhaM / no gaMtUNa khalANaM cavaMti dINakkharaM dhIrA // dhairyavAn bhArI kaSTa se pIr3ita hone para apanI jihvA kATa kara mara bhale hI jAya kintu khaloM (duSTa puruSoM ) ke Age jAkara dIna vANI nahIM bolatA hai / tA tuMgo merugirI mayaraharo tAva tA visamA kajagaI jAva na dhIrA dhairyavAna jaba taka dhIrajana koI kArya karanA svIkAra nahIM kara lete, tabhI taka meruparvata U~cA hai, samudra dustara hai aura tabhI taka kArya siddhi meM vighna rahate haiM / -vajAlagga ( 6 / 13 ) saMghaDiyaghaDiyavighaDiyaghaDaMta -vajAlagga (6/7) hoi duttAro / pavajjaMti " tA visthiNNaM gayaNaM tAva vivaya jalaharA aigahIrA / tA garuyA kulaselA jAva na dhIrehi tullaMti // AkAza tabhI taka vistIrNa hai, sAgara tabhI taka agAdha hai aura kulazaila tabhI taka bar3e haiM, jaba taka unakI tulanA dhairyavAnoM se nahIM kI jAtI / 2010_03 cAlijjai bIbhei ya, dhIro na suhamesu na saMmucchai, bhAvesu na dhIra puruSa na to parISaha, na upasarga Adi se vicalita aura bhayabhIta hotA hai aura na hI sUkSma bhAvoM evaM devanirmita mAyAjAla meM mugdha hotA hai / - dhyAna - zataka ( 61 ) - vajjAlagga (6/14) parIsa hovasaggehi / devamAyAsu || vighaDaMtasaMghaDijjaMtaM / avahatthiUNa divvaM karei dhIro samAraddha | jo pahale sAtha thA yA banA thA yA bigar3a gayA tha aura abA jo bana rahA 152 ]
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai, yA bigar3a rahA hai yA sAtha de rahA hai, usa bhAgya ko chor3a kara dhairyavAna samArabdha -- Arambha kiye hue kArya ko kara hI DAlatA hai / - vajjAlagga ( 6 / 16 ) tharathara dharA khubbhaMti sAyarA hoha vimhalo daivo / asamavavasAyasAhasasaMladvajasANa dhIrANaM // athaka parizrama aura sAhasa se yaza pAnevAle dhairyavAnoM se pRthvI tharrAtI hai, samudra kSubdha ho jAtA hai aura bhAgya vismita ho jAtA hai / - vajjAlagga ( 10 / 3 ) taM kiM pi kammarayaNaM dhIrA vavasaMti sAhasavaseNaM / jaM baMbhahariharANa vi laggai citte camakkAro || dhairyavAna apane sAhasa se karmaratna kA kucha aisA vyavasAya karate haiM jo ziva aura viSNu ko bhI Azcarya lagatA hai / dhIreNa samaM samasIsiyAI re divva AruhaMtassa | hohi kiM pi kalaMka dhruvvaMtaM jaM na phiTTihi // - vajjA lagga ( 10 / 5 ) are bhAgya ! dhIra ke sAtha spardhA karane para tujhe kucha aisA kalaMka lagegA jo bAra-bAra dhone para bhI nahIM miTegA / - vajAlagga (10/6 ) jaha jaha na samappai vihivaseNa vihaDaMtakajjapariNAmo / taha taha dhIrANa maNe vaDDhai biuNo samucchAho // 2010_03 jaise-jaise bhAgyavaza bigar3ate hue kArya kA pariNAma ( saphalatA ) prApta nahIM hotA, vaise-vaise dhIroM ke mana meM dUnA utsAha bar3hane lagatA hai / - vajA lagga (10/7) visayajalaM mohakalaM, vilAsa bibbo ajalayarAinnaM / mayamayaraM uttinnA, tAruNNa mahannavaM dhIrA // jisameM viSayarUpI jala hai, moha kI garjanA hai, striyoM kI vilAsa bharI [ 153
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceSTA rUpa matsya Adi jalacara-jIva haiM aura mada rUpI jisameM magaramaccha rahate hai aise tAruNya rUpI samudra ko dhIra puruSa hI pAra kiye haiN| -indriyaparAjayazataka (43) akammuNA kamma khaveti dhiiraa| dhIra puruSa akarma ke dvArA karma kA kSaya karate haiM / -sUtrakRtAGga ( 1/12/15) sugamaMvA duggamaMvA kuNei kiM dhIrapurisANa / sarala athavA kaThina kArya dhairyazAlI puruSoM ke lie kyA bAdhaka ho sakate haiM ? -pAiakahAsaMgaho (23) dhyAna chidaMti bhAvasamaNA, jhANakuThArehiM bhavarukkhaM / ve dhyAna rUpa kuThAra se bhavavRkSa ko kATa dete haiM jo bhAva se zramaNa haiN| -bhAvapAhur3a ( 122) taha rAyAnilarahio, jhANa paIvo vi pjjlii| havA se rahita sthAna meM jaise dIpaka nirvighna jalatA rahatA hai, vaise hI rAga kI vAyu se mukta rahakara AtmamaMdira meM dhyAna kA dIpaka sadeva jalatA rahatA hai| -bhAvapAhur3a ( 123) sIsaM jahA sarIrassa, jahA mUlaM dumassa ya / savvassa sAhU dhammassa tahA sANaM vidhIyate // jisa prakAra zarIra meM mastaka kA tathA vRkSa meM usakI jar3a kA mahattvapUrNa sthAna hai usI prakAra Atmadharma kI sAdhanA meM dhyAna kA pramukha sthAna hai| -isibhAsiyAI (21/13) jhANameva hi, samva'divArassa paDikkamaNaM / 154 ] ___ 2010_03
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAna hI samasta avicAroM ( doSoM ) kA pratikramaNa hai / oyaM vittaM samAdAya jhANaM samupajjai / cittavRtti nirmala hone para hI dhyAna kI sthiti prApta hotI hai / - dazAzrutaskaMdha ( 5 / 1 ) - niyamasAra ( 63 ) jaM thiramajjhavasANaM, taM jhANaM / sthira adhyavasAna arthAt mAnasika ekAgratA hI dhyAna hai / suvidiyajagassabhAvo, nissaMgo nibbhao nirAso ya / arrrbhAviyamaNo, jhANaMmi sunickhalo hoi // jo saMsAra-svarUpa se suparicita hai, niHsaMga, nirbhaya tathA AzA - rahita hai evaM jisakA mana vairAgya bhAvanA se yukta hai, vahI dhyAna meM bhalI bhA~ti sthita hotA hai / - dhyAnazataka ( 2 ) - dhyAnazataka ( 34 ) jahavira saMkhiyamiMdhaNa-manalo, pavaNa sahio duyaM dahai / taha kammedhaNamamiyaM, khaNeNa jhANAnalo Dahara | jaise cira saMcita IMdhana ko vAyu se uddIpta Aga tatkAla jalA DAlatI hai, vaise hI dhyAna rUpI agni aparimita karma - Idhana ko kSaNa bhara meM bhasma kara DAlatI hai / - dhyAna - zataka ( 101 ) na kasAyasamutthehi ya, bahijjara mANasehiM dukkhehiM / IsA - vilAya - logA - iehi, jhANo vagaya vitto // 2010_03 jisakA mana dhyAna meM lIna hai, vaha puruSa kaSAya se utpanna IrSyA, viSAda, zoka Adi mAnasika duHkhoM se pIr3ita nahIM hotA / - dhyAna - zataka ( 103 ) jassa na vijjadi rAgo, doso moho va jogaparikammo / tassa suhAsuhaDahaNo, jhANamao jAyae aggI || [ 155
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ jisake rAga-dveSa aura moha nahIM hai tathA mana-vacana-kAyarUpa yogoM kA vyApAra nahIM raha gayA hai, usameM samasta zubhAzubha karmoM ko jalAnevAlI dhyAnAgni prakaTa hotI hai| -paMcAstikAya (146) NAhaM homi paresiM Na me pare saMti nnaannmhmekko| idi jo jhAyadi jhANe, so appANaM havadi jhAdA // vahI sAdhaka AtmA kA dhyAtA hai, jo dhyAna meM cintavana karatA hai ki maiM na 'para' kA hU~, na 'para' (padArtha kA bhAva ) mere haiM, maiM to eka zuddha-buddha jJAnamaya caitanya huuN| -pravacanasAra ( 2/66) jhANaDhio hu joI jaiNo, saMveya Niyaya appANaM / to Na lahai taM suddha, bhaggavihINo jahA rayaNaM // dhyAna meM sthita yogI yadi apanI AtmA kA saMvedana nahIM karatA to vaha zuddha AtmA ko vaise hI prApta nahIM kara sakatA ; jaise ki bhAgyahIna vyakti ratna prApta nahIM kara sktaa| -pravacanasAra bhAvejja avasthatiyaM, piMDattha - payastha-rUvarahiyattaM / chaumattha - kevalitaM, siddhattaM ceva tssttho|| dhyAna karanevAlA sAdhaka piMDastha, padastha aura rUpAtIta ina tInoM avasthAoM kI bhAvanA kre| piMDastha dhyAna kA viSaya hai chadmasthatva-zarIra-vipazyatva / padasthadhyAna kA viSaya hai kevalitva-kevalI dvArA pratipAdita artha kA anuciMtana aura rUpAtIta dhyAna kA viSaya hai siddhatva-zuddha-AtmA / -caityavaMdanabhASya (11) lavaNa vva salilajoe, prANe cittaM vilIyae jassa / tassa suhAsuhaDahaNo, appAaNalo payAsei // jaise pAnI kA saMyoga pAkara namaka vilIna ho jAtA hai, vaise hI jisakA citta nirvikalpa dhyAna samAdhi meM lIna ho jAtA hai, usakI cira saMcita zubhAzubha karmoM ko bhasma karanevAlI, Atma rUpa agni prakaTa hotI hai / -ArAdhanAsAra (87) 156 ] 2010_03
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ puvvAbhimuho uttaramuho va, hoUNa sui-smaayro| sAyA samAhijutto, suhAsaNatyo suisriiro|| pUrva yA uttara dizAbhimukha hokara baiThanevAlA zuddha AcAra tathA pavitra dehavAlA dhyAtA sukhAsana sthita ho samAdhi meM lIna hotA hai / -pAsaNAha-cariyaM (51) appA appammi rao, iNameva paraM have jhaannN| AtmA meM AtmA kA ramaNa karanA hI parama dhyAna hai / --dravyasaMgraha (56) vimalayara jhANahuyavaha-sihahiM NiddaDDha kmmvnnaa| uttama sAdhaka nirmalatara dhyAna rUpI agni zikhA se karma-vana ko bhasma kara detA hai| -paMca-saMgraha ( 1/26) vajjiya-sayala-viyappo appasarUve maNaM nniru'dhNto| jaM ciMtadi sANaMde taM dhamma uttamaM jjhANaM / / sakala vikalpoM ko chor3a kara aura Atma-svarUpa meM mana ko rokakara Ananda-sahita jo ciMtana hotA hai vahI dharma uttama dhyAna hai / -kAtrtikeyAnuprekSA (482) jeNa surAsuranAhA, hahA aNAhunya vAhiyA so vi / ajjhappajhANa jalaNe, payAi payaMgattaNaM kaamo|| AhA ! jisane surendroM aura asurendroM ko anAtha ke rUpa meM pIr3ita kiyA hai, vaha prabala kAma-vAsanA adhyAtma-dhyAna kI agni meM pataMga-kITa ke samAna bhasma ho jAtI hai| -AtmAvabodhakulakam (8) jaM baddhapi na ciTThai, vArijjataM vi sarai asese| jhANabaleNa taM pihu, samameva vilijjai cittaM // jo bA~dhane ke pazcAt bhI eka sthAna para sthira nahIM rahatA aura cAroM tarapha ghUmatA hI rahatA hai, vaha capala mana bhI Atma-dhyAna ke dvArA hI zAMta hotA hai| -AtmAvabodhakulakam (6) [ 157 2010_03
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM kasAyajuddhami havadi khavayassa AudhaM jhANaM / raNabhUmIe kavacaM hodi jjhANaM kasAya juddhammi / kaSAyoM ke sAtha yuddha karate samaya dhyAna kSapaka ke lie Ayudha evaM kavaca ke samAna hai| -bhagavatI-ArAdhanA ( 1862/1893) vairaM radaNesu jahA gosIsaM caMdaNaM va gaMdhesu / veruliyaM va maNINaM taha jhANaM hoi khavayassa / / jaise ratnoM meM vajra-ratna zreSTha hai, maNiyoM meM vaiDuryamaNi uttama hai, sugandhita padArthoM meM gozIrSa candana zreSTha hai vaise hI jJAna, darzana, cAritra aura tapa meM dhyAna hI kSapaka ke lie sArabhUta tathA sarvotkRSTa hai| -bhagavatI-ArAdhanA (1896) vittassegaggayA havai jhANaM / kisI eka viSaya para citta kA sthira-ekAgra karanA dhyAna hai / -Avazyakaniyukti ( 14/56) jjhANe jadi NiyAdA NANAdo NAvabhAsa de jassa / jjhANaM hodi Na taM puNa jANa pamAdo hu moha mucchaavaa|| jisa sAdhaka ke dhyAna meM yadi jJAna se nija AtmA kA pratibhAsa nahIM hotA hai, to vaha dhyAna nahIM hai| use pramAda, moha athavA mUrchA hI jAnanA caahie| -tiloyapaNNati (6/40) jaha va Niruddha asuhaM suheNa, suhamapi taheva suddha Na / tamhA eNa kameNa ya, joi jhAeu NiyaAdaM // Arambha meM jisa prakAra vyavahArabhUta zubha pravRttiyoM ke dvArA azubha saMskAroM kA nirodha ho jAtA hai, usI prakAra citta-zuddhi ho jAne para zuddhopayoga rUpa samatA ke dvArA una zubha saMskAroM kA bhI nirodha ho jAtA hai / isa krama se yogI dhIre-dhIre ArohaNa karatA huA nijAtmA ke dhyAna meM saphala ho jAtA hai| -nayacakra (348) 158 ] ___ 2010_03
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ aTTa ruI dhamma sukkaM jhANAi tattha aNtaaii| nivvANa sAhaNAI bhavakAraNa mruddaaii| Ata, raudra, dharma aura zukla-ina cAra dhyAnoM meM antima do nirvANa meM sahAyaka hai, aura prathama do AtaM, raudra bhava ke kAraNa haiN| -~dhyAnazataka (5) namaskAra-mantra' jiNasAsaNassa sAro, caudasa puvvANa jo smuddhaaro| jassa maNe NamukkAro, saMsAro tassa kiM kuNai // paMca parameSThI namaskAra jina zAsana kA sAra hai, caudaha pUrvo kA samuddhAra hai, vaha namaskAra jisake mana meM hai, usakA saMsAra kyA kara sakatA hai / -kAmaghaTa-kathAnaka (153) eso maMgalanilao, bhavavilao savva sAntijaNao ya / navakAra paramamaMto, bitiamatto suhaM dei // mahAprabhAvika namaskAra parama maMtra hai, maMgala kA ghara hai, saMsAra se mukta karAnevAlA hai aura sabhI sukha-zAnti karanevAlA hai tathA smaraNa-mAtra se sukha detA hai| -kAmaghaTa-kathAnaka (154) appuvo kappataru, eso cintAmaNI apubbo a| jo jhAyai sayakAlaM, so pAvai siva suhaM viulN| 1-namaskAra-mantra isa prakAra hai Namo arihaMtANaM, Namo siddhANaM / Namo AyariyANaM, Namo uvajjhAyANaM / Namo loe savva saahuunnN| eso paMca NamokkAro, savva pAcappaNAsaNo / maMgalANaM ca savvesiM, paDhama havai maMgalaM / [ 156 2010_03
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha namaskAra maMtra apUrva kalpavRkSa hai aura yaha alaukika cintAmaNi hai, jo isakA sarvadA dhyAna karatA hai vaha paripUrNa sukhazAnti pAtA hai / - kAmaghaTa - kathAnaka ( 155 ) navakArika akkharo, pAvaM pheDei satta ayarANaM / paNNAsaM nya paNaM, paMcasayAI samaggeNaM // navakAra kA eka akSara sAta sAgaropama pApoM ko naSTa karatA hai aura usakA eka pada pacAsa sAgaropama pApoM ko naSTa karatA hai tathA sArA pada pAMca sau sAgaropama pApoM ko naSTa karatA hai / jo guNai lakkhamegaM, pUei vihiNA titthayara nAmagoyaM, so baMdhai natthi jo vidhipUrvaka namaskAra maMtra ko eka lAkha tIrthaMkara gotra kA baMdha karatA hai, isameM sandeha nahIM hai / - kAmaghaTa - kathAnaka ( 156 ) ya namukkAraM / saMdeho || yati ariha - parama manto par3hiyyate kIrate na jIvavadho 1 yAtisa tAtisa jAtI tato jano nivvuti yAti // nidrAlu vidyAbhyAsI nahIM ho sakatA / 160 ] arhatu parama mantra arthAt namaskAra - mantra ko yadi koI par3hatA hai tathA jIvoM kI hiMsA nahIM karatA hai to vaha manuSya kisI jAti kA hone para bhI nivRtti ko prApta karatA hai / - kumArapAla - caritra (8/6 ) 2010_03 --kAmaghaTa-kathAnaka ( 157 ) bAra japatA hai vaha na vijjA saha niddayA / nidrA - vRhatkalpa - bhASya ( 3385 )
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ nindA sagaNe va paragaNe vA paraparivAdaM ca mA karejjAha / accA sAdaNa viradA hoha sadA vajjabhIrUya // apane gaNa meM yA anya gaNa meM tumheM anya kisI kI nindA karanA kadApi yogya nahIM hai| para kI virAdhanA se virakta hokara sadA pApoM se pRthaka honA caahie| -bhagavatI-ArAdhanA (366) daLUNa aNNadosaM sappuriso lajjio sayaM hoi / rakkhai ya sayaM dosaM va tayaM jaNajaMpaNabhaeNa // satpuruSa dUsaroM kA doSa dekhakara usako prakaTa nahIM karate haiM, pratyuta lokanindA ke bhaya se unake doSoM ko apane doSoM ke samAna chipAte haiN| dUsaroM kA doSa dekhakara ve svayaM lajjita ho jAte haiN| -bhagavatI-ArAdhanA (372) appANaM jo jiMdA guNavaMtANaM karei bahumANaM / jo manuSya apanI nindA karatA hai aura guNavantoM kI prazaMsA karatA hai, usake karma-nirjarA hotI hai / __-kArtikeyAnuprekSA (112) jaiicchaha guruyattaM, tihuyaNamamammi appaNo niymaa| tA sanvapayatteNaM, paradosavivajaNaM kuNaha // yadi tuma lokatraya meM apanI bar3AI cAhate ho to sarvaprayatna. se paraniMdA kA kArya pUrNarUpeNa tyAga do| -guNAnurAgakulakam (12) paranindA parihAro, appasaMsA attaNoguNANaM ca / paranindA ko sarvathA tyAga kara denA cAhiye aura apane guNoM kI prazaMsA se dUra rahanA caahie| -puNyakulakam (7) [ 161 2010_03
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtehi asaMtehi ya parassa kiM jaMpiehi dosehiM / attho jaso na labbhaha so vi amitto kao hoi| dUsaroM ke vidyamAna athavA avidyamAna doSoM ko kahane se kyA lAbha ? na to artha milatA hai aura na yaza / apitu usako bhI zatru banA liyA jAtA hai / -vajAlagga (8/2) kayapAvovi maNusso, Aloia nidiaya gurusagAse / hoi airegalahuo, ohariabharundha bhAravaho / jisa prakAra bojhA utara jAne para bhAravAhaka ke sira para bhAra kama ho jAtA hai usI prakAra guru ke sAmane pApa kI AlocanA tathA AtmA kI sAkSI se nindA karane para manuSya ke pApa atyanta halke ho jAte haiN| -vaMdittusUtra (40) na yaso bhAvo vijai, adosavaM jo aniyayassa / puruSArtha-hIna vyakti ke lie aisA koI kArya nahIM, jo ki pUrNa nirdoSa ho| -bRhatkalpabhASya (1238) ahi atthaM nivArito, na dosaM vattumarihasi / burAI ko dUra karane kI dRSTi se yadi AlocanA kI jAe to koI doSa nahIM hai / -uttarAdhyayana-niyukti (276) tassa ya dosa kahaMtA, bhaggA bhaggattaNaM diti / mithyA-doSAropaNa karanevAlA svayaM bhI bhraSTa-patita hotA hai aura dUsaroM ko bhI bhraSTa-patita karatA hai| -darzana-pAhur3a (6) jANa asamehi vihiyA jAai NindA samA salAhAvi / NindA vi tehiM vihiA Na tANa maNNe kilAmei // durjanoM dvArA kathita niMdA sajanoM ko lagegI athavA nahIM, kahA nahIM jA sakatA, kintu vaha nindA sajanoM kI nindA se utpanna doSa ke una durjanoM ko hI ghaTita ho jAtI hai| --gaur3avaho (75) 151 ] 2010_03
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA kassa vi kuNa NidaM hojasu guNa-geNhaNujao NiyayaM / kisI kI nindA mata karo, guNoM ko grahaNa karane meM udyama kro| -kuvalayamAlA ( anuccheda 85) kiccA parassa NindaM jo appANaM Thavedumiccheja / so icchadi AroggaM parammi kaDuosahe pIe / jo vyakti dUsaroM kI nindAkara apane ko guNavAnoM meM sthApita karane kI icchA karatA hai, vaha dUsaroM ke dvArA kar3avI auSadhI pI lene para svayaM Arogya cAhatA hai| -arhatpravacana (9/12) nirabhimAna jo Na ya kunvadi gavvaM, puttklttaaismvatthesu| uvasamabhAve bhavadi, appANaM muNadi tiNamettaM // jo putra-kalatrAdi kisI kA bhI garva nahIM karatA aura apane ko tRNa ke samAna mAnatA hai, use upazama-bhAva hotA hai / _ -kArtikeyAnuprekSA (313) samaNassa jaNassa pio Naro amANI sadA havadi loe / NANaM jasaM ca atthaM labhadi sakajaM va sAhedi / abhimAna se rahita manuSya saMsAra meM svajana aura janasAmAnya sabhI ko sadA priya hotA hai aura jJAna, yaza, dhana Adi ko prApta karatA hai tathA apane kArya ko siddha kara letA hai| -arhatpravacana (7/37) riddhIsu hoha paNayA jai icchaha attaNo lcchii| yadi apanI zobhA cAhate ho to sampatti prApta hone para nana bno| -kuvalayamAlA ( anuccheda 85) [ 163 2010_03
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirguNa guNahINA je purisA kuleNa gavaM vahanti te muuddh'aa| vaMsuppanno vi dhaNu guNa rahie natthi ttNkaaro| jo puruSa guNahIna haiM, ve mur3ha kevala kula-kAraNa garva dhAraNa karate haiN| ThIka hI hai, bAMsa se utpanna dhanuSa bhI rassI-guNa se rahita hone para TaMkAravAlA nahIM hotA hai| -~-vajjAlagga (76/2) nirmohI NissesakhINa moho, phlihaamlbhaaynnudy-smcitto| jisane sampUrNa moha ko pUrI taraha se naSTa kara diyA hai, usa nirmohI kA citta sphaTika maNi ke pAtra meM rakhe hue svaccha jala kI bhA~ti nirmala ho jAtA hai| ___-paJcasaMgraha (1/15) lobho muttIe ya bhAvio bhavati aMtarappA saMjayakaracaraNanayaNavayaNo sUro sccjjvsNpnno|| lobha-saMyama rUpa nirlobhatA kI bhAvanA se bhAvita antarAtmA apane hAtha, paira, A~kha aura mu~ha para saMyamazIla banakara dharmavIra tathA satyatA aura saralatA se sampanna ho jAtA hai| -praznavyAkaraNa (22) sakadakaphalajalaMvA, sarae saravANiyaM vaNimmalayaM / sayalovasaMtamoho, uvasaMtakasAyao hodi // jaise nirmalI-phala se yukta jala athavA zaradakAlIna sarovara kA jala nirmala hotA hai vaise hI jinakA sampUrNa moha upazAnta ho gayA hai, ve nirmala pariNAmI 'upazAnta-kaSAya' kahalAte haiM / -gommaTasAra-jIvakANDa (61) ___ 2010_03
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirloma viNaittu lobhaM nikkhamma, esa akamme jANati pAsati / jo lobha ko chor3akara niSkramaNa karatA hai, vaha bandhana-mukta hokara saba kA jJAtA/draSTA ho jAtA hai| -AcArAMga ( 1/2/2) lobhaM alobheNa dugaMchamANe, laddha kAme nAbhigAhai // jo puruSa alobha se lobha ko parAjita kara detA hai, vaha prApta kAmoM kA sevana nahIM krtaa| -AcArAMga ( 1/2/2) dIsanti khamAvantA, nIhaMkArA puNo vi dIsanti / nillohA puNa viralA, dIsanti na ceva dIsanti // dayAlu dekhe jAte haiM aura ahaMkAra-rahita bhI dekhe jAte haiM, kintu isa saMsAra meM lobha-rahita virale hI dekhe jAte haiM aura nahIM bhI dekhe jAte haiN| -kAmaghaTa-kathAnaka (71) parAnupajIvI puSvapurisajjiyAI dhaNAI vihavai ko na icchAe / je samajjiya bhuMjanti, hunti te uttamA kevi // pUrvaja vyaktiyoM ke dvArA kamAye hue dhana Adi ko kauna vyakti icchA se kharca nahIM karatA hai ? kintu jo svayaM ke dvArA arjita dhana kA upabhoga karate hai, ve uttama puruSa koI virale hI hote haiM / -pAiakahAsaMgaho ( 24) pariNAma pariNAmAdo baMdho pariNAmo raagdosmohjudo| [ 165 2010_03
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariNAma se bandha hai, pariNAma rAga, dveSa, moha se yukta hai / -pravacanasAra ( 180) jo khalu saMsArattho, jIvo tatto du hodi prinnaamo| pariNAmAdo kamma, kammAdo hodi gadisu gdii|| saMsArI jIva ke pariNAma (rAga-dveSa rUpa ) hote haiN| pariNAmoM se karmabandha hotA hai| karma-bandha ke kAraNa jIva cAra gatiyoM meM paribhramaNa karatA hai. janma letA hai| --- paJca stikAya (128) paropajIvI jo jaNayajjiyalacchi, uvabhuMjai ahamacario so| jo pitA ke dvArA kamAI huI lakSmI kA upabhoga karatA hai vaha adhama cAritravAlA hai| -pAiakahAsaMgaho (18) ki paDhieNaM buddhIe ki, va kiM tassa guNasamUheNa / jo piyaravidattadhaNaM, bhuMjai ajaNasamattho vi|| usake par3hane se kyA, buddhi se athavA usake guNa samUha se kyA ( lAbha) jo kamAne meM samartha hotA huA bhI pitA ke dvArA arjita dhana ko khAtA hai| -pAiakahAsaMgaho (16) pApa pAvANaM jadakaraNaM, tadeva khalu maMgalaM paramaM / pApa-karma na karanA hI vastutaH parama maMgala hai / -bRhatkalpabhASya (814) 266 ] 2010_03
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahu pAvaM havai hivaM / visaM jahA jIviyatthissa // jaise ki jIvitArthiyoM ke lie viSa hitakara nahIM hotA hai, vaise hI kalyANArthI ke lie pApa hitakara nahIM hai / -maraNa-samAdhi ( 613) pAsayati pAtayati vA pApaM / jo AtmA ko girAtA hai, athavA bA~dhatA hai, vaha pApa hai / . -uttarAdhyayana-cUrNi ( adhyayana 2) pAvogahA hi AraMbhA, dukkhaphAsA ya aNtso| pApa ke anuSThAna anta meM duHkha hI dete haiM / -sUtrakRtAMga (1/8/7) jahavA visagaMDUsaM, koI ghettUNa nAma tuhiko| aNNeNa adIsaMto, kiM nAma tato na va marejjA / / jisa prakAra koI vyakti cupacApa luka-chipakara viSapAna karatA hai to kyA vaha usa viSa se nahIM maregA ? usI prakAra jo chipakara pApa karatA hai, to kyA vaha usase dUSita nahIM hogA ? . vara jiya pAvaI sundaraI, NANiya tAI bhaNaMti / jIvahaM dukkhaI jaNidhi nahu, sidhamai jAI kuNaMti // jJAnI kI dRSTi meM to vaha pApa bhI bahuta acchA hai, jo jIva ko duHkha va viSAda dekara usakI buddhi mokSamArga kI ora mor3a detA hai| -paramAtmaprakAza ( 2/56) pApI evamAvaTa joNIsu, pANiNo kmmkivisaa| pApa-karma karanevAle prANI bAra-bAra bhinna-bhinna yoniyoM meM janma lete rahate hai| -uttarAdhyayana (3/5) [ 165 2010_03
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ kammasaMgehi sammUDhA, dukkhiyA bahuveyaNA / amANusAsu joNIsu, vivihammanti pANiNo // punaH punaH pApamaya pravRtti karate-karate vizeSa mRr3ha, duHkhI aura atyanta vedanA bhoganevAle prANI manuSyetara yoniyoM meM janma le lekara saMsAra - paribhramaNa karate rahate haiM / teNe jahA saMdhimuhe gahIe, sakammuNA kicca pAvakArI / evaM payA pecca ilaM va loe / jaise cora seMdha lagAte hue pakar3e jAne para apane hI duSkarma se aparAdhI kara daMDita hotA hai, vaise hI pApa karanevAlA prANI bhI isa loka tathA paraloka bhayaMkara duHkha pAtA hai / rAge. dose ya do pAve, pAvakamma pavattaNe | pApa karma ke pravartaka rAga aura dveSa--ye hI do pApa haiM / - uttarAdhyayana (4/3 ) 168 ] - uttarAdhyayana ( 31/3 ) sammattaM niccalaM taM vayANa paripAlaNaM amAyattaM / paDhayaM guNaNaM viNao, janbhaMti pabhUyapuNNehiM // samyaktva meM nizcalatA vratoM-niyamoM kA paripAlana, nirmAyIpana, par3hanA, gunanA aura vinaya - ye saba mahApuNya ke yoga se hI prApta hote haiM / 2010_03 samatteNa sudeva ya viradIpa kasAyaNiggahaguNehiM jo pariNado so puNNo / puNya samyaktva, zrutajJAna, vratarUpa pariNAma tathA kaSAya- nigraha rUpa guNoM se pariNata AtmA puNya-puruSa hai / - mUlAcAra ( 234 ) - puNyakulakam ( 4 )
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ suhaasuha bhAvajuttA puNNaM pAvaM havaMti khalu jIvA / zubha-pariNAmoM se yukta jIva puNya rUpa hotA hai aura azubha-pariNAmoM se yukta jIva pApa rUpa hotA hai / -dravyasaMgraha (38/158) puNNaM mokkha gamaNa vigghAya havati / paramArtha-dRSTi se puNya bhI mokSa-prApti meM bAdhaka hai / -nizItha-cUrNi ( 3326) rAgo jassa pasattho, aNukaMpAsaMsido ya pariNAmo / cittamhi Nasthi kalusaM, puNaM jIvassa Asabadi / jisakA rAga prazasta hai, hRdaya meM anukampA kI vRtti hai aura mana meM kaluSabhAva nahIM hai, usa AtmA ko puNya kI prApti hotI hai / -paMcAstikAya ( 135) iha loge sucinnA kammA paraloge suhaphala vivAga saMjuttA bhavaMti / ____ isa jIvana meM kiye hue satkarma isa loka meM aura paraloka meM bhI sukhadAyI hote haiN| -sthAnAMga (4/2) maM puNu puNNaI, bhallAI, NANiya tAI bhaNaMti / jIvahaM rajaI devi lahu, dukkhaI jAI jaNaMti / / vaha (pApAnubandhI ) puNya bhI kisI kAma kA nahIM jo manuSya ko rAjyasukha dekara usameM Asakti utpanna karA detA hai, jisake kAraNa ( puNya kSINa ho jAne para) zIghra hI vaha naraka Adi gatiyoM ke duHkhoM ko prApta ho jAtA hai| -paramAtmaprakAza ( 2/57) puNya-pApa suciNNA kammA, suciNNaphalA bhavaMti / dudhiNNA kammA, dudhiNNaphattA bhavaMti // [ 166 ___ 2010_03
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ acche karma kA phala acchA hotA haiM / bure karma kA phala burA hotA hai / - aupapAtikasUtra (56) suhapariNAmo puNNaM, asuho pAvaMti havadi jIvassa / AtmA kA zubha pariNAma puNya hai aura azubha pariNAma pApa hai / - paMcAstikAya ( 132 ) jassa Na vijadirAgo, dosro moho va savva davvesu / sarvAdi suhaM asuha, samasuha dukkhassa bhikkhussa // jisa sAdhaka kA kisI bhI dravya ke prati rAga, dveSa aura moha nahIM hai, jo sukha-duHkha meM samabhAva rakhatA hai, use na puNya kA Azrava hotA hai aura na pApa kA / saMsArasaM taI mUlaM puNNaM pAvaM purekaDaM / saMsAra-paramparA kA mUla pUrvakRta puNya aura pApa hai / - isibhA siyAI ( 9/2) sovaNiyaM pi NilaM, baMdhadi kAlAyasaM pi jaha purisaM / baMdhadi evaM jIvaM suhamasuhaM vA kada kammaM // jisa prakAra lohe kI ber3I puruSa ko bA~dhatI hai, usI prakAra sone kI ber3I bhI bA~dhatI hai / isalie paramArthataH zubha va azubha donoM hI prakAra ke karma jIva ke lie bandhanakArI hai / suhapariNAmo puNNaM asuho pArvati para ke prati zubha pariNAma puNya hai aura azubha - paMcAstikAya ( 142 ) 2010_03 - samayasAra (146 ) bhaNiyamaNNesu / pariNAma pApa hai / varaM vayatavehiM saggo, mA dukkhaM hou niraha iyarehiM / chAyAtacaTThiyANaM, paDivAlaM tANa gurumeyaM // pApa karmoM ke dvArA naraka Adika ke duHkha bhogane kI bajAya to vrata - tapa 170 ] - pravacanasAra (181 )
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adi ke samyak anuSThAna se svarga prApta karanA hI acchA hai| dhAma meM baiThakara pratIkSA karanevAlI kI apekSA chAyA meM baiThakara pratIkSA karanevAle kI sthiti meM bar3A antara hai| -mokSapAhur3a ( 25) kammamasuhaM kuzIla, suhakammaM cAvi jANa va susIlaM / azubha-karma ko kuzIla aura zubha-karma ko suzIla jAno / -samayasAra (145) jaM jaM samayaM jIvo, Avissai jeNa jeNa bhAveNa / so tammi tammi samaye, suhAsuhaM baMdhaye kammaM / / jIva jisa-jisa samaya jo kucha acchA-burA kAma karatA hai, vaha ThIka usI-usI samaya zubha yA azubha pariNAmoM se Abaddha ho jAtA hai / -sArthaposaha-sajjhAyasUtra (23) puruSArtha dhammaha atthahaM kammahaM vi eyaha sayalahaM mokkhu / uttamu pabhaNahiM NANi jiya aNNe jeNa Na sokkhu // jJAnI puruSa dharma-puruSArtha, artha-puruSArtha, kAma-puruSArtha aura mokSa-puruSArtha meM se mokSa-puruSArtha ko uttama kahate haiM, kyoMki anya purupArthoM meM paramasukha nahIM haiN| -paramAtmaprakAza ( 2/3) AlasaDDho NirucchAho phalaM kiMci Na bhuNjde| thaNakkhIrAdipANaM vA paDaruseNa viNA Na hi // jo vyakti Alasya-yukta hokara udyama-utsAha se rahita ho jAtA hai, vaha kisI bhI phala ko prApta nahIM kara sktaa| puruSArtha se hI siddhi hai, jaisestana kA dUdha udyama karane para hI piyA jA sakatA hai| -gommaTasAra-karmakANDa (860) [ 171 2010_03
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjya AyAramaTThA viNayaM pauMje sussUsamANo parigijya vakkaM / jahovaiTTa abhikaMkhamANo, gurutu nAsAyaI sa pujjo // jo AcAra kI prApti ke liye vinaya kA prayoga karatA hai tathA guru kI vANI ko ekAgra citta se sunane kI AkAMkSA rakhate hue unheM grahaNa kara vacanAnukaraNa karatA hai aura kabhI bhI sadguru kI avajJA nahIM karatA, vahI sAdhaka "pUjya' hai| -~-dazavaikAlika (6/3/2) aladdhayaM no paridevaejjA, ladhu navikatthaI sa pujjo|| jo kucha bhI prApta na hone para kheda nahIM karatA aura mila jAya to prasanna nahIM hotA, vahI 'pUjya' hai / -dazavakAlika (6/3/4 ) saMtosa pAhannarae sa pujjo| vaha 'pUjya' hai jo saMtoSa-pradhAna jIvana meM masta rahatA hai / -dazavaikAlika (6/3/5) vaImae kaNNasare sa pujo| jo karNa-apriya-vacana-bANoM ko dhairya bhAva se grahaNa karatA hai vaha "pUjya' hai| -~~~-dazavaikAlika (6/3/6) jiindie jo sahaI sa pujjo / jo jitendriya sAdhaka hai, vahI 'pUjya' hai / -dazavaikA lika (6/3/8) viyANiyA appagamappaeNaM, jo rAgadosehiM samo sa puujjo| jo mumukSu apanI AtmA dvArA apanI AtmA kA vAstavika svAsthya 'pahacAna kara rAga va dvaSa donoM meM samatva-yoga rakhatA hai, vahI 'pUjya' hai / -dazavaikAlika (6/3/11) 272 ] ___ 2010_03
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ taheva DaharaM ca mahallagaM vA, itthIM pumaM pancaiyaM gihiMvA / no hIlae no vi ya khisaejjA, thamaM ca kohaM ca va esa pujo| krodha aura abhimAna kA parityAga kara bAlaka, vRddha, strI, puruSa, sAdhu, gRhastha Adi kisI kA bhI jo tiraskAra evaM anAdara nahIM karatA, vaha 'pUjya' hai| -dazavaikAlika ( 6/3/12) pratikramaNa dabve khette kAle, bhAve ya kayAvarAha sohaNayaM / jiMdaNagarahaNaNutto, maNavacakAyeNa paDikkamaNaM // nindA tathA gahIM se yukta sAdhaka kA mana, vacana tathA zarIra ke dvArA dravya, kSetra, kAla aura bhAva ke vratAcaraNa viSayaka doSoM yA aparAdhoM kI AcArya ke sammukha AlocanA pUrvaka zuddhi karanA pratikramaNa hai| -mUlAcAra ( 1/28) AlocaNaNidaNagarahaNAhiM, anbhuDio akrnnaae| taM bhAva paDikkamaNaM, sesaM puNa davvado bhnnioN| AlocanA, nindA tathA gahoM ke dvArA pratikramaNa karane meM tathA punaH doSa na karane meM udyata sAdhaka ke bhAva pratikramaNa hotA hai| zeSa ke pratikramaNa-pATha mAdi karanA to dravya-pratikramaNa hai / -mUlAcAra (7/151) paDisiddhANaM karaNe, kiccANamakaraNe a paDikkamaNaM / asadahaNe a tahA, vivarIya parUvaNAe a|| dharma-granthoM meM niSedha kie hue kAryoM ko karane para, karane yogya kAryoM ko nahIM karane para tattvoM meM azraddhA karane para evaM Agama se viruddha prarUpaNa karane para jo doSa-pApa ho unako dUra haTAne ke lie pratikramaNa kiyA jAtA hai| -vaMdittusUtra (46) [ 173. 2010_03
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ motUNa vayaNarayaNaM, kiccA / rAgAdIbhAva vAraNaM - appANaM jo zAyadi, tassa du hodi tti paDikkamaNaM / / vacana - racanA mAtra ko tyAga kara jo sAdhaka rAgAdi bhAvoM ko dUra kara -AtmA kA dhyAna karatA hai, usI ke pratikramaNa hotA hai / - niyamasAra (83) paDikamaNapahudikiriyaM, kubbaMto teNa Nicchayassa vAritaM / du virAga cariNa, samaNo ambhaTThido hodi // jo nizcaya cAritra svarUpa pratikramaNa Adi kriyAe~ karatA hai, vaha zramaNa vItarAga cAritra meM samutthita yA ArUr3ha hotA hai / -- niyamasAra ( 152 ) jadi sakkadi kAdu je, paDikamaNAdi karejja jhANamayaM / yadi karane kI zakti aura sambhAvanA ho to dhyAnamaya pratikramaNa Adi karanA cAhiye / kammaM na pugvakayaM suhAsuha maNeya tato niyantade appayaM tu jo so pUrvakRta karmoM ke zubha-azubha rUpa bhAvoM se pratikramaNa hai / 274 ] 2010_03 - niyamasAra ( 154 ) vitthara visesaM / paDikkamaNaM // AtmA ko pRthaka karanA - samayasAra (403 ) paruso sakkaabaMdho pauabaMdho vi hou purisamalihANaM jettiamiha taraM saMskRta racanAyeM kaThora hotI haiM aura prAkRta racanAe~ sukumAra / puruSoM aura mahilAoM meM jitanA antara hai, utanA hI ina donoM bhASAoM meM hai / - karpUramaJjarI (1/7 ) prAkRta-kAvya suumAro / tettiamimANaM //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAiyakavvammi raso jo jAyai taha ya cheyabhaNiehi / udayassa ya vAsiyasIyalassa tittiM Na vnycaamo|| prAkRta-kAvya meM tathA vidagdha-bhaNiti ( dvayarthaka-vyaMgyokti ) meM jo rasa hotA hai, usase tRpti nahIM hotI hai, jaise suvAsita aura zItala jala se mana tRpta nahIM hotA hai| -vajAlagga (3/3) saMte pAiyakave ko sakkai sakkayaM paDhiuM / prAkRta-kAvya ke rahate hue kauna saMskRta par3hane kA prayatna karegA ? arthAta nahIM pdd'egaa| -vajAlagga (3/11) ujjhau sakkayakavvaM, sakkayakavvaM ca nimmiyaM jeNa / vaMsaharaM va palittaM, taDayaDatahattaNaM kuNai / / saMskRta-kAvya ko tathA jisane saMskRta-kAvya banAyA hai unako chor3o, unakA nAma mata lo, kyoMki vaha saMskRta-bhASA jalate hue bA~sa ke ghara kI taraha 'tar3a-tar3a-taTTa' zabda ko karatI hai, arthAt zrutikaTu hai / -vajAlagga pAiyakancasa namo, pAiyakavvaM ca nimmiyaM jeNa / tAha ciya paNamAmo, paDhiUNa ya je vi yANaMti / / prAkRta-kAvya ko namaskAra hai, jinhoMne prAkRta-kAvya kI racanA kI hai, unheM namaskAra hai / jo par3hakara unheM jAna lete hai, samajha lete haiM, unheM bhI hama praNAma karate hai| -vajAlagga (3/13) gUDhatthadesiehiyaM sulaliyaM vaNNehiM viraiyaM ramma / pAyayakavvaM loe kassa na hiyayaM suhAvei // gar3hArthaka dezI zabdoM se rahita tathA sulalita vargoM ke dvArA racita sundara prAkRta-kAvya kisake hRdaya ko sukhakara nahIM hai ? arthAda sabhI ko suba-dAyaka hai| -zAnapaJcamIkathA (14) [ 105 2010_03
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyazcita jo palsadi appANaM, samabhAve saMThavittu pariNAma AloyaNamidi jaannh| apane pariNAmoM ko samabhAva meM sthApita karake AtmA ko dekhanA hI apane pariNAmoM ko samabhAva meM sthApita karake AtmA ko dekhanA hI AlocanA hai| -niyamasAra (106) kohAdi-sagambhAva-kkhayapahudi-bhAvaNAe NiggahaNaM / pAyacchittaM bhaNidaM, NiyaguNaciMtA ya nnicchydo|| krodha Adi svakIya bhAvoM ke kSaya yA upazama Adi kI bhAvanA karanA tathA nija guNoM kA ciMtana karanA nizcaya se prAyazcita hai / -niyamasAra (114) taM pihu sapaDikkamaNaM, sappariAvaM sauttara guNaM c| khippaM uvasAmeI, vAhi vva susikkhio vijo|| jisa prakAra suzikSita anubhavI ( kuzala ) vaidya vyAdhi ko zIghra zAnta kara detA hai vaise hI manuSya usa alpa karma-bandha ko bhI pratikramaNa aura prAyazcita rUpa uttara guNa dvArA jaldI nAza kara detA hai| -vaMdittusUtra ( 37), AloyaNAri hAIyaM, pAyacchittaM tu dasavihaM / je bhikkhU vahaI samma, pAyacchittaM tamAhiyaM // apane doSoM ke zodhanArtha jo bhikSu mUDha ke samakSa doSoM kI niSkapaTa AlocanA karatA hai, aura guru pradatta daNDa ko savinaya aMgIkAra karatA hai athavA prAyazcita ke zAstrokta daza bhedoM kA samyaktayA pAlana karatA hai usako prAyazcita nAmaka tapa hotA hai| -uttarAdhyayana ( 30/31) 176 / 2010_03
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaha bAlo jaMpanto, kajamakajjaM ca ujjuyaM bhaNai / taM taha AloNaijA, mAyAmaya vippamukko vi|| . jisa prakAra bAlaka apane kArya-akArya ko saralatApUrvaka mAtA ke samakSa vyakta kara detA hai, usI prakAra vyakti ko bhI samasta doSoM kI AlocanA mAyA-mada/chala-chadma tyAgakara karanI cAhie / -mahApratyAkhyAna-prakIrNaka ( 22) jo ciMtai appANaMNANa-sarUvaM puNo puNo vANI / vikaha-viratta citto pAyacchittaM varaM tassa // jo jJAnI jJAna-svarUpa AtmA kA bArambAra cintana karatA hai aura vikathA Adi se jisakA mana virakta rahatA hai, usake utkRSTa prAyazcita hotA hai| -kArtikeyAnuprekSA (445) prema paDivanna jeNa samaM puvvaNioeNa hoi jIvassa / dUraDio na dUre jaha caMdo kumuyasaMDANaM // pUrvakRta karma kI preraNA se jo jIva jisa kisI ke sAtha prIti kA sambandha jor3a letA hai, vaha dUra rahane para bhI dUra nahIM rahatA, jaise candramA kumudavana se / -vajAlagga (7/4) emeva kaha vi kassa vi keNa vi dihraNa hoi prioso| kamalAyarANa raiNA kiM kajjaM je viysNti|| kisI ko dekhakara bhI kisI ko akAraNa hI sukha prApta ho jAtA hai| sUrya se kamaloM kA kyA prayojana hai jo use dekhakara vikasita ho jAte haiN| - vajAlagga (7/7) katto uggamai raI katto viyasaMti pNkyvnnaaii| suyaNANa jae neho na calai dUraTThiyANaM pi|| [ 177 12 ___ 2010_03
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUrya kahA~ nikalatA hai aura kamala kahA~ khilate haiN| saMsAra meM sujanoM kA prema dUra rahane para bhI vicalita nahIM hotaa| -vajjAlagga (7/8) jo dhammiesu bhatto, aNucaraNaM kuNadi prmsddhaae| piya vayaNaM jaMpato, vacchalaM tassa bhavvassa // jo vyakti priya vANI bolatA huA vizeSa zraddhA se dharmapremiyoM meM pramodapUrNa bhakti rakhatA hai aura unake anusAra AcaraNa karatA hai, usa bhavya vyakti ke vAtsalya-guNa kahA gayA hai| -kArtikeyAnuprekSA ( 421) pItI suNNo pisunno| jo prIti se zUnya hai, vaha "pizuna' hai / -nizItha-bhASya (6212) paDhamAraMbhamaNaharaM ghaNalaggaM mANa raayrmnnijjN|| pemmaM suriMdayAvaM va caMcalaM jhatti volei // jisakA prathama Arambha manohara hotA hai, jisameM ghanA lagAva ho jAtA hai tathA jo mAna aura anurAga se ramaNIya lagatA hai, vaha prema usa indradhanuSa ke samAna caMcala hai aura zIghra naSTa ho jAtA hai, jisakA prathamAraMbha manohara hotA hai, jo sImAbaddha raMgoM se ramaNIya hotA hai aura meghoM se saMlagna rahatA hai / -vajAlagga (36/1) annaM taM sayadaliyaM pimilai rasagoliya va jaM pemma / vaha prema aura hI hai, jo pAre kI golI ke samAna sau Tukar3e ho jAne para bhI jur3a jAtA hai| -vajjAlaga (36/4) jA na calai tA amayaM caliyaM pemma visaM visesei / prema jaba taka sthira rahatA hai, taba taka amRta hai| jaba vaha sthira nahIM raha jAtA, taba viSa se bhI adhika bhayAnaka bana jAtA hai| -vajjAlaga (36/7) 178 ] 2010_03
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaggaM puNo ghaDijjai kaNayaM kaMkaNayaNeuraM nyrN| puNa bhaMga na ghaDijjai pemma muttAhalaM jaccaM // sone ke kaMkaNa, nUpura ora nagara TUTa jAne para punaH jur3a jAte haiM, parantu prema aura vizuddha muktAphala TUTa jAne para phira nahIM jur3ate / -vajjAlagga (36/10) so kovi na dIsai sAmalaMgi jo ghaDai vighaDiyaM pemma / ghaDakapparaM ca bhaggaM na ei thiya salehiM // aisA koI nahIM dikhAI detA jo TUTe prema ko phira jor3a ske| TUTA huA ghar3A phira unhIM sAMcoM meM nahIM AtA / -vajjAlagga (36/15) kIrai samuddataraNaM pavisijjai huyavahammi pajjalie / AyAmijjai maraNaM natthi dulaMghaM sinnehss|| sneha ke lie. isa jagat meM kucha bhI alaMghanIya/kaThina nahIM hai ; samudra pAra kiyA jAtA hai, prajvalita agni meM bhI praveza kiyA jAtA hai tathA maraNa bhI svIkAra kiyA jAtA hai| -vajjAlagga ( 72/5 ) ekkAi navari neho payAsio tihuyaNammi joNahAe / jA mijjaha jhINe sasaharammi vaDDhei vaDDhuMte // tInoM lokoM meM kevala akele candra-prakAza ke dvArA sneha vyakta kiyA jAtA hai, kyoMki jo vaha prakAza kSINa candramA meM kSINa hotA hai aura bar3hate hue candramA meM bar3hatA hai| -vajjAlagga ( 7.2) emeva kaha vi kassa vi keNa vi diTheNa hoi parioso / kamalAyarANa raiNA ki kajaM jeNa viyasanti / / kisI taraha kisI bhI snehI ke lie kisI bhI snehI ke dvArA dekha liye jAne se Ananda hotA hai| isI prakAra sUrya se kamala-samUhoM kA sneha ke atirikta aura kyA prayojana, jisase ve khilate haiM / -vajjAlagga (7.7) [ 176 2010_03
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ bandhana duvihe baMdhe-pejja baMdhe ceva dosabaMdhe ceva / bandhana ke do bheda haiM-prema kA bandhana aura dveSa kA bandhana / -sthAnAGga ( 2/4) hemaM vA AyasaM vA vi, baMdhaNaM dukkhakAraNA / mahagghassAvi daMDassa, NivAe dukkhasaMpadA || bandhana cAhe sone kA ho yA lohe kA, bandhana to antataH duHkhakAraka hI hai| bahuta mUlyavAn DaMDe kA prahAra hone para bhI darda to hotA hI hai| -isibhAsiyAI (45/5) jahA, jahA appataro se jogo, tahA tahA appataro se baMdho / niruddhajogissa va se Na hoti, achidda potassa va aMbuNAdhe // jaise-jaise mana,vANI aura zarIra ke saMgharSa/yoga alpatara hote jAte haiM, vaisevaise bandha bhI alpatara hote jAte haiN| yogacakra kA pUrNa nirodha hone para AtmA meM bandha kA abhAva ho jAtA hai| jaiseki sAgara meM rahe hue chidra-rahita jalayAna meM jalAgamana kA abhAva ho jAtA hai| -~-bRhatkalpabhASya ( 3626 ) savvabhUya'ppabhUyassa, samma bhUyAI pAsao | pihiyAsavvassa daMtassa, pAvaM kammaM na bNdhii| jo samasta prANiyoM ko Atmavat dekhatA hai aura jisane karmAsrava ke sAre dvAra bandakara diye haiM, usa saMyamI ko pApakarma kA bandha nahIM hotaa| -- bRhatkalpabhASya ( 4586) bahirAtmA appANANa jhANa jjhayaNa suhamiyarasAyaNappANaM / mottUNakkhANasuhaM jo bhuMjaI so hu bahirappA // 180 ] 2010_03
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA ke jJAna, dhyAna va adhyayana rUpa sukhAmRta ko chor3akara jo indriyoM ke sukha ko bhogatA hai, vaha hI bahirAtmA hai / ___-rayaNasAra ( 135) micchatta-pariNadappA tivva-kasAeNa suThTha aavittttho| jIvaM dehaM ekkaM maNNaMto hodi bahirappA // jo jIva mithyAtva-karma ke udayarUpa pariNata ho, tIvra kaSAya se acchI taraha AviSTa ho aura jIva tathA zarIra ko eka mAnatA ho, vaha bahirAtmA hai / -kAttikeyAnuprekSA ( 163) ghoDagaliMDasamANassa, tassa abhaMtarammi kudhidassa / bAhirakaraNaM kiM se, kAhidi vagaNihudakaraNassa // bagule kI ceSTA ke samAna antaraMga meM jo kaSAya se malina hai, aise sAdhu kI bAhya kriyA kisa kAma kI ? vaha to ghor3e kI lIda ke samAna hai, jo Upara se cikanI aura bhItara se durgandhayukta hotI hai / -bhagavatI-ArAdhanA (1347) bahiratthe phuriyamaNo iMdiyadAreNa nniysruuvco| NiyadehaM appANaM ajjhavasadi muuddhdiddio|| jisakA mana bAhya dhanAdika meM tatpara hai, vaha indriyoM ke dvArA apane svarUpa se cyuta hai| vaha to mithyATaSTi hai jo apanI deha ko AtmA samajhatA hai| -mokSapAhur3a (8) antarabAhirajappe, jo vaTTai so havei bhirppaa| jo andara evaM bAhara ke vacana-vikalpa meM rahatA hai, vaha bahirAtmA hai| --niyamasAra (15.) jhANavihINo samaNo bahirappA idi vijANIhi / aisA samajha ki dhyAna se rahita sAdhaka bahirAtmA hai| -niyamasAra ( 151) [ 181 2010_03
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ bikhare motI kAle caraMtassa ujjamo saphalo bhavati / ucita samaya para kAma karanevAle kA hI zrama saphala hotA hai / - AcArAMga ( 1 / 5 / 4 ) Na ciya aNidhaNe aggI dippati / binA IMdhana ke agni nahIM jalatI hai / rAgadosa karo vAdo / pratyeka 'vAda' rAgadveSa kI vRddhi karanevAlA hai / -- AcArAMga - cUrNi ( 1/3/4 ) arrass abale visIyati / nirbala vyakti bhAra vahana karane meM asamartha hokara mArga meM hI kahIM vizrAma karane baiTha jAtA hai / - AcArAMga - cUrNi ( 1 / 6 / 1 ) 182 ] - sUtrakRtAGga ( 1/2/3/5 ) nAtikaM DUiyaM ghAva ko adhika khujalAnA ThIka nahIM hai, kyoMki khujalAne se ghAva jyAdA phailatA hai / 2010_03 aruyassAvarajjhati / jehi kAle parakkataM, na pacchAparitappae / jo samaya para apanA kArya kara lete haiM, ve bAda meM paritapta nahIM hote haiM / --sUtrakRtAGga ( 1/3/4/15 ) - sUtrakRtAGga (1/3/3/13 ) Arao parao vAvi, duhAvi ya asaMjayA / kucha loga loka aura paraloka donoM hI dRSTiyoM se asaMyata hote haiM / - sUtrakRtAGga (1/8/6 )
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaha vA bisagaMDUlaM, koI ghettUNa nAma tuhikko / aNNeNa adIsanto, kiM nAma tato na va marejA // yadi koI cupacApa chipakara viSa pI letA hai, jahA~ koI use na dekha rahA hoM to kyA vaha usase nahIM maregA ? dhaMtaM piduddharkakhI, na labhai duddha adheNUto / dUdha pAne kI koI kitanI hI tIvra abhilASA kyoM na rakhe, para bAMjha gAya se kabhI dUdha nahIM mila sakatA hai / -- sUtrakRtAGga - niryukti (52) ko kallANaM nicchAI / vizva meM kauna aisA hai jo apanA kalyANa na cAhatA ho / kahA~ andhA aura kahA~ patha aMdho kahiM katthas desiyattaM / - pradarzaka | jasseva pabhAvummillitAI taM ceva kumudAI appasaMbhAviyAI caMda - vRhatkalpabhASya ( 1944 ) strI kA AbhUSaNa to zIla aura lajjA hai / nahIM bar3hA sakate haiM / - vRhatkalpabhASya (3253) jisa candramA kI jyotsnA ke dvArA kumuda prasphuTita hotA hai, hanta ! ve hI kRtaghna hokara saundarya kA pradarzana karate hue vikasita avasthA meM usI janetA candramA kA upahAsa karane laga jAte haiM / 2010_03 - bRhatkalpabhAgya ( 3253 ) hayakataraghAIM / uvahasaMti / - bRhatkalpabhASya ( 3642 ) bhUsaNaM bhUyate sarIraM, vibhUSaNaM sIla hirI ya ithie / bAhya AbhUSaNa usakI zobhA - bRhatkalpabhASya ( 4342 ) kaNhuI / [ 1883 na ya mUlavibhinnae ghar3e, jalamAdINi ghale
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ jisa ghar3e ke peMde meM chidra ho gayA hai, usameM jala Adi tarala padArtha kaise Tika sakate haiN| -vRhatkalpabhASya ( 4363) ruhirakayassa vatthassa ruhire NaM ceva / pakkhAlijamANassa Nathi sohI // rakta se sanA vastra rakta se dhone se svaccha nahIM hotA hai, usake lie to zuddha jala kI AvazyakatA hai / -jJAtAdharma-kathA (za) mailo paDo raMgio na sundaraM bhavai / malina kapar3A raMgane para bhI sundara nahIM hotA hai / -dazavaikAlika-caNi ( adhyayana-4) ajiyaM jiNAhi, jiyaM ca pAlehi / avijita zatruoM ko jIto aura jIte hue kA pAlana kro| -aupapAtika-sUtra (53) so appaNo paralsa vA AvatIe vi na pariccayati, so baMdhU / jo apane athavA anya ke saMkaTa-kAla meM bhI apane snehI kA sAtha nahIM chor3atA, vaha baMdhu hai| -naMdIsUtra-Ni (1) khaMDasaMjutaM khIraM pittajarodayato Na samma bhavai / khA~Da milA huA madhura dUdha bhI pitta jvara meM ThIka nahIM rahatA hai / -naMdIsUtra-Ni (71) citijjai jeNa taM cittN| jisase ciMtana kiyA jAtA hai, vaha citta hai / -naMdIsUtra-Ni ( 2/13) 184 ] 2010_03
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ sugaMdhaM / - naMdI sUtra - cUrNi ( 2/13 ) neraiyANaM No ujjoe, aMdhayAre / nArakIya jIvoM ko prakAza nahIM hai, aMdhakAra hI rahatA hai / visuddhabhAvattaNato ya pavitra vicAra hI jIvana kI sugandha hai / - bhagavatI sUtra ( 5/6 ) muttaniroheNa cakkhu, vaccaniroheNa jIviyaM khayai / atyadhika mUtra ke vega ko rokane se netra naSTa ho jAte haiM aura tIvra malavega ko rokane se jIvana hI naSTa ho jAtA hai / - oghaniyukti (176 ) bApaNa biNA poo, na khaie mahaNNavaM tariDaM | acche se acchA jalayAna bhI havA ke binA mahAsAgara ko pAra nahIM kara sakatA hai / -- - Avazyaka - niyukti (65 ) balavA haNatyahINo, buddhihINo na rakkhai rajjaM / jo rAjA senA, vAhana, artha evaM buddhi se hIna hai, vaha rAjya kI rakSA nahIM kara sakatA hai / 2010_03 - vyavahArabhASya ( 5 / 107 ) uvagaraNehi bihUNo, jahavA puriso na sAhae kajjaM / sAdhanahIna mAnava apane abhISTa kArya ko siddha nahIM kara pAtA hai / -vyavahAra-bhASya-pIThikA ( 10/540 ) Na hu vIriyaparihINo, pavantate NANamAdIsu / azakta vyakti jJAnAdi kI bhI samyak sAdhanA nahIM kara sakatA hai / - nizItha - bhASya (48) AsalaliaM varAo, cApati na gaddabho kAuM / [ 185
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSita ghor3e kI kriyAe~ becArA gadhA kaise kara sakatA hai ? -nizItha-bhASya (2628) suhasAhagaM pi kajja, karaNavihUrNaNuvAyasaMjuttaM / annAya'dezakAle, vivattimuvajati sehassa // deza, kAla evaM kArya ko binA samajhe samucita prayatna tathA upAya se hIna kiyA jAnevAlA kArya sukha-sAdhya hone para bhI siddha nahIM hotA hai / -nizItha-bhASya (4803) jo jassa upAogge, so tassa tahiM tu daayvyo| jo jisake yogya ho, use vahI denA cAhiye / - nizItha-bhASya (5261) gelaNNe ca bahutarA sNjmviraahnnaa| roga ho jAne para bahuta adhika saMyama kI virAdhanA hotI hai / -nizIthacUrNi ( 175) akahitassa vi jaha gahavaiNo jagavissudo tejo| apane teja kA bakhAna na karate hue bhI sUrya kA teja svataH vizvavizruta hai / -bhagavatI-ArAdhanA (361) veyA ahIyA na bhavaMti tANaM / par3ha lene mAtra se veda bhI trANa nahIM hote haiN| -uttarAdhyayana ( 14/12) rADhAmaNI veruliyappagAse, amahagghae hoi ya jANaesu / vaiDUrya kI taraha camakanevAlI tuccha rAr3hAmaNi-kAcamaNi hai, vaha jAnane vAle parIkSakoM kI dRSTi meM mUlyahIna hai| --uttarAdhyayana (20/42) aNegachandA iha maannvehi| . isa saMsAra meM manuSyoM kI aneka prakAra kI icchAe~ hotI hai / -uttarAdhyayana ( 21/16) 186 ] 2010_03
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ suhio hu jaNo suna bujjhaI / sukhI vyakti prAyaH zIghra nahIM jaga pAtA hai| -uttarAdhyayana-cUrNi ( a0 58) dANaM maggaNa-davvaM, bhAMDaM laMcA-subhAsiyaM vayaNaM / jaM sahasA na ya gahiyaM, taM pacchA dullahaM hoi // dAna, mAMgA huA dravya, bartana, ghUsa, subhASita vacana yadi zIghra grahaNa na kiyA jAya to vaha pIche durlabha ho jAtA hai / -kAmaghaTa-kathAnaka (107) bur3hApA tiNhAlajAnAso bhayabAhulla virUvabhAsittaM / pAeNa maNussANaM dosA jAyanti kuDDhate // bur3hApe meM manuSyoM ke prAyaH tRSNA, lajjA kA nAza, bhaya kI bahulatA, viparIta bolanA Adi doSa utpanna ho jAte haiN| -AkhyAnamaNikoza (62/13 ) brahmacarya puriseNa saha gayAe tesi jIvANa hoi uddavaNaM / veNumadiLaM teNa tattAya salAgaNAeNaM // jisa samaya puruSa strI ke sAtha saMyoga karatA hai, usa samaya jaise agni se tapAyI huI lohe kI salAI kI bAMsa ko nalI meM DAlane se nalI meM rakhe tila bhasma ho jAte haiM, vaise hI puruSa ke saMyoga se yoni meM rahanevAle sampUrNa jIvoM kA nAza ho jAtA hai| -syAdvAda-maMjarI ( 23/276/15/5) abaMbhacariyaM ghoraM, pamAyaM durahiTThiyaM / nA''yanti muNI loe, bheyAyayaNavAjiNo // [ 187 2010_03
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlameyamahammassa, mahAdosa samussayaM / tamhA mehuNa saMsaggaM, niggaMthA vajayantiNaM // saMyamaghAtaka doSoM kA tyAga karanevAle munijana, duniyA meM rahate hue bhI mahAbhayaMkara pramAdarUpa aura duHkha kA kAraNa abrahmacarya kA AcaraNa nahIM krte| muni-sAdhaka abrahmacarya yAni maithuna-saMsarga kA sarvathA tyAga karate haiM, kyoMki yaha adharma kA mUla hI nahIM, apitu bar3e se bar3e doSoM kA bhI sthAna hai| -dazavakAlika (6/15/16) vibhUsA itthisaMsaggo, paNIyaM rasabhoyaNaM / narassa'ttagavesissa, visaM tAlauDaM jahA / / jo manuSya apanA citta zuddha karane, svarUpa kI zodha karane ke lie tatpara hai, usake lie zarIra ke zRgAra tAlapuTa jahara jaise hI bhayaMkara haiM, jisake khAte hI prANa chUTa jAte haiM / striyoM kA saMsarga bhI viSavata hai| itanA hI nahIM, svAdu tathA sarasabhojana Adi kA ati sevana bhI viSa jaisA ho hAnikAraka hai| -dazavaikAlika (8/57) jIvo baMbhA jIvammi ceva cariyA havijja jA jadiyo taM jANa bNbhcerN| AtmA hI brahma hai aura AtmA meM caraNa arthAt ramaNa karanA hI brahmacarya hai / -bhagavatI-ArAdhanA (878) avi ya vaho jIvANaM mehuNa sevAe hoi bahugANaM / maithuna-sevana karane se manuSya aneka jIvoM kA vadha karatA hai / __ -bhagavatI-ArAdhanA (622) jo dei kaNaya koDiM, ahavA kArei kaNayajiNa bhavaNaM / tassa na tattiya punna, jattiya baMbhavae dharie / yadi koI manuSya karor3oM rupayoM ke mUlya kA svarNa yAcakoM ko dAna meM detA hai athavA svarNamaya jina maMdira kA nirmANa karatA hai, use utanA puNya nahIM hotA jitanA ki brahmacarya-vrata dhAraNa karane se hotA hai / -saMbodhasattari (56) 188 ] ___ 2010_03
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ No pANabhoyaNassa atimattaM AhArae sayA bhavaI / brahmacArI ko kabhI bhI adhika mAtrA meM bhojana nahIM karanA cAhie / savvaMgaM pecchaMto, itthINaM vA muyadi so bamhacerabhAva, sukkadi khalu duddharaM striyoM ke sarvAGgoM ko dekhate hue bhI jo inameM durbhAva vikAra nahIM karatA, vahI vAstava meM durddhara brahmacarya -bhAva ko dhAraNa karatA hai / - bArasa aNuvekkhA ( 80 50 ) maNa palhAyajaNaNI, kAma rAga vicaDDhaNI / baMbhacerarao bhikkha, thI kahaM tu vivajjae || -sthAnAMga ( 6 ) brahmacarya - parAyaNa bhikSu ko striyoM-sambandhI aisI bAtoM kA parityAga hI kara denA cAhie, jinase citta meM gudagudI yA AhlAda utpanna hotA ho, viSayoM kA Ananda jAgrata hotA ho aura kAmabhoga meM Asakti bar3hatI ho / - uttarAdhyayana ( 16 / 2 ) brahmacarya - parAyaNa bhikSu striyoM ke paricaya aura cIta ke prasaMgoM ko sadaiva TAlane kA prayatna kare / dubbhAvaM / dharadi // samaM ca saMthavaM thIhi saMkahaM ca abhikkhaNaM / baMbhacerarao bhikkhU, niccaso parivajjae // unake sAtha bAra-bAra bAta 2010_03 - uttarAdhyayana ( 16 / 3 ) aMgapacacaMga saMThANaM, cArullaviya pehiyaM / baMbhacerarao thINaM cakkhu gijjhaM vivajjae || - brahmacarya - parAyaNa bhikSu ko striyoM ke aMga-pratyaMgoM ke AkAra, striyoM ke premadarzaka vacanayukta hAva-bhAva aura kaTAkSa - jinake dekhane se vikAra paidA hote haiM--- dekhane nahIM cAhie / usa ora A~kha lagAnA bhI varjita kara denA cAhie / - uttarAdhyayana ( 16 / 4 ) [ 186
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ . savANi y| kUiyaM ruDyaM gIyaM, hAsiyaM thaNiya-kandiyaM / baMbhacerarao thINaM, soyagejjhaM vivajjae / brahmacarya-parAyaNa bhikSu ko striyoM ke kUjana (avyakta AvAja ), rodana, gIta, hAsya, citkAra aura karuNa-krandana-jinake sunane se vikAra utpanna hote haiM, sunane nahIM cAhie / usa ora kAna hI nahIM dene cAhie / -uttarAdhyayana ( 16/5) hAsaM kiDDaM raI dappaM, sahasA'vattAsiyANi ya / baMbhacerarao thINaM, nANuciMte kayAi vi // brahmacarya-parAyaNa bhikSu ko pUrvAvasthA meM anubhUta striyoM ke hAsya, krIr3A, rati, darpa aura ullAsa ke lie kI gayI akasmAta cher3achAr3a kA apane mana meM kabhI vicAra taka nahIM lAnA cAhie / -uttarAdhyayana ( 16/6) paNIyaM bhattapANaM tu, khippaM maya vivddddhnnN| baMbhacerarao bhikkhU, nicaso privje|| brahmacarya-parAyaNa bhikSu ko aise praNIta bhojana aura pAna jinameM cikanAI ke rasadAra padArtha atyadhika hoM aura zIghra uddIpaka hoM, use niraMtara tyAga hI karanA caahie| - uttarAdhyayana (16/7) dhammaladdha miyaM kAle, jattatthaM paNihANavaM / nAimattaM tu bhuMjejjA, baMbhacerarao sayA / / brahmacarya-parAyaNa sAdhaka ko dharmapUrvaka prApta, parimita, zAstranirdiSTa ucita samaya para saMyama ke nirvAha ke lie hI aisA bhojana grahaNa karanA cAhie, no saMtoM dvArA nirdiSTa maryAdA se na nyUna hoM aura na adhika, aise bhojana se hI usakI dhyAna-samAdhi surakSita raha skegii| -uttarAdhyayana ( 16/8) vibhUsaM parivejA, sarIra parimaMDaNaM / baMbhacera rao bhikkhU, siMgAratthaM na dhArae // 16. ] 2010_03
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacayarata bhikSu ko zRgAra ke lie zarIra kI zobhA aura sajAvaTa kA koI bhI kAma nahIM karanA caahie| -uttarAdhyayana ( 16/6 ) devadANava gandhavA, jakkharakkhasa kinnraa| baMbhayAriM namaMsanti, dukkaraM je karenti taM / duSkara brahmacarya kI sAdhanA ke lie satat sAvadhAna tathA manasA-vAcAkAyena brahmacAriyoM ko deva, dAnava gaMdharva, yakSa, rAkSasa, kinnara-sabhI namaskAra karate haiN| - uttarAdhyayana (16/16) viraI abaMbha cerassa, kAma bhoga rasannuNA / uggaM mahatvayaM baMbhaM, dhariyavvaM sudukkaraM // jo manuSya kAma aura bhogoM ke rasa ko jAnatA hai, unakA anubhavI hai, usake lie abrahmacarya tyAgakara brahmacarya kA mahAvata svIkAra karanA ati duSkara hai| -uttarAdhyayana ( 16/28) jahAdavaggI pauriMdhaNe vaNe, samAruo novasamaM uvei evindiyaggI vi pagAmabhoiNo, na baMbhayArissahiyAya kassaI // jaise bahuta IMdhana vAle jaMgala meM pavana se uttejita dAvAgni zAnta nahIM hotI, vaise hI maryAdA se adhika bhojana karane vAle kisI bhI brahmacArI kI indriyAgni bhI zAnta nahIM hotii| adhika bhojana kisI ke lie bhI hitakara nahIM hotaa| -uttarAdhyayana ( 32/11) na rUvalAvaNNA vilAsa hAsaM, na jaMpiyaM iMgiya - pehiyaM vA / itthINa cittaMsi nivesaittA, dahra vavasse samaNe tavassI // Atma-zodhanArtha zrama karanevAlA tapasvI zramaNa apane citta meM striyoM kA [ 161 2010_03
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAna rakhakara, unake rUpa, lAvaNya, vilAsa, hAsya, jalpana, sAMketika hAvabhAva, aMga-cAlana athavA kaTAkSa ko dekhane kA kabhI prayatna na kreN| -uttarAdhyayana (32/14 ) adaMsaNaM cevaM apatthaNaM ca, aciMtaNaM ceva akittaNaM ca / itthIjaNassA''riyajmANajugbaM, hiyaM sayA vaMbhavae ryaannN|| striyoM kI ora na to rAga-vRtti se dekhanA cAhie, na unakI abhilASA yA unakA vicAra karanA cAhie aura na unakA kIrtana hii| ye sarva brahmacarya pAlana ke lie tatpara mAnavoM ke lie hamezA hitarUpa haiM aura Arya dhyAna sAdhane kI yogya bhUmikA svarUpa -uttarAdhyayana ( 32/15) kAmANugiddhippabhavaM khu dukkhaM, savvassa logassa sadevagassa / jaM kAiyaM mANasiyaM ca kiMci, tassantagaM gacchai viiyraago|| svarga meM bhI jo kucha zArIrika evaM mAnasika duHkha haiM tathA isa pratyakSadRSTa vizva meM jo bhI zArIrika aura mAnasika duHkha haiM, ve saba kAmabhogoM ke lAlaca se hI utpanna hue haiN| jo manuSya rAga-dveSa se pare hai vItarAgI hai, vahI ina saba dukhoM kA anta kara sakatA hai / -uttarAdhyayana (32/16) mAdusudAbhagiNI viya, ThUNisthittiyaM ya paDirUvaM / itthikahAdiNiyattI, ti loyapujja have baMbhaM // vRddhA, bAlikA aura yuvatI strI ke ina tIna pratirUpoM ko dekhakara, unheM mAtA, putrI aura bahinavata mAnanA tathA strI kathA se nivRtta honA brahmacarya hai / yaha brahmacarya trilokapUjya hai / -~-mUlAcAra ( 1/10) baMbhaceraM uttamatava-niyamaNANa-dasaNa-caritta-sammatta, viNayamUlaM / ___ brahmacarya- uttamatapa, niyama, jJAna, zraddhA, cAritra, samyaktva aura vinaya kA mUla haiN| -praznavyAkaraNa sUtra ( 2/4) 192 ] 2010_03
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo maNNadi para-mahilaM jaNaNI-bahiNI-suAi saaricchN| maNa-vayaNe kAyeNa vi baMbhavaI so have thUlo // jo mana-vacana aura kAyA se parAyI strI ko mAtA, bahina aura putrI ke samAna samajhatA hai, vaha sthala brahmacarya kA dhArI hai| ___-kArtikeyAnuprekSA ( 238) mahavvade mehuNAo veramaNaM / maithunaviramaNa ( brahmacarya ) mahAvata hai / -zramaNa-pratikramaNa-sUtra (16) tamhA u vajae itthI, visalittaM va kaNTagaM nccaa| brahmacArI strI-saMsarga ko viSalipta kaMTakavat samajhakara usase dUra rahe / -sUtrakRtAMga ( 1/4/1/11) jaDakuMbhe joiuva gUDhe, Asumitatte nAsamuvayAi / e vitthiyAhi aNagArA saMvAseNa naasmuvyNti| jisa prakAra lAkha kA ghar3A agni se tapta hone para zIghra hI naSTa ho jAtA hai, usI prakAra strI-sahavAsa se sAdhu yA sAdhaka bhI zIghra naSTa ho jAtA hai / -sUtrakRtAMga (4/1/27) suvisuddha-zIla-jutto, pAvai kitti jasaM ca ihloe| savvajaNa vallaho cciya, suha-gai-bhAgI aparaloe / akhaNDa brahmacArI isa loka meM yaza-kIrti ko prApta karatA hai aura sabakA priya hokara paraloka meM mokSa kA bhAgI hotA hai / -kAmaghaTa-kathAnaka ( 126 ) brAhmaNa ramai ajavayaNammi, taM vayaM cUma mAhaNaM / AryajanoM ke vacanoM meM sadA abhiruci rakhanevAlA hI brAhmaNa hai / -uttarAdhyayana ( 25/20) [ 163 2010_03
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ agni meM tapAye gaye aura kasauTI para kase hue svarNa kI bhA~ti jo nirmala, pApazUnya tathA rAga-dveSa evaM bhaya se rahita hai, use hama brAhmaNa kahate haiM / - uttarAdhyayana ( 25/21 ) jAya rUvaM jahAmaTTha, niddhantamala-pAvagaM / rAga-dosa - bhayAIyaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // suvvayaM pattAnivvANaM taM vayaM bUma mAhaNaM / jo zuddha tI hai aura AtmazAMti pA cukA hai, use hama brAhmaNa kahate haiM / - uttarAdhyayana ( 25 / 22 ) tasapANe biyANettA, saMgaheNa ya thAvare / jo na hiMsai tiviheNaM, taM vayaM bUma mAhaNaM / brAhmaNa vahI kahalA sakatA hai, jo sthAvara tathA jaMgama sabhI prANiyoM ko bhalI-bhA~ti jAnakara, mana, vacana aura deha se unakI hiMsA nahIM karatA / - uttarAdhyayana ( 25 / 23 ) kohA vA jaibA hAsA, lohA vA jai vA bhayA / musaM na vayaI jo u, taM vayaM bUma mAhaNaM // jo krodha se, hAsya se, lobha yA bhaya se athavA malina saMkalpa se kabhI asatya nahIM bolatA, use hama brAhmaNa kahate haiM / jahA pommaM jale jAyaM, evaM alittaM kAmehi, 164 1 -- uttarAdhyayana ( 25 / 24 ) vAriNA // mAhaNaM // jala se lipta nahIM hotA, sarvathA alipta rahatA hai, jisa prakAra kamala jala meM se utpanna hokara bhI usI prakAra jo saMsAra meM rahakara bhI use hama brAhmaNa kahate haiM / kAma - bhogoM se novalippara 2010_03 vayaM bUma jo na sajjai bhogesu taM vayaM bUma mAhaNaM / brAhmaNa vahI hai, jo tyakta kAma-bhogoM meM punaH nahIM pha~satA / - uttarAdhyayana ( 25/27 ) - uttarAdhyayana ( 25 / 26 )
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ channaM dhammaM paDaM ca, porisaM parakalattavaM caNayaM / gaMjaNarahio jammo, rAr3hAittANa saMpaDai // -ye dharma, gupta va prakaTa parAkrama, parastrI-tyAga aura niSkalaMka - janma - bhavyAtmAoM ko hI prApta hote haiM / - vajAlagga (88 / 0 ," ) guNahi na saMpai, kitti para phala lihiA bhuMjanti / kesari na lahai boDia vi gaya lakkhehiM gheppanti || guNoM se kevala kIrti milatI hai, sampatti nahIM / phaloM ko bhogate haiM / siMha guNa sampanna hone para bhI bikatA jabaki hAthI lAkhoM meM kharIdA jAtA hai / ua kaNiAru paphulliau gorIvayaNa viNijjaau jaM khile hue karNikAra nAmaka vRkSa ko dekho prakAzita hai tathA gaurI ke mukha kI AbhA ko phira bhI vaha vanavAsa kara rahA hai / ! bhavyAtmA 2010_03 manuSya bhAgya meM likhita eka kaur3I meM bhI nahIM - prAkRta-vyAkaraNa (4/335 ) kaMNakaM vipayAsu / sevai vaNavAsu // bhAgya jo svarNa ke samAna kAnti se jItanevAlA hai ; Azcarya hai - prAkRta - vyAkaraNa ( 4 / 366 ) bhAva niccuNNo taMbolo, pAseNa viNA na hoi jaha raMgo / taha dANasIlatavabhAvaNAo, ahalAo sanva bhAvaM viNA // jisa prakAra cune katthe ke binA tAMbUla-pAna aura pAsa - rahita vastra acchI taraha se raMgA nahIM jA sakatA, usI prakAra bhAvava-rahita dAna, zIla, tapa, bhAvanA bhI niSphala haiM / -bhAva - kulaka (2) [ 165 -
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNi-maMta-osahINaM, jaMtataMtANa devayANaM pi| bhAveNa viNA siddhI, na hu dIsai kassa vi loe / maNi, mantra, auSadhi, yantra, tantra aura devatA kI sAdhanA jagata meM kisI ko bhI bhAva ke binA saphala nahIM ho sktii| bhAva ke yoga se hI sabhI vastuoM kI siddhi hotI hai / -bhAvakulakam (3) bhikSu sa eva bhikkhU, jo suddhacarati baMbhaceraM / jo zuddha bhAva se brahmacarya pAlana karatA hai, vahI bhikSu hai / -praznavyAkaraNa-sUtra ( 2/4) samadiDhi sayA amUDhe, asthi hu nANe tave saMjame y| tavasA dhuNai purANapAvarga, maNa-vaya kAya susaMvuDe je sa bhikkhU // jo samyagdazI hai, kartavya-vimUr3harahita hai, jJAna-tapa aura saMyama ke prati dRr3ha zraddhAlu hai, mana-vacana aura deha ko pApa-patha para jAne se rokatA hai tathA tapa dvArA pUrvakRta pApa-karmoM ko nAza kara detA hai, vahI bhikSu hai / / -dazavaikAlika (10/7) samasuha-dukkhasahe a je sa bhikkhuu| . bhikSu vahI hai, jo sukha-duHkha meM samabhAva rakhatA hai| --dazavaikAlika (10/11) viittu jAI-maraNaM mahanbhayaM / tave rae sAmaNie je sa bhikkhU / __ vaha bhikSu hai, jo janma-maraNa ko mahAbhayaMkara jAnakara nitya hI bhamaNa ke kartavya ko dRr3ha karanevAle tapazcaraNa meM tatpara rahatA hai / -dazavakAlika (10/14) ajjhapparae susamAhi appA, suttatthaM ca viyANai je sa bhikkhU / jo nitya adhyAtma-ciMtana meM rata rahatA huA apane Apako samAdhistha karatA hai aura sUtroM ke artha ko pUrNa rUpa se jAnatA hai, vahI bhikSu hai / -dazavaikAlika (10/15) 166 ] 2010_03
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ iDDhi va sakkAraNa-pUyaNaM ca, cae ThiyappA ANi he je sa bhikkhU / jo Rddhi-satkAra, pUjA-pratiSThA ke moha se rahita hai aura sthitAtmA evaM nispRha hai, vahI bhikSu hai / __-dazavaikAlika (10/17) na jAimatte, na ya rUvamatte na lAbhamatte na suraNa matte / mayANi savvANi vivajaittA, dhammajjhANarae je sa bhikkhU / jo jAti, rUpa, lAbha aura pAMDitya ke abhimAnoM kA parityAga kara kevala dharma-dhyAna meM rata rahatA hai, vahI bhikSu hai / -dazavaikAlika (10/16) bhUkha kiM kiM na kayaM ko na pucchiyo, kaha kaha na nAmiaM siisN| dubbharauarassa kae ki na, kayaM kiM na kAyavvaM // __isa pApI peTa ke pUrA karane ke lie kyA-kyA nahIM kiyA ? kisako nahIM pUchA? kahA~-kahA~ mastaka nahIM namAyA ? aura kyA nahIM kiyA ? aura kyA nahIM karUMgA? arthAt saba kucha kiyA aura karanA bhI pdd'egaa| -kAmaghaTa-kathAnaka (53) jIvaMti khaggachinnA, ahimuhapaDiyA vi kevi jIvaMti / jIvaMti jalahipaDiA, khuhAchinnA na jIvaMti // talavAra se kATe gae prANI prAyaH jI sakate haiM, sarpa ke mu~ha meM par3e hue bhI koI jIte haiM aura koI samudra meM gire hue prANI bhI jI jAte haiM magara bhUkha rUpI mahAzastra se kATe hue prANI kabhI jiMde nahIM raha skte|| -kAmaghaTa-kathAnaka (55) [ 167 2010_03
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhogI-abhogI allo sukko ya do chUDhA, golayA mttttiyaamyaa| do vi AvaDiA kUDe, jo allo so vilaggai // evaM laggati dummehA, je narA kAmalAlasA / virattA u na laggaMti, jahA sukke a golae // jisa prakAra gIlI aura sUkhI miTTI ke do gole dIvAra para phaiMkane para eka cipaka jAtA hai to dUsarA vApasa nIce gira jAtA hai, isI prakAra jo manuSya viSayoM kI lAlasAvAle hote haiM, ve gIlI miTTI ke golevat viSayoM meM hI lipaTa jAte haiM parantu sUkhI miTTI ke golevat abhogI-virakta manuSya viSayoM meM lipaTate nahIM haiN| -indriyaparAjaya-zataka ( 16-20 ) visae avaikkhaMtA, paDaMti saMsArasAyare ghore| visaesu nirAvikkhA, taraMti saMsArakatAre // viSayoM kI apekSA rakhanevAle bhayaMkara saMsAra-samudra meM girate haiM aura viSayoM meM nirapekSa manuSya saMsAra rUpI aTavI ko pAra kara jAte haiM / -indriyaparAjayazataka (28) uvalevo hoi bhogesu, abhoga novalippaI / bhogI bhamai saMsAre, abhogI viSpamuccaI // bhogoM meM karma kA upalepa hotA hai| abhogI karmoM se lipta nahIM hotA hai| bhogI saMsAra meM bhramaNa karatA hai| abhogI usase vipramukta ho jAtA hai / -uttarAdhyayana ( 25/41) maMgala Namo arihaMtANaM / Namo siddhANaM / Namo AyariyANaM / Namo uvjjhaayaannN| Namo loe sabyasAhUNaM eso paMcaNamukkAro, svvpaavppnnaasnno| maMgalANaM ca samvesiM, paDhamaM havai maMgalaM // 168 ] 2010_03
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ arihaMtoM ko namaskAra / siddhoM ko namaskAra / AcAryoM ko namaskAra / upAdhyAyoM ko namaskAra / vizva meM sarva sAdhuoM ko nmskaar| ye paMca namaskAra sarva pApoM ke nAzaka haiM tathA sarva maMgaloM meM prathama maMgala rUpa haiM / -Avazyaka sUtra (1/2) arihaMtA maMgalaM / siddhA maMgalaM / sAhU maMgalaM / kevalipaNNatto dhammo maMgalaM / arihaMta ( arhata ) maMgala haiN| siddha maMgala haiM / sAdhu maMgala haiN| kevalipraNIta dharma maMgala hai| -Avazyaka sUtra (4/1) satyAdimajjha avasANaesu jiNatotta mNgluccaaro| NAsai NissesAI vigdhAi ravi vva timirAi / zAstra ke Adi, madhya aura aMta meM kiyA gayA jina-stotra rUpa maMgala kA uccAraNa sampUrNa vighnoM ko usI prakAra naSTa kara detA hai, jisa prakAra sUrya aMdhakAra ko| -tiloyapaNNatti ( za31) maMgalaphalaM dehito kaya abbhudayaNisseyasasuhA ittaM / maMgalAdika se prApta honevAle abhyudaya aura mokSa sukha ke AdhIna maMgala kA phala hai| -ghavalA ( 1/1, 1, 1/36/10 ) maMgalamarihaMtA-siddhA-sAhU-suraM ca dhammo / arihaMta, siddha, sAdhu, zruta (zAna ) aura dharma ye saba sabhI ke lie maMgala rUpa haiN| -vaMdittu sUtra (48) maMgalaM hi kIrade pAraddhakaja vigghayara kmmvinnaasnnttheN| prArambha kiye hue kArya meM vighnakAraka karmoM ke vinAzArtha maMgala kiyA jAtA hai| . -kaSAya-pAhur3a ( 1/1) [ 166 2010_03
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAvANaM jadakaraNaM, tadeva khalu maMgalaM paramaM / pApakarma na karanA hI vastutaH parama maMgala hai | - bRhat kalpabhASya ( 814 ) jaha makkaDao khaNamavi, majjhattho acchiu na sakkei / taha khaNamavi majjhatyo, visaehi viNA na hoi maNo // vaise hI mana bhI jaise baMdara kSaNabhara bhI zAnta hokara nahIM baiTha sakatA, saMkalpa - vikalpa se kSaNabhara ke lie bhI zAMta nahIM ho sakatA / maNusahidayaM puNiNaM, gahaNaM ducviyANakaM / manuSya kA mana bar3A gaharA hai, ise samajha pAnA bar3A kaThina hai / maNasalile thirabhUpa, dIsaha appA mana rUpI jala jaba sthira evaM vimala ho jAtA hai, divya rUpa jhalakane lagatA hai / 200 ] 2010_03 mana - bhaktaparijJA (84 ) -- itibhAsiyAI ( 1/8 ) majjeva Naro avaso, kuNeDa kammANi jiMdaNijjAI / ihaloe paraloe, aNuhavai arNatayaM dukkhaM // tahAvimale / taba usameM AtmA kA - tattvasAra ( 41 ) madyapAna se manuSya madahoza hokara nindanIya karma karatA hai aura phalasvarUpa isa loka tathA paraloka meM antataH duHkhoM kA anubhava karatA hai / - vasunandi-zrAvakAcAra ( 70 ) madyapAna
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANusattama AyAo, jo dhammaM socya saddahe / tavastI vIriyaM ladhuM saMbuDe niNa rayaM // yathArtha meM manuSya use hI samajhanA cAhiye, jo dharma vacana sune, uname vizvAsa kare aura tadanusAra AcaraNa dvArA tapasvI bana saMvara' kA AcaraNa aura apane Upara cipake hue pApa- mala ko jhAr3akara pheMkane kA puruSArthaM kareM / - uttarAdhyayana. ( 3/11 sohI ujjuyabhUyassa, dhammo suddhassa ciTThaI / nivvANaM paramaM jAi, ghayasitte vva pAvae // sarala manuSya zuddhi prApta kara sakatA hai / dharma sthira raha sakatA hai, jaise jisameM dharma hai, parama nirvANa / parama dIpti ko prApta hotA hai / manuSya jo mAnava zuddha hai, usake citta vaha ghRta se sikta agni kI bhA~ti - uttarAdhyayana ( 3 / 12 ) je pAvakasmehi dhaNaM maNussA, samAyayanti amayaM gahAya / pahAya te pAsaparyaTTie nare, verANu baddhA narayaM uventi // jo manuSya pApa karmoM dvArA dhana ko amRta ke samAna samajhakara prApta karate haiM, ve rAga, dveSa, tRSNAdi doSoM meM pha~sate haiM / anta meM dhana to yahIM raha jAtA kamAte hai aura unheM kUca kara jAnA par3atA hai| aise manuSya samAja meM vaira bA~dha kara anta meM naraka gati prApta karate haiM / maNNaMti jado Nicca paNeNa NiuNA jado du ye jIvo / maNa ukkaDA ya jamhA te mANusA bhANiyA 2010_03 - uttarAdhyayana (4/2 ) ve manuSya kahalAte haiM jo mana ke dvArA nitya hI heya upAdeya, tattvaatattva tathA dharma-adharma kA vicAra karate haiM, kArya karane meM nipuNa haiM aura utkRSTa mana ke dhAraka haiM / 1. saMvara : AsravoM ko rokanA, anAsakta AtmA kI zuddha pravRtti / - paJcasaMgraha ( 1/62 ) [ 201
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSya-janma no hUvaNamanti rAio, no sulabhaM puNarAvi jIviyaM // jaise bItI rAtriyA~ kabhI nahIM lauTatI, vaise hI manuSya-jIvana punaH pAnA bar3A kaThina hai| __ -sUtrakRtAMga ( 1/2/1/10/1) maNuvagaIe vi tao maNamugaIe mahatvadaM sayalaM / maNuvagadIe jhANaM maNuvagadIe vi NivvANaM // manuSya-gati meM hI tapa hotA hai, manuSya-gati meM hI saba mahAvata hote haiM, manuSya-gati meM hI dhyAna hotA hai aura manuSya-gati meM hI mokSa kI prApti hai / -kArtikeyAnuprekSA ( 266) jIvA sohimaNuppattA, Ayayanti maNussa yN| jaba saMsAra meM AtmAe~ kiJcit vizuddha ho jAtI haiM taba manuSya-janma prApta karatI haiN| -uttarAdhyayana (3/7) mANusattaM bhave mUlaM, lAbho devagaI bhave / mUlaccheeNa jIvANaM, naraMga-tirikkhattaNaM dhuvaM // mAnava-jIvana mUla-dhana hai| devagati usameM lAbha rUpa hai| mUla-dhana ke nAza hone para naraka, tiryaJca-gati prApti rUpa hAni hotI hai| -uttarAdhyayana ( 7/16) dullahe khalu mANuse bhve|| dIghakAla ke pazcAt bhI prANiyoM ko manuSya-janma milanA bar3A durlabha hai / -uttarAdhyayana (10/4) manobhAva (lezyA) lessAsodhI ajjha vasANavisodhIe hoi jIvassa / ajjhavasANavisodhi, maMdakasAyalsa nnaayvvaa|| 202 ] 2010_03
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Atma-pariNAmoM meM vizuddhi Ane se lezyA arthAt manobhAva kI vizuddhiH hotI hai aura kaSAyoM kI mandatA se pariNAma vizuddha hote haiM / - bhagavatI - ArAdhanA ( 1611 ) kiNhA nIlA ya kAU, teU pamhA taheva ya / sukkalesA ya chaTThA ya, nAmAI tu jahakkamaM // lezyAe~ ' chaH haiM-- kRSNa, nIla, kApota, teja, padma aura zukla / - uttarAdhyaya ( 34 / 3 ) jisa kiNhA nIlA kAU, tiNi vi eyAo ahammalesAo / eyAhi tihi vi jIvo, duggaiM uvavajjaI // kRSNa, nIla aura kapota- ye tIna adharma yA azubha lezyAe~ haiM / jIva ke citta meM tara-tama bhAva se jitane aMzoM meM ina tInoM lezyAoM ke. anusAra vicAra-dhArA calatI hai, ve jIva utane hI aMzoM meM pratyakSa, isa janma meM to durgati, durdazA, duHkhamaya sthiti prApta karate hI haiM, bhavAMtara meM bhI durgati hI pAte haiM / - uttarAdhyayana ( 34 / 56 ) teU pamhA sukkA, tinni vi. eyAo dhammalesAo / eyAhi tihi bi jIvo, suggaI uvavajjaI // teja, padma aura zukla - ye tInoM dharma yA zubha lezyAe~ haiM / jisa jIva ke manobhAva meM taratamabhAva se jitane aMzoM meM ina dharma lezyAoM ke anusAra vicAra dhArA hotI haiM, vaha jIva utane hI aMzoM meM vartamAna meM to nizcaya hI sadgati, saddazA pAtA haiM I janmAntara meM bhI use sadgati hI prApta hotI haiM / - uttarAdhyayana ( 34 / 57 ) jogapauttI lessA, kasAya udayANuraMjiyA hoI / kaSAya ke udaya se anuraMjita mana-vANI-deha kI yoga pravRtti ko lezyA kahate haiM / - gommaTasAra - jIvakANDa ( 460 ) 1 - lezyA : manobhAva, citta kI vRtti, AtmA kA pariNAma, adhyavasAya | 4 [ 203 2010_03
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaMDo Na muMbai veraM bhaMDaNasIlo ya dhammadayarahio / " duTTho Na ya edi vasaM, lakkhaNa meyaM tu kiNhassa || svabhAva kI pracaNDatA, vaira kI majabUta gA~Tha, jhagar3AlU vRtti, dharma aura dayA - se zUnyatA, duSTatA, samajhAne se bhI nahIM mAnanA - - ye kRSNa-lezyA lakSaNa haiM I - gommaTasAra - jIvakANDa (506 ) maMda buddhi vihINo, NivviNANI yA kisaya lolo ya / lakkhaNameyaM bhaNiyaM, samAsado NIlale ssassa // mandatA, buddhihInatA, ajJAna aura viSaya- lolupatA - ye saMkSepa meM nIlalezyA ke lakSaNa haiM / rUsai dii anne, dUsai bahuso ya soyamaya bahulo / paNa gaNai kajjAkajjaM, lakkhaNameyaM tu kAussa || - gommaTasAra jIvakANDa (511 ) zIghra ruSTa ho jAnA, dUsaroM kI nindA - AlocanA karanA, doSa lagAnA, atizokAkula honA, atyadhika bhayabhIta honA-ye kApotalezyA ke lakSaNa haiM / - gommaTasAra jIvakANDa (513 ) jANai kajjAkajjaM, seyamaseyaM ca savvasamapAsI, dayadANaradoya ya midU, lakkhaNameyaM tu teussa // kArya kArya kA jJAna, zreya azreya kA viveka, sabhI ke prati samabhAva, dayA dAna meM pravRtti - ye pIta yA tejo lezyA kI vizeSatAyeM haiM / - gommaTasAra - jIvakANDa (515 ) 1 cAmI bhaddo cokkho, ajjavakammo ya khamadi bahugaM pi sAhugurupUjaNarado, lakkhaNameya tu pammassa // tyAgazIlatA, pariNAmoM meM bhadratA, vyavahAra meM prAmANikatA, kArya meM aparAdhiyoM ke prati kSamAzIlatA, sAdhu-gurujanoM kI pUjA sevA meM tatparatA - ye saba padmalezyA ke lakSaNa haiM / RjutA, -- gommaTasAra - jIvakANDa ( 516 ) 204 ] 2010_03
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Na ya kuNai pakkhavAyaM, Na vi ya vidANaM samo ya savvesi / Natthi ya rAgaddosA,, Neho vi ya sukkalessassa // pakSapAta-rahita honA, bhogoM kI AkAMkSA na karanA, sabameM samadarzI rahanA aura rAga-dveSa tathA praNaya se dUra rahanA hI zuklalezyA ke bhAva haiM / -gommaTasAra-jIvakANDa (517) manovijaya niggahie maNapasare, appA paramappA havai / mana ke vikalpoM para pratibandha lagAne para AtmA, paramAtmA bana jAtA hai / -ArAdhanA-sAra (20) maNaNavaie maraNe, maraMti seNAiM iMdiyamayAI / mana rUpI rAjA kI mRtyu hone para indriyA~ rUpI senA to svayaM hI mara jAtI hai| -ArAdhanA-sAra ( 60 ) suNNIkayammi citte, NUNaM appA payAsei / mana ko viSayoM se khAlI kara dene para usameM AtmA kA Aloka jhalakane lagatA hai| -ArAdhanA-sAra (74) maNaM parijANai se niggNthe| jo svayaM mana ko bhalIbhAMti parakhanA jAnatA hai, vahI saccA nirgrantha sAdhaka hai| -AcArAGga ( 2/3/15/1) manasvI tuMgo ciya hoi maNo maNasiNo aMtimAsu vi dasAsu / atyaMtassa vi raiNo kiraNA uddha ciya phuraMti // manasviyoM kA mana antima dazA meM bhI unnata hI rahatA hai| asta hote samaya bhI sUrya kI kiraNeM hI camakatI haiN| -vajAlagga (6/12) [ 205 2010_03
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamatva dukkhaparIkesakara, chiMda mamattaM sriiraao|| zarIra ke prati hone vAle duHkhada va klezakara mamatva kA chedana kro| -~~-maraNa samAdhi (402) mAMsAhAra mAMsAsaNeNa vaDDhai, dappo dappeNa majamahilasai / jUyaM pi ramai to taM, pi vaNiNvae pAuNai dose // mAMsAhAra se darpa bar3hatA hai| darpa se mAnava meM madyapAna kI abhilASA paidA hotI hai aura taba vaha juA bhI khelatA hai| isa prakAra eka mAMsAhAra se hI mAnava ukta varNita sarva doSoM ko prApta kara letA hai| -vasunandi-zrAvakAcAra (86) Na pauMjae mNsN| mAMsa kA sevana kadApi nahIM karanA caahiye| -vasunandi-zrAvakAcAra (87) mAyA mAyI viuvvai no amAyI viuvvai / jisake antara meM mAyA kA aMza hai, vahI nAnA rUpoM kA pradarzana karatA haiM, amAyI nahIM krtaa| -bhagavatI-sUtra ( 13/6 ) saJcANa sahassANa vi, mAyA ekkAvi NAsedi / . eka mAyA-hajAroM satyoM ko naSTa kara DAlatI hai / -bhagavatI-ArAdhanA ( 1/3/8/4) 206 / 2010_03
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ jai viya NigaNe kise care, jai viya bhuMjiya maasmNtso| je iha mAyAI mijai, AgaMtA gambhAyaNaMtaso // sAdhanA ke kSetra meM jo pragatizIla sAdhaka vastumAtra kA parityAga kara nagna rahatA hai, varSoM taka tapasyA karake jisane zarIra kA rakta-mAMsa sukhA diyA hai, mahInoM taka nirAhAra rahakara jisane deha ko kRza banA DAlA hai, itanI sAdhanA ke bAvajUda jisane mAyA kI gAMTha nahIM tor3I to use ananta bAra garbha meM AnA hogA, janma-maraNa karanA hogaa| -sUtrakRtAGga ( 1/2/1/9) jANijjai cintijjai, jammajarAmaraNasaMbhavaM dukkhaM / na ya visaesucirajjaI, aho subaddho kavaDagaMThI // jIva janma aura maraNa se honevAle dukhi ko jAnatA hai, usakA vicAra bhI karatA hai, kintu viSayoM se virakta nahIM ho paataa| aho ! mAyA kI gA~Tha kitanI sudRr3ha hotI hai ! -upadeza-mAlA (204 ) mitra taM mittaM kAyadhvaM jaM kira vasaNammi desakAlammi / AlihiyamittibAullayaM va na paraM muhaM tthaai|| mitra use banAnA cAhiye jo bhitti-citravat kisI bhI saGkaTa aura dezakAla meM kabhI vimukha na ho| -vajAlagga ( 6/4) taM mittaM kAyacaM jaM mittaM kAlakaMbalIsarisaM / uyaeNa dhoyamANaM sahAvaraMgaM na mellei / / use hI mitra banAnA upayukta hai jo kAle kambala ke samAna jala se dhoye mAne para bhI sahajaraGga ko nahIM chor3atA, usakA sAtha nahIM chor3atA hai| --vajAlagga (6/5) [ 207 2010_03
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ saguNANa nigguNANa ya garuyA pAlaMti jaMji paDivanna / pecchaha vasaheNa samaM hareNa bolAvio appA // mahApuruSa saguNoM aura nirguNoM meM jisakA jo kArya svIkAra kara lete haiM ; usakI rakSA karate haiN| dekho, ziva ne baila ke sAtha apanA sArA. jIvana vyatIta kara diyaa| -vajAlagga ( 6/6) taddiyahAraMbhaviyAvaDANa mittakkakajjarasiyANaM / ravirahaturayANa va supurisANa na hu hiyyviisaamo|| sUrya ke ratha ke ghoDoM ke samAna satpuruSoM ko hArdika vizrAma nahIM hI milatA hai| sUrya ke ratha ke ghor3e usa dina kA Arambha karane meM saMlagna rahate haiM aura satpuruSa usI dina Arambha kie hue kArya meM vyApRta rahate haiN| sUrya ke ratha ke ghor3oM ko eka mAtra sUrya ke kAma meM hI Ananda milatA hai to satpuruSoM ko mitra ke eka mAtra kArya ko pUrNa karane meM ho AhlAda milatA hai| -vajAlagga (10/13) mithyAtva ( avidyA) rudhiyachiddasahasse, jalajANe jaha jalaM tu NAsavadi / micchattAiabhAve, taha jIve saMvaro hoi|| jisa prakAra jalayAna ke hajAroM chidroM ko banda kara dene para usameM pAnI nahIM A sakatA, usI prakAra mithyAtva Adi ke dUra ho jAne para jIva meM saMvara ho jAtA hai / navIna karmoM kA Agamana ruka jAtA hai / -nayacakra ( 155) micchattaM vedaMto jIvo, vivarIya daMsaNo hoi| Na ya dhamma rocedi hu, mahuraM pi rasaM jahA jrido|| jo jIva mitthAtva se grasta hai, usakI dRSTi viparIta ho jAtI hai| use dharma bhI rucikara nahIM lagatA, jaise jvaragrasta manuSya ko mIThA rasa bhI acchA nahIM lgtaa| -paJcasaMgraha (146) 208 ] 2010_03
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ taM micchattaM jamasaddahaNaM, taccANa hodi atthANaM / tattvArtha ke prati zraddhA kA abhAva hI mithyAtva hai| - paJcasaMgraha (1/7) jo jahavAyaM na kuNaI, micchAdiTThI tao hu ko annA / vaDDhai ya micchattaM, parassa saMkaM jnnemaanno|| jo tattva-vicAra ke anusAra nahIM calatA, usase bar3A mithyAdRSTi kona ho sakatA hai ? vaha dUsaroM ko zaMkAvAna banAkara apane mithyAtva ko samRddha karatA hai| -uttarAdhyayana ( 37/13) micchattapariNadappA, tibvakasAraNa suTu aavittttho| jIvaM deha ekkaM mnnnnNto| mithyAdRSTi jIva totra kaSAya se pUrNarUpeNa AviSTa hokara AtmA aura zarIra ko eka mAnatA hai| -kArtikeyAnuprekSA ( 193) hA! jaha mohiyamadaNA, suggaimaggaM ajANamANeNaM / bhIme bhavakatAre, sudhiraM bhamiyaM bhayakarammi // hA ! duHkha hai ki sugati kA mArga na jAnane ke kAraNa maiM mUr3hamati bhayAnaka aura ghora bhava-vana meM cirakAla taka paribhramaNa karatA rhaa| -maraNasamAdhi (560) je vi ahiMsAdiguNA maraNe micchattakaDugidA hoti / te tassa kaDugadoddhiyagadaM ca duddha have aphalA // yadyapi ahiMsA Adi AtmA ke guNa haiM, parantu maraNa-samaya ye mithyAtva (avidyA) se yukta ho jAyeM to kar3avI tumbI meM rakhe hue dUdha ke samAna vyartha hote haiN| - bhagavatI ArAdhanA (57) taha micchattakaDugide jIve tava NANa caraNa viriyANi / NAsaMti vaMtamicchattammi ya saphalANi jAyaMti // [ 206 ___ 2010_03
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAtva ke kAraNa viparIta zraddhAnI bane hue isa jIva meM tapa, jJAna, cAritra aura vIrya-ye guNa naSTa hote haiM aura mithyAtvarahita tapa Adi mukti ke upAya haiN| -bhagavatI-ArAdhanA (734) vidyArjana saccaM sayA mahAdiTThI, eyaM puNo vi sikkhisu muddha atthakkavinnANaM // vANI kI satyatA aura nirmala dRSTi-ye kalAe~ avasara na rahane para bhI punaH siikho| -vajjAlagga (556/1) vinaya jattheva dhammAyariyaM pAsejjA, tattheva vaMdijjA namaMsijjA / dharmAcArya kA jahA~ kahIM para darzana kareM, vahIM para unheM vandanA aura namaskAra karanA cAhie / -rAjapraznIya (4/76) viNao mokkhahAraM viNayAdo saMjamo tavo NANaM / NigaeNA rAhijjai Ayario savva saMgho ya / / vinaya mokSa kA dvAra hai, vinaya se saMyama, tapa aura jJAna hotA hai aura vinaya se AcArya tathA sarva saMgha kI sevA hotI hai / -bhagavatI-ArAdhanA ( 126 ) rAyaNiesu viNayaM pauMje / bar3oM ke sAtha vinayapUrNa vyavahAra karanA cAhie / -dazavaikAlika (8/41) 210 ] 2010_03
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM dhammassa viNao, mUlaM paramo se mokkho| jeNa kitti suyaM sigdhaM, nissesaM cAbhigacchaha // dharma-vRkSa kA mUla hai 'vinaya' aura usakA parama-aMtima phala hai mokSa / sacamuca vinaya ke dvArA hI manuSya kIrti, vidyA, prazaMsA aura samasta iSTa tattvoM ko prApta karatA hai / - dazavaikAlika (6/2/2) AyAramaTThA viNayaM pauMje / AcAra kI prApti ke lie vinaya kA prayoga karanA caahie| -dazavakAlika (6/3/2) jassantie dhammapayAI sikkhe, tassantie veNaiyaM pauMje / jisase dharma pada kA zikSaNa milA hai, usake sAtha vinayapUrvaka AcaraNa karanA caahie| -dazavaikAlika (6/1/12) viNao mokkhaddAra, viNayAdo saMjamo tavo NANaM / vinaya mokSa kA dvAra haiN| vinaya se saMyama, tapa tathA jJAna prApta hotA hai / -mUlAcAra (7/106) dasaNaNANe viNao, cAritta tava ovacArio vinno| paMcaviho khalu viNao, paMcama gaiNAyago bhnnio|| vinaya pA~ca prakAra kA hotA hai-darzana-vinaya, jJAna-vinaya, cAritra-vinaya, tapa-vinaya aura upacAra-vinaya / -mUlAcAra (5/187) appasudo vi ya puriso, khavedi kammANi viNaeNa / alpazAstra kA abhyAsI puruSa bhI vinaya ke dvArA karmoM kA nAza karatA hai| -mUlAcAra ( 7/108) hiya-miya-apharusavAI, aNuvIi bhAsi vAio viNao / [ 211 2010_03
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ hita, mita, namra aura vicArapUrvaka bolanA vacana kA vinaya hai / - dazavekAlika niyukti ( 322 ) sudasIlesu gAravaM kiMkhi / maddavadhammaM have tassa // jo zramaNa kula, rUpa, jAti, jJAna, tapa, zruta aura zIla kA tanika bhI garva nahIM karatA, usake mArdava-dharma hotA hai / kula ruvajAdi buddhisu, tava jo Navi kuvvadi samaNo, jaha dUo rAyANaM, NamiuM kajjaM niveiuM pacchA / vIsajjio vi vaMdiya, gacchai sAhUvi emeva // - bAraha aNuvekkhA ( 72 ) jaise dUta rAjA ke samakSa nivedana karane se pahale bhI aura pIche bhI namaskAra karatA hai, vaise hI ziSya ko bhI gurujanoM ke samakSa jAte aura samaya namaskAra karanA cAhiye / - Avazyaka - niyukti ( 1234 ) dhammassamUlaM viNayaM vadaMti, dhammoya mUlaM khalu soggaIe 1 dharma kA mUla hai 'vinaya' aura dharma kA mUla hai-- 'sadgati' / - bRhatkalpabhASya (4441 ) sohadhabaliyadiyaMta opuriso / Adijja vayaNo ya // viNaraNa sasaMkujjalaja savvattha havas suhao taheva vinaya se manuSya candramA ke samAna ujjvala yaza samUha se diganta ko valita karatA hai, sarvatra sabhI kA priya ho jAtA hai tathA usake vacana sarvatra AdaraNIya hote haiM / viNao sAsaNe mUlaM, viNIo saMjamo bhave / ciyAo cippamukkassa, kao dhammo kao taco ? 212] - vasunandi-zrAvakAcAra ( 332 ) vinaya jinazAsana kA mUlAdhAra hai, vinayasampanna vyakti hI saMyamI ho sakatA hai / jo vinaya se hIna hai, usakA kyA dharma aura kyA tapa ? - vizeSAvazyaka bhASya ( 3468 ) 2010_03
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ viNae Thabijja appANaM, icchaMto hiyamappaNo / AtmA kA kalyANa cAhanevAlA sAdhaka svayaM ko vinaya meM sthira kareM / - uttarAdhyayana ( 1/5 ) va aMjalikaraNaM, tadevAsaNadAyaNaM / abhuTThANaM guru bhaktibhAva sussA, viNao esa viyAhio / guru tathA vRddhajanoM ke samakSa Ane para khar3e honA, hAtha jor3anA, unheM ucca Asana denA, gurujanoM kI bhAvapUrvaka bhakti tathA sevA karanA vinaya hai / - uttarAdhyayana ( 30 / 32 ) viNayamUle dhamme paNNatte / vinaya dharma kA mUla kahA gayA hai / -jJAtAdharma - kathA ( 1/5 ) bAlutti mahIpAlo NapayA / bAlaka rAjA kA bhI prajA tiraskAra nahIM karatI hai / --sArthaposaha sajjhAya - sUtra ( 8 ) jaM ANavei rAyA payaio, taM sireNa icchati / iya gurujaNa muha bhaNiyaM, kayaMjalI uDehiM soyavvaM // rAjA kI AjJA ko anucara loga bar3e zrama se pUrNa karane kI icchA karate haiM, ThIka usI taraha gurujanoM ke mukha se kahI huI bAtoM ko donoM hAtha jor3akara sunanA cAhiye / 2010_03 - sArthaposaha sajjhAya-sUtra ( 6 ) diNa dikkhiyassa damagassa, abhimuhA ajjacaMdNA ajja / Necchai AsaNa gahaNaM, so viNao savva ajjANaM // kevala eka dina kA dIkSita sAdhu AryA candanabAlA ke sAmane AyA / para jaba taka vaha khar3A rahA, taba taka candanabAlA apane Asana para nahIM baiThI / yahI vinaya sabhI sAdhviyoM kA Adarza hai / - sArthaposaha sajjhAyasUtra ( 12 ) [ 213
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ areer dikkhiyAe, ajjAe ajja dikkhio sAhU | vaMdaNa Narma-saNeNa viNaraNa so pujjo // abhigamaNa sau varSa kI dIkSita sAdhvI Aja ke dIkSita sAdhu kI agavAnI kare, bandana kare, namaskAra kare, vinaya ke sAtha Asana de aura yaha samajhe ki yaha pUjya hai / - sArthaposahasajjhAya sUtra ( 14 ) sAlI bhareNa toraNa, jalaharA phalabhareNa taru siharA / viNaNaya sappurisA, namanti na hu kassa vi bhaeNa // gucchoM ke bhAra se dhAnya ke paudhe, pAnI se megha, phaloM ke bhAra se vRkSoM ke zikhara aura vinaya se sajjana puruSa jhuka jAte haiM, kintu kisI ke bhaya se nahIM jhukate haiM / - sAhasI agar3adatto (76) fareNa vippahUNassa havadi sikkhA NiratthiyA savvA / viNao sikkhA phalaM viyaphalaM savvakallANaM // vinaya se rahita vyakti kI sArI zikSA nirarthaka ho jAtI haiM / vinaya zikSA kA phala hai aura vinaya kA phala sabakA kalyANa hai / - jIvaNa vavahAro ( 16/55 ) viNaNa Naro, gaMdheNa caMdaNaM somayAi rayaNiyaro | mahuraraseNa amayaM jaNapiyattaM lahai bhuvaNe || jaise sugandha ke kAraNa caMdana, saumyatA ke kAraNa candramA aura madhuratA ke kAraNa amRta jagatpriya haiM aise hI vinaya ke kAraNa vyakti logoM meM priya bana jAtA hai / - dharmaratnaprakaraNa ( 1 adhikAra ) viNayAhIyA vijjA, deti phalaM iha pare ya logammi | na phalaMti viNayahINA, sassANi va toya hINAI // 214] 2010_03 vinaya- avinaya
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayapUrvaka prApta kI gayI vidyA isa loka tathA paraloka meM phaladAyinI hotI haiM aura vinaya hIna vidyA phalaprada nahIM hotI, jaise binA jala ke dhAnya nahIM upajatA / - bRhatkalpabhASya ( 5203 ) vivattI aviNIyassa, saMpattI viNIyassa ya // vinaya vipatti ( duHkha ) meM giratA hai, jaba ki vinayI sampatti ( sukha ) prApta karatA hai / -- dazavekAlika ( 6/2/21 ) moho viNNANa vivazvAso / vinIta kI vidyAe~ sarvatra saphala hotI haiM / - nizItha cUrNi (26 ) sattU vi mitta bhAvaM, jamhA uvayAi viNaya sIlassa / zatru bhI vinayazIla vyakti kA mitra bana jAtA hai / ANAnidesakare, guruNamuvavAyakArae / iMgiyAgAra saMpanne, se viNIe tti vuzca // vinIta - vasunandi - zrAvakAcAra ( 336 ) jo gurujanoM kI AjJA kA yathocita pAlana karatA hai, unake nikaTa samparka meM rahatA hai evaM unake hara saMketa tathA ceSTA ke prati sajaga rahatA hai - vaha vinIta kahalAtA hai / 2010_03 - uttarAdhyayana ( 1/2 ) taheva suviNIyappA, logaMsi dIsaMti suha mohaMtA, iDDhi pattA loka meM jo puruSa yA strI suvinIta hote haiM, ko pAkara sukha kA anubhava karate hue dekhe jAte haiM / - dazavaikAlika (6/2/6) [ 205 naranArio / mahAyasA || ve Rddhi aura mahAn yaza
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo Na pamANaNayehi, NikkheveNaM Nirikkhade atthaM / tassAjuttaM juttaM, juttamajuttaM ca paDihAdi // jo pramANa, naya aura nikSepa ke dvArA artha kA bodha nahIM karAtA, use ayukta yukta aura yukta Ayukta pratIta hotA hai / viparyAsa jo jeNa pagAreNaM, bhAvo Niyao tamannahA jo tu / mannati kareti vadati va, vippariyAso bhave eso // -tiloyapaNati ( 1/82 ) jo bhAva jisa prakAra se niyata hai, use anya rUpa se mAnanA, kahanA yA karanA viparyAsa yA viparIta buddhi hai / - uttarAdhyayana ( 37/12) jara deva maha pasanno mA jammaM dehi mANuse loe / aha jammaM mA pemmaM, aha pemmaM mA vioyaM ca || yadi deva mujha para prasanna hai, to manuSya-loka meM janma na deM, yadi janma deM, to prema na ho aura yadi prema ho, to viyoga na ho / - vajjAlagga (36 / 3 ) 216 ] viyoga virakta bhAve virato maNuo visogo, eeNa dukkhoparaMpareNa / Na lipaI bhavamajjhe vi saMto, jaleNa vA pokkhariNopalAsaM // 2010_03 jo vyakti bhAva se virakta hai aura duHkhoM ko paramparA ke dvArA jisake citta meM moha va zoka utpanna nahIM hotA hai, vaha isa saMsAra meM rahate hue bhI, usI prakAra alipta rahatA hai, jisa prakAra jala ke madhya kamalinI kA pattA | -- uttarAdhyayana ( 32 / 66 )
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAradeha-bhogesu virattabhAvo ya vairAggaM / saMsAra, deha, bhogoM se virakta honA vairAgya hai / -dravya-saMgraha ( 35) virAga svehi gacchijjA, mahayA khuDDae hi ya / mahAna hoM yA kSudra hoM, acche hoM yA bure hoM, sabhI viSayoM se sAdhaka ko virakta rahanA cAhiye --AcArAMga ( 1/3/3) jeNa virAgo jAyai, taM savvAyareNa karaNijja / muJcai hu sasaMvegI, aNaMtavo hoi asNvegii| jisase virAga utpanna hotA hai, usakA AdarapUrvaka AcaraNa karanA caahiye| virakta vyakti saMsAra ke bandhana se chUTa jAtA hai aura Asakta vyakti kA saMsAra ananta hotA jAtA hai| -maraNa-samAdhi ( 266) viveka harai aNU vi para-guNo guruammi vi Nia-guNe Na sNtoso| sIlassa viveassa a sAramiNaM ettiraM cea| dUsare kA choTA guNa bhI mahAna vyakti ko prasanna karatA hai, kintu use apane bar3e guNa meM bhI saMtoSa nahIM hotA hai| zIla aura viveka kA yaha itanA hI sAra hai| -gauDavaho (76) vItarAga aNukkase appalINe, mujjheNa muNi jAvae / ahaMkAra-rahita evaM anAsakta-bhAva se muni ko rAga-dveSa ke prasaMgoM meM ThIka bIca se taTastha yAtrA karanI cAhiye / / -sUtrakRtAMGga ( 1/1/4/2) [ 217 2010_03
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo Na vi vaha rAge, Na vi dose doNha majjhayAraMmi / so hoi u mamattho, sesA sabve amajmatthA / / jo na rAga karatA hai, na dveSa karatA hai, vahI vastutaH madhyastha hai / zeSa saba amadhyastha hai| -Avazyaka-niyukti (804) vIyarAgayAeNaM nehANubaMdhaNANi / taNhANu baMdhaNANi ya vecchidai / vItarAga bhAva kI sAdhanA se rAga ke baMdhana aura tRSNA ke baMdhana kaTa jAte haiN| __ -uttarAdhyayana ( 26/45) samo ya jo tesu savIyarAgo / jo manojJa aura amanojJa zabdAdi viSayoM meM sama rahatA hai, vaha vItarAga hai / uttarAdhyayana ( 32/61), jibbhAe rasaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu mnnunnmaahu| taM dosaheuM amaNunnamAha, samo yajo tesu sa vIyarAo / rasa jihvA kA viSaya hai| yaha jo rasa kA priya laganA hai, use rAga kA hetu kahA hai aura jo rasa kA apriya laganA hai use dveSa kA hetu / jo donoM meM samabhAva rakhatA hai, vaha vItarAga hai / .. -uttarAdhyayana ( 32/61), evidiyatthA ya maNassa atthA, dukkhassa heuM maNuyassa rAgiNo / te ceva thovaM pi kayAi dukkhaM na vIyarAgassa kareMti kiMci / ___ mana evaM indriyoM ke viSaya, rAgAtmA ko hI duHkha ke hetu hote haiM / vIta-- rAga ko to ve kiMcit mAtra bhI duHkhI nahIM kara skte| -uttarAdhyayana (32/100) kAmANugiddhippabhavaM khu dukkhaM, savvassa logassa sdevgss| . jaM kAiyaM mANasiyaM ca kiMci, tassaMtagaM gacchai viiyraago|| 218 / 2010_03
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ samasta loka ke, yahA~ taka ki devatAoM ke bhI, jo kucha bhI zArIrika aura mAnasika duHkha haiM, ve saba kAmAsakti se paidA hote haiN| vItarAgI una duHkhoM kA anta kara jAte haiM / --uttarAdhyayana ( 32/16 ) vIra esa vIre pasaMsie, je baddha pddimose| vahI vIra prazaMsita hotA hai, jo apane ko tathA dUsare ko dAsatA ke baMdhana se mukta karAtA hai| -AcArAga ( 1/2/5 ) succiya sUro so, iMdiya corehi sayA, na luTiaMjalsa crnndhnnN| vahI saccA zUravIra hai| jisake cAritra rUpI dhana ko indriya rUpI coroM ne lUTA nahIM hai| -indriya-parAjaya-zataka (1) vIratA vIrieNaM ta jIvassa, samucchalieNaM goyamA / jammatarakae pAve pANI muhuttaNa niddahe // he gautama ! jisa samaya isa jIva meM vIratA kA saJcAra hotA hai to yaha jIva janma-janmAntara meM kiye pApoM ko eka muhUrta-bhara meM dho DAlatA hai| -gacchAcAra-prakIrNaka (6) veza kiM pariyattiya vesaM, visaM na mArei khjjtN| . kyA veza badalanevAle vyakti ko khAyA huA viSa nahIM mAratA ? --upadezamAlA (21) [ 216. ____ 2010_03
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkhaMDIliMgANi va, gihiliMgANi va bahuppayArANi / liMgamiNaM mokkhamaggotti // ghittuM vadaMti mUDhA, loka meM sAdhuoM tathA gRhasthoM ke taraha-taraha ke liMga pracalita haiM, unheM dhAraNa karake mRr3hajana aisA kahate haiM ki amuka liMga (cihna) mokSa kA kAraNa hai / jattatthaM gahaNatthaM ca, loge liMga paoyaNaM saMyama - yAtrA ke nirvAha ke lie aura 'maiM sAdhu hU~' isakA bodha rahane ke lie hI loka meM liMga kA prayojana hai / - uttarAdhyayana ( 23 / 32 ) micchattapariNadappA, tivva kasAeNa suTTu AviTTho / jIvaM dehaM ekkaM maNNaMto mithyAdRSTi jIva tIvra kaSAya se pUrI taraha deha ko eka mAnatA hai / vaha bahirAtmA hai / - samayasAra (408 ) hodi bahirappA // AviSTa hokara AtmA aura navi taM karei aggI, neva visaM jaM kuNai mahAdosaM, tivvaM tIvra mithyAtvI jIva jitanA adhika mahAn doSa karatA hai utanA doSaduHkha agni viSa aura kAlA sarpa bhI nahIM karatA hai / - saMbodhasattari ( 65 ) -220 ] - kArtikeyAnuprekSA ( 163 ) 2010_03 mithyAdRSTi kuNamANo'vi nivitti pariccayaM to'vi sayaNa - dhaNa- bhoe / dito'vi duhasa uraM, micchadiTThI na sijjhaI u / neva kiNhalappo a / jIvassa micchatta // koI sAdhaka nivRtti kI sAdhanA karatA hai, parijana, dhana, tathA bhogavilAsa ko chor3a detA hai, aura aneka kaSToM ko bhI sahana karatA hai, parantu yadi vaha mithyAdRSTi haiM to apanI sAdhanA meM siddhi prApta nahIM kara sakatA / - AcArAMga niyukti ( 220 )
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNaThThasaMsArA / aTThavihakammaviyalA, NiTThiyakajjA diTThasayalatthasArA, siddhA siddhi mama disaMtu // aSTa karmoM se rahita, kRtakRtya, janma-mRtyu ke cakra se mukta tathA sakala tattvArtho ke draSTA siddha mujhe siddhi pradAna kareM / kammamalacippamuko uDuM logassa so savvaNAdarisI, lahadi aMtamadhigaMtA / muhamaNidiyamaNaMtaM // karma mala se mukta AtmA Urdhvaloka ke anta ko prApta karake sarvajJa sarvadaza ananta anindriya sukha kA anubhava karatA hai / -- paMcAstikAya ( 28 jattha ya ego siddho, tattha aNaMtA bhavakkhayavimukkA | vi logaMte // -tiloyapaNNati ( 1/1 ) mukta annonnasamogADhA, puTThA savve loka- zikhara para jahA~ eka siddha yA muktAtmA sthita hotI hai, vahIM ekadUsare meM praveza pAkara saMsAra se mukta ho jAnevAlI ananta siddhAtmAe~ sthita ho jAtI haiM, jo lokAkAza ke UparI aMtima chora ko sparza karate haiM / - vizeSAvazyaka bhASya ( 3176 ) jAbaddhammaM davvaM, tAvaM gaMtUNa loyasiharammi / ceti savcasiddhA, puha puha gayasitthamUsagagbhaNihA || loka ke zikhara para jahA~ taka dharma dravya kI sabhI mukta jIva pRthak-pRthak sthita ho jAte haiM / mUSaka ke AbhyAntara AkAza kI bhA~ti athavA zarIra vAlA tathA amUrtika hotA hai / 2010_03 sImA hai vahA~ taka jAkara unakA AkAra moma rahita ghaTAkAza kI bhA~ti carama tiloyapaNNatti ( 6 / 16 ) jahA daDDhANaM bIyANaM, na jAyaMti purNakurA / kammabIyesu daDDhesu, na jAyaMti bhavAMkurA // jisa prakAra bIja dagdha ho jAne para phira aMkura utpanna nahIM hote haiM, [ 221
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ usI prakAra karma rUpI bIjoM ke dagdha ho jAne para bhava rUpI aMkura phira utpanna nahIM hote / arthAt mukta jIva phira janma dhAraNa nahIM krte| -dazAzrutaskandha (5/15) avihaphammaviyaDA, sIdI bhUdA NiraMjanA nniccaa| aTThaguNA kayakiccA, loyaggaNivAsiNo siddhaa|| siddha aSTakarmoM se rahita, sukhamaya, niraMjana, nitya, aSTa guNa-sahita tathA kRtakRtya hote haiM aura sadaiva loka ke agrabhAga meM nivAsa karate haiN| -paMca saMgraha ( 1/31) cakkikuruphaNisureMdesu, ahamide jaM suhaM tikAlabhavaM / tatto aMNataguNidaM, siddhANaM khaNasuhaM hodi / cakravartiyoM ko uttara kuru, dakSiNa kuru Adi bhoga bhUmi vAle jIvoM ko tathA phaNIndra surendra evaM ahamindro ko trikAla meM jitanA sukha milatA hai, usa sabase bhI ananta gunA sukha siddhoM-mukta AtmAoM ko eka kSaNa meM anubhava hotA hai| -trilokasAra (560) vimukkA hu te jaNA, je jaNA paargaaminno| vastutaH ve hI mukta puruSa haiM, jo viSaya daladala ke pAragAmI hai| --AcArAMga ( 1/2/2) maitrI mittI me savvabhUesu, veraM majajhaM na keNai / saba jIvoM ke prati merA maitrIbhAva hai, merA kisI bhI jIva ke sAtha vairavirodha nahIM hai| -Avazyaka sUtra ( vaMdittu,50) mittaM payatoyasamaM sAricchaM je na hoi kiM teNa / ahiyAei milaMtaM Avai AvaTTae paDhamaM // 222 / 2010_03
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo maitrI jala evaM dUdha ke samAna nahIM hai, usase kyA lAbha ? jala jaba milatA hai taba dUdha ko adhika banA detA hai aura auTAne para vaha pahale jalatA hai / arthAta Apatti meM bhI vahI pahale kAma AtA hai / -vajjAlagga (6/3) mettiM bhUesu kppe| saba jIvoM ke prati maitrI kA AcaraNa kare / -uttarAdhyayana (6/2) 'mittI bhAvamuvagae yAvi jIve bhAvavisohI kAUNa nimbhae bhavai / maitrI-bhAva ko prApta huA jIva bhAvanA ko vizuddha banAkara nirbhaya ho jAtA hai| -uttarAdhyayana ( 26/17) mokSa jaM appasahAvAdo mUlottara payaDi saMciyaM muccai, taM mukkha / Atma-svabhAva se mula va uttara karma-prakRtiyoM ke saMcaya kA chUTa jAnA mokSa hai| -nayacakra bRtti ( 156) Na vi dukkhaM Na vi sukkhaM, Na vi pIDA va vijjade bAhA / Na vi maraNaM Na vi jaNaNaM tattheva ya hoi NivvANaM // jahA~ na duHkha hai, na sukha, na pIr3A hai, na bAdhA, na maraNa hai na janma, vahI nirvANa hai| -niyamasAra ( 176) Na vi iMdiya uvasaggA, Na vi moho vimhayo Na NihAya / Na ya tiNhA va chuhA, tattheva ya hoi NivvANaM // jahA~ na indriyA~ haiM na upasarga, na moha hai na vismaya, na nidrA hai na tRSNA aura na bhUkha, vahI nirvANa hai| -niyamasAra ( 180) [ 223 2010_03
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Na vi kammaM Nokamma Na vi ciMtA va aTTahANi / Na vi dhamma sukkajhANe, tattheva ya hoi nnivvaannN|| jahA~ na karma haiM na nokarma zarIra, na ciMtA hai na Ata-raudra dhyAna hai, evaM na dharmadhyAna haiM evaM na zukladhyAna-vahI nirvANa hai| -niyamasAra ( 181 ) NivvANaM "ti avAhaM ti, siddhI logaggameva ya / / khemaM sivaM aNAbAhaM jaM gharaMti mahesiNo // jise mahaSi prApta karate haiM vaha sthAna nirvANa hai, abAdha hai, siddhi haiM, lokAgra hai, kSetra, ziva aura anAbAdha hai / -uttarAdhyayana ( 23/83) na ya saMsArammi suha, jAijarA maraNadukkha gahiyassa / jIvassa asthi jamhA, tamhA mukkho uvAdeo / / isa saMsAra meM janma, jarA, aura maraNa ke duHkha se grasta jIva ko koI sukha nahIM hai| ataH mokSa hI upAdeya hai / --sAvaya-paNNati ( 360) mokSamArga savAraMbha-pariggahaNikkhevo, sanvabhUta samayAya / ekkaggamaNasamAhANayAya, aha ettio mokkho|| saba taraha kI hiMsA, evaM saMgraha kA tyAga, prANI mAtra ke prati samabhAva aura citta kI ekAgratA rUpa samAdhi-basa itanA mAtra mokSa hai| -bRhatkalpa bhASya (4585) taM jai icchasi gaMtuM, tIraM bhavasAyarassa ghorassa | to tavasaMjamabhaMDaM, suvihiya ! giNhAhi tuurNto|| yadi tu ghora bhavasAgara ke pAra taTa para jAnA cAhatA hai, to he suvihita ! zIghra hI tapa-saMyama rUpI naukA ko grahaNa kara / -maraNasamAdhi ( 202) 224 ] 2010_03
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ kammAsavadArAI, nirubhiyanvAiM iMdiyAI c| haMtavA ya kasAyA, tiviha-tiviheNa mukkhatthaM // mokSa kI prApti ke lie karma ke Agamana dvAroM-AsravoM kA tathA indriyoM kA tIna karaNa ( manasA, vacasA, karmaNA) aura tIna yoga (kRta, kArita, anumodita ) se nirodha karo aura kaSAyoM kA anta kro| -maraNasamAdhi (616) nANa kiriyAhiM mokkho| jJAna aura AcAra se hI mokSa milatA hai / / -vizeSAvazyaka-bhASya (3) jIvAdIsadahaNaM, sammattaM tesimadhigamo nANaM / rAyAdIpariharaNaM caraNaM, eso du mokkhapaho / jIvAdi nava tattvoM kA zraddhAna samyagdarzana hai tathA unakI sAmAnya-vizeSa rUpa se avadhAraNA karanA samyak jJAna hai| rAga, dveSa Adi doSoM kA parihAra karanA samyak cAritra hai aura ye tInoM milakara samucita rUpa se eka akhaMDa mokSamArga hai| -- rayaNasAra ( 155) cauraMgaM dullahaM NaccA, saMjamaM paDivAjjiyA / tavasAdhuya kammaMse, siddha havai sAsae // manuSya-janma, dharma-zravaNa, zraddhA va saMyama ina cAra bAtoM ko uttarottara, durlabha jAnakara vaha saMyama dhAraNa karatA hai, tapa se karmoM kA kSaya karatA hai aura isa prakAra zanaiH zanaiH zAzvata gati ko prApta karane meM saphala ho jAtA hai / -uttarAdhyayana (3/20) nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| eyaM maggamaNuppattA, jIvA gacchaMti soggii| jJAna, darzana, cAritra aura tapa rUpa catuSTaya adhyAtma-mArga kA anusaraNa kara mumukSu-sAdhaka jIva sadeha hone para bhI sugati ko, vItarAga-dazA yA muktaavasthA ko prApta karatA hai / . -uttarAdhyayana (28/3) [ 225 5 ___ 2010_03
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ nANeNa jANaI bhAve, daMsaNeNa ya sahe / khariteNa nigiNhAI, taveNa parisujjhaI // jJAna se bhAvoM aura padArthoM kA samyag bodha hotA hai, darzana se zraddhA hotI haiM, cAritra se karmoM kA nirodha hotA hai aura tapa se Atma parizuddha hotI hai / - uttarAdhyayana ( 28/35 ) nANasa savvassa pagAsaNAe, aNNANamohassa vivajjaNAe / rAgassa dosassa ya saMkhaeNaM, egaMta sokkhaM samuvei mokkhaM // saMpUrNa jJAna ke prakAza se, ajJAna evaM moha ke parihAra se tathA rAga-dveSa ke pUrNakSaya se AtmA ekAnta sukha rUpa mokSa prApta karatA hai / - uttarAdhyayana ( 32 / 2 ) tassessa maggo guruviddhasevA, vivajjaNA bAla jaNassa dUrA / sajjhAya eganta nivesaNA ya, suttattha saMcintaNayA dhiI ya // sadguru aura anubhavI vRddhoM kI sevA karanA, ajJAnI - mUrkhoM ke saMparka se dUra rahanA, ekAnta mana se sat-zAstra kA adhyayana, unakA ciMtana aura citta dhRtirUpa aTala zAnti pAnA - mokSa kA mArga hai / - uttarAdhyayana ( 32 / 3 ) maggo khalu sammattaM mArga mokSa kA upAya haiM / maggaphalaM hoi nivvANaM // usakA phala nirvANa yA mokSa hai / NijjAvago ya NANaM vAdo jhANaM carita NANAhi / bhavasAgaraM tu bhaviyA taraMti tihisaNi pAyeNa // 226 ] jahAja calAnevAlA niyamaka to jJAna hai, pavana kI jagaha dhyAna hai aura cAritra jahAja hai / isa jJAna, dhyAna, cAritra tInoM ke mela se bhavya jIva saMsArasamudra se pAra ho jAte haiM / -- malAcAra ( 5/5 ) - malAcAra (88) NANaM payAsagaM, sohavo tavo, saMjamo ya guttikaro / tiNhaM pi samAjoge, mokkho jiNasAsaNe bhaNi o // 2010_03
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna prakAza phelAnevAlA hai, tapa vizaddhi karatA hai aura saMyama pApoM ko avaruddha karatA hai| tInoM ke samayoga se hI mokSa hotA hai-yahI jinazAsana kI vANI hai| -Avazyakaniyukti (1.3) NANa taveNa saMjutto lahai NivANaM / jJAna va tapa donoM se saMyukta hone se hI nirvANa prApta hotA hai / -mokSapAhur3a (56) vivego mokkho| vastutaH viveka hI mukti hai / -AcArAMga-cUrNi ( 1/7/1) gihi-vAvAra pariTThiyA heyAheuM muNaM ti| jo gRhasthI ke dhandhe meM rahate hue bhI heyAheya ko samajhate haiM aura jina bhagavAn kA nirantara dhyAna karate haiM, ve zIghra hI nirvANa ko pAte haiN| -yogasAra-yogendudeva (18) dasaNa NANa cArittANi mokkha mggo| darzana, jJAna, cAritra hI mokSa kA mArga hai / --paMcAstikAya (164) je jattiA a heuM bhavassa, te ceva tattiA mukkhe| jo aura jitane hetu saMsAra ke haiM, ve aura utane hI hetu mokSa ke haiM / -~-oghaniyukti (53) mokkhamaggaM sammattasaMyama sudhamma / mokSa-mArga samyaktva, saMyama Adi sudharma rUpa hai / -bodhapAhur3a (14) taM jai icchasi gaMtuM, tIraM bhavasAyarassa ghorassa / to tavasaMjamabhaMDaM, suvihiya ! giNhANi turNto|| ! 225 2010_03
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadi tU ghora bhavasAgara ke pAra taTa para jAnA cAhatA hai, to he suvihita ! zIghra hI tapa-saMyama rUpI naukA ko grahaNa kro| -maraNa-samAdhi ( 202) moha seNAcaimmi Nihae, jahA seNA paNassaI / evaM kammANi NassaMti, mohANijje khayaM ge| jaise senApati ke mAre jAne para senA naSTa ho jAtI hai ; vaise hI eka mohanIya karma ke kSaya hone para samasta karma sahaja hI naSTa ho jAte haiM / -dazAzrutaskaMdha (5/12) egaM vigicamANe puDho vigicai / jo moha ko kSaya karatA hai, vaha anya aneka karma-vikalpoM ko bhI kSaya karatA hai| -AcArAMga ( 1/3/4 ) kIradi ajsavasAyaM, ahaM mamedaM ti mohaado| maiM aura mere kA vikalpa moha ke kAraNa hI paidA hotA hai / -pravacanasAra ( 2/61) jahA ya aMDappabhagabalAgA, aMDaM balAgappabhavaM jahA ya / e meva mohAyayaNaM khu taNhA, mohaM ca taNhAyaraNaM vathanti // jaise bagulI aMDe se paidA hotI hai aura aMDA bagulI se, vaise hI moha kA utpatti sthAna tRSNA hai aura tRSNA kA utpatti sthAna moha / / -uttarAdhyayana (32/6 ) rAgo ya doso vi ya kamma bIyaM / kammaM ca mohappabhavaM vayanti // karma kA bIja rAga bhI hai aura dveSa bhI, aura karma moha ke kAraNa hotA hai| ---- uttarAdhyayana ( 32/7 ) 228 ] . ___ 2010_03
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ dukkhaM hayaM jassa na hoi moho| moho hao jassa na hoi taNhA // taNhA hayA jassa na hoi loho / loho hao jassa na kiNcnnaaii|| jisake hRdaya meM moha nahIM, usakA duHkha naSTa ho gayA / jisake hRdaya meM tRSNA nahIM, usakA moha bhaMga ho gyaa| jisake citta meM lobha nahIM, usakI tRSNA samApta ho gayI aura jo aparigrahI hai usakA lobha naSTa ho jAtA hai / -uttarAdhyayana ( 32/8) jaha kacchullo kacchu kaMDayamANo duhaM muNai sukkhaM / mohAurA maNussA, taha kAma duhaM suhaM viti // jaise khujalI kA rogI khujalAne ke duHkha ko bhI sukha mAnatA hai vaise hI mohAtura manuSya kAmajanya duHkha ko sukha mAnatA hai| -upadezamAlA ( 212) yatanA jayaNA u dhammajaNaNI, jayaNA dhammassa pAlaNI ceva / tavvuDDhIkarI jayaNA, egaMta suhAvahA jayaNA // yatanAcAritA dharma kI jananI hai| yatanAcAritA dharma kI pAlanahAra hai / yatanAcAritA dharma ko, tapa ko baDhAtI hai aura yatanAcAritA hI ekAnta sukhAvaha hai| -saMbodhasattari (67) caradi jadaM jadi NiccaM kamalaM va jale Niruvalevo / yadi manuSya pratyeka kArya yatanA se karatA hai, to vaha jala meM kamala kI bhA~ti nirlipta rahatA hai| --pravacanasAra ( 3/18) jayaM care jayaM ciTTe, jayamAse jayaM se| jayaM bhuMjato bhAsato, pAvaM kammaM va baMdhai // [ 226 2010_03
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatanApUrvaka calane se, yatanApUrvaka baiThane se, yatanApUrvaka sone se, yatanApUrvaka khAne se, yatanApUrvaka bolane se pApa-karma kA bandha nahIM hotaa| -dazavakAlika (4/8) jA jayamANassa bhave, virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi nijjaraphalA, ajjhattha visohijuttassa // jo yatnavAna sAdhaka antara vizuddhi se yukta hai aura Agamavidhi ke anusAra AcaraNa karatA hai, usake dvArA honevAlI hiMsA bhI karma-nirjarA kA kAraNa hai| -oghaniyukti ( 756) aNuvaogo davvaM / upayogazanya sAdhanA dravya hai, bhAva nhiiN| -anuyogadvArasUtra (13) uvautto jayamANo, AyA sAmAiyaM hoi| yatanApUrvaka sAdhanA meM yatnazIla rahanevAlI AtmA ko sAmAyika hotI hai / - Avazyakaniyukti-bhASya ( 146 ) khippaM na sakkei vivegameuM / viveka ko koI bhI tatkAla nahIM prApta kara sakatA / -uttarAdhyayana (4/10) yogI vanthU saThAsaThesu vi Alampita-upasamo anAlampho / savvA -lAca-calane anujhAyanto havati yogI / zaThoM ( mAyAviyoM, dhUrtoM ) tathA azaThoM meM bhI bAndhasadRza, upazama (zAnta ) bhAva kA Azraya lenevAlA aura anArambha ( doSarahita AcaraNa) vAlA sarvajJa ke caraNoM kA dhyAna karatA huA yogI hotA hai / -kumArapAla-caritra (8/12) 230 ] 2010_03
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhacchara-Damaruka-bherI-DhakkA-jImUta-gaphira-ghosA vi| vamha-niyojatamapma jassa na dolayanti so dho|| jhacchara ( aDAuja), Damaruka, bherI ( dundubhi ) tathA DhakkA (nagAr3A) ke megha ke sadRza gambhIra ghoSa bhI brahma meM lIna jisa AtmA ko vicalita nahIM karate haiM, vahI utkRSTa yogI hai| -kumArapAla-caritra (8/13) rAga ratto baMdhadi kamma, muJcadi kammehi raagrhidppaa| rAgayukta hI karmabandha karatA hai| rAgarahita AtmA karmoM se mukta hotI hai / -pravacanasAra ( 2/87) NibbudikAmo rAga samvattha kuNadi mA kiMci / mokSAbhilASI ko tanika bhI rAga nahIM karanA cAhiye / -paMcAstikAya ( 172) rAga-dveSa kAyasA vayasA matte, vitte giddha ya ithisu / duhao malaM saMciNai, sisuNAgu bva maTTiyaM // jo manuSya zarIra evaM vANI se mata hotA hai tathA dhana aura striyoM meM gRddha hotA hai| vaha rAga aura dveSa-donoM se karma-mala kA saMcaya karatA hai, jisa prakAra zizunAga ( alasa yA keMcuA ) mukha aura zarIra donoM se miTTI kA saMcaya karatA hai| __ -uttarAdhyayana (5/10) rAgo ya doso vi ya kammabIyaM / rAga aura dveSa karma ke bIja haiM, mUla kAraNa haiM / -uttarAdhyayana (32/7) [ 231 2010_03
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattU visaM pisAo, veAlo huavaho pipajalio / taM na kuNai jaM kuviA, kuNaMti rAgAiNo dehe || zatru, viSa, pizAca, vetAla, prajjvalita agni- ye saba eka sAtha kopAyamAna hone para bhI zarIra meM utanA apakAra - avaguNa nahIM karate jitanA apakAra kupita rAga-dveSa rUpa antaraMga zatru karate haiM / - indriyaparAjaya- zataka ( 86 ) jo rAgAINa vase, vasaMmi so sayaladukkhalakkhANaM / jassa vase rAgAI, tassa vase sayalasukkhAI // jo rAga-dveSAdi ke vaza meM hai, vaha vastutaH lAkhoM duHkhoM ke vazIbhUta hai aura jisane rAga-dveSa ko vaza meM kara liyA hai, usane vastutaH saba sukhoM ko vaza meM kara liyA hai 1 jinbhAe rasaM gahaNaM vayaMti, taM rAga heuM tu maNunnamAhu | taM dosaheuM amaNunnamAddu / rasa jihvA kA viSaya hai / yaha jo rasa kA priya laganA hai use rAga kA hetu kahA hai aura yaha jo rasa kA apriya laganA hai, use dveSa kA hetu | - uttarAdhyayana ( 32/61 ) navitaM kuNai amitto, suThu viya virAhio samatyo vi / jaM do vi aniggahiyA, karaMti rAgo ya doso ya // atyanta tiraskRta samarthaM zatru bhI utanI hAni nahIM pahu~cAtA, jitanI hAni nigRhIta rAga tathA dveSa pahu~cAte haiM / - indriyaparAjaya- zataka (87) 232 ] bahubhayaMkaradosANaM, sammattacArita guNaviNAsANaM / na hu vasamAgaMtavvaM, rAgaddosANa pAvANaM // samyaktva aura cAritra guNoM ke vinAzaka, atyadhika bhayaMkara rAgadveSa rUpI pApoM ke vaza meM kadApi nahIM honA cAhiye / - maraNasamadhi ( 203 ) 2010_03 - maraNasamAdhi ( 168 )
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAgahosapamatto, iMdiyavasao kareI kammAI / rAga-dveSa se pramatta banA jIva indriyAdhIna hokara nirantara karma-bandhana karatA rahatA hai| -maraNasamAdhi (612) dukkhANa khANI khalu rAgadosA / yathArthataH rAga-dveSa hI duHkhoM kA udgama-sthala hai / -AtmAvabodhakulaka ( 12) Na sakkA Na souM saddA sottvisymaagyaa| rAga-dosA uje tattha te bhikkhu privjje| karNa-pradeza meM Ae hue zabda zravaNa na karanA zakya nahIM hai, kintu unake sunane para unameM jo rAga-dveSa utpatti hotI hai, bhikSu usakA parityAga kre| -AcArAMga ( 2/3/15/130 ) Na sakkA rUpamadaheM cakkhUvisayamAgataM / rAga-dosA uje tattha te bhikkhU parivajjae / netroM ke viSaya bane hue rUpa ko na dekhanA to zakya nahIM hai, ve dikha hI jAte haiM, kintu usake dekhane para jo rAga-dveSa utpanna hotA hai, bhikSu unakA parityAga kare arthAt rAga-dveSa kA bhAva utpanna na hone de| -AcArAGga ( 2/3/15/131) Na sakA gaMdhamagghAuM, NAsAsiyamAgayaM / rAga-dosA u je tattha te bhikkhu privjje|| aisA nahIM ho sakatA ki nAsikA-pradeza ke sAnnidhya meM Ae hue gandha ke paramANu-pudgala sUMghe na jAya~, kintu unako sUMghane para unameM jo rAga-dveSa samutpanna hotA hai, bhikSu unakA parityAga kreN| -AcArAMga ( 2/3/15/132 ) Na sakkA rasamaNAsAtuM jIhAvisayamAgataM / rAga-dosA u je tattha te bhikkhu privjje|| [ 233 2010_03
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ aisA to nahIM ho sakatA ki rasa jihvApradeza meM Ae aura vaha usako cakhe nahIM, kintu una rasoM ke prati jo rAga-dveSa utpanna hotA hai, bhikSu usakA parityAga kre| -~-AcArAMga ( 2/3/15/133) Na sakkA Na saMvedetuM phAsaM viSayamAgataM / rAga-dosA u je tattha te bhikkhu privjje| sparzendriya-viSaya pradeza meM Ae sparza kA saMvedana na karanA kisI taraha saMbhava nahIM hai, ataH bhikSu una manojJa-amanojJa sparzoM ko pAkara unameM utpanna honevAle rAga-dveSa kA tyAga kare, yahI abhISTa hai| --AcArAMga ( 2/3/15/134 ) rAjalakSmI gayakaNNa caMcalAe, apariccatAi rAyalacchIe / jIvAsakamma kalimala, bhariya bharAto paDaMti ahe / aparicita tathA apane karma rUpa maila ke bojha se nIce kI ora le jAne vAlI hAthI ke karNa kI taraha caJcala rAjalakSmI bhI jIvoM ko 'adhogati pradAna karatI hai| -sArthaposaha-sajjhAya-sUtra (32) na mahumahaNassa vacche majjhe kamalANa neya khIrahare / vavasAyasAyare supurisANa lacchI phuDaM vasai / / lakSmI na to viSNu ke vakSasthala para rahatI hai, na kamaloM ke madhya meM aura na kSIrasindhu meN| vaha to prakaTa rUpa se satpuruSoM ke vyavasAya-sAgara meM nivAsa karatI hai| -vajjAlagga (10/12) rAtri-bhojana atthaMgayaMmi Aicce, puratthA ya annugge| AhAramAiyaM savvaM, maNamA vi na patthae / 234 ] 2010_03
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ caDAvara sUryAsta se lekara punaH sUrya pUrva meM na nikala Ae taba taka saba prakAra ke khAne-pIne kI mana se bhI icchA na kreN| -dazavaikAlika (8/28) caubdhihe vi AhAre, rAibhoyaNavajaNA / anna, pAna, khAdima aura svAdima rUpa caturvidha AhAra kA rAtri meM sevana nahIM karanA caahie| -uttarAdhyayana ( 16/30) rAIbhoyaNavirao jIvo bhavai annaasvo| rAtri-bhojana se virata jIva anAzrava hotA hai / -uttarAdhyayana ( 30/2) jo Nisi bhuti so upavAsaM karedi chammAsaM / jo puruSa rAtri-bhojana ko chor3atA hai vaha eka varSa meM chaha mahIne to upavAsa hI karatA hai| -kArtikeyAnuprekSA ( 383) lagana jAva ya Na denti hiyayaM purisA kajAI tAva vihaNaMti / aha diNNaM ciya hiyayaM guru' pi kajjaM parisamattaM // jaba taka sAhasI puruSa kAryoM kI tarapha apanA hRdaya arthAt dhyAna nahIM dete haiM, tabhI taka kArya pUre nahIM hote haiM, kintu unake dvArA kAryoM ke prati hRdaya lagAne se bar3e kArya bhI pUrNa kara liye jAte haiM / --kuvalayamAlA ( anuccheda 33 ) loma. kimirAgarattavattha samANaM lobhaM aNupaviThe / jIve kAlaM karei Neraiesu uvavajati // [ 235 2010_03
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ majITha ke raMga ke samAna jIvana meM kabhI nahIM chUTanevAlA lobha, AtmA ko narakagaMti kI ora le jAtA hai / -sthAnAMga (4/2) icchAlobhite muttimaggassa palimaMthU / lobha mokSamArga kA bAdhaka hai / -sthAnAMga (6/3) jahA lAho tahA loho| lAhA loho pavaDDhaI // jaise-jaise lAbha hotA hai, vaise-vaise lobha bhI niraMtara bar3hatA jAtA hai / -uttarAdhyayana (8/17) . lobha vijaeNa saMtosaM jaNayaI / lobha para vijaya prApta kara lene se santoSa prApta hotA hai / -uttarAdhyayana ( 26/70) lomI lakho lolo bhaNejja aliyaM / lobhI vyakti lobhavaza hokara asatya bolatA hai / ---praznavyAkaraNa-sUtra ( 2/2) suvaNNarUpassa upavvayA bhave, siyAhu kailAsa samA asNkhyaa| narassa luddhassa na tehi kiM ci, icchA hU AgAsasamA aNaMtiyA // rajata aura svarNa ke kailAza parvata ke samAna vizAla evaM asaMkhya parvata bhI yadi pAsa meM hoM to bhI lobhI mAnava kI tRpti ke liye ve kucha nahIM haiM, kyoMki icchA gagana ke samAna ananta hai| -uttarAdhyayana ( 3/48) lobhapatte lobhI samA vaijjA mosaM vayaNAe / lobhI lobha ke prasaMga meM jhUTha kA Azraya grahaNa kara letA hai / -AcArAMga ( 2/3/15/2) 236 ] ___ 2010_03
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAgviveka appaNaTThA paraTThA vA, kohA vA jai vA bhyaa| hiMsagaM na musaM bUyA, no vi annaM vayAvae / apane lie athavA dUsaroM ke lie krodha yA bhaya se kisI bhI prasaMga para dUsaroM ko pIr3A pahu~cAnevAlA asatya vacana na to svayaM bole aura na dUsaroM se hI bulvaae| --dazavaikAlika (6/11) musAvAo ya logammi, savvasAhahiM grihio| avissAso ya bhUyANaM, tamhA mosaM vivajjae / saMsAra meM mRSAvAda sabhI satpuruSoM dvArA nindita, garhita mAnA gayA hai / asatya bhASaNa sabhI prANiyoM ke lie avizvasanIya hai| isalie mRSAvAda sarvathA chor3a denA caahiye| -dazavaikAlika ( 6/12) vitahaM vi tahAmutti, jaM giraM bhAsae nro| tamhA so puTTho pAveNaM, kiM puNa jo musaM bhae / / jo mAnava mUlataH asatya, kintu dikhAve rUpa meM satya pratIta honevAlI bhASA bolatA hai, vaha bhI jaba pApa se achutA nahIM rahatA taba jo asatya hI bolatA hai, usake pApa kA to kahanA hI kyA ? vaha to pApoM kI hI gaTharI kA bhAra DhotA hai| -dazavaikAlika (7/5) aIaMmi a kAlaMmi, pccuppnnnnmnnaage| jamaTheM tu na jANijjA, evameaM ti No vae / bhUta, bhaviSya aura vartamAna ina tInoM kAla meM jisa bAta ko svayaM acchI taraha na jAne, usake sandarbha meM 'yaha aisA hI hai'-aisI nirNAyaka bhASA na boleN| -dazavaikAlika (7/8 ) asaccamosaM saccaM ca annvjjmkkksN| samappehamasaMdiddha giraM bhAsijja paNNavaM / / [ 237 2010_03
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ buddhimAna puruSa vyavahAra-bhASA bole, vaha bhI pApa-rahita akarkaza komala ho, usakI samIkSA karake evaM sandeha rahita bole / -dazavaikAlika (7/3) taheva kANaM kANe tti, paMuMgaM paMuMge tti vA / vAhiyaM vA vi rogiti, teNaM core tti no vae / kAne ko kAnA, napuMsaka ko napuMsaka, rogI ko rogI aura cora ko cora kahanA yadyapi satya hai, tathApi aisA nahIM kahanA cAhiye, kyoMki isase ina vyaktiyoM ko duHkha pahu~catA hai / -dazavaikAlika (7/12) taheva sAvajja'NumoyaNI girA, ohAriNI jA ya provghaaynnii| se koha loha bhaya hasa mANavo, na hAsamANo vi giraM vaejjA // manuSya pApamaya, nizcayAtmaka tathA dUsaroM ko duHkhadAyI vANI na bole / krodha, lobha, bhaya aura hAsya meM bhI pApamaya vANI na bole| ha~sI-majAka meM bhI pApa-vacana na bole / -dazavakAlika (7/54 ) miyaM aduThe aNuvIe bhAsae / sayANa majjhe lahaI pasaMsaNaM // parimiti aura nirdoSa vaktavya karanevAlA, satpuruSoM meM prazaMsA prApta karatA hai| -dazavaikAlika (7/55 ) vaijja buddha hiyamANulomiyaM / aisI vANI kA prayoga kareM, jo hitakArI aura sarvapriya ho / -dazavaikAlika (7/56) di8 miyaM asaMdiddha, paDipunnaM viajiyaM / ayaMpi ramaNugviggaM bhAsaM nisira attavaM // AtmavAna sAdhaka dRSya arthAt anubhUta, parimita, asaMdigdha, paripUrNa, cyakta, paricita, avAcAla aura abhaya bhASA bole / / - dazavaikAlika (8/48) 238 ] 2010_03
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ muhuttadukkhA hu havaMti kaMTayA, aobhayA te vitao suuddhraa| vAyA duruttANi duruddharANi, verANubaMdhINi mahabbhayANi // kAMTe muhurtabhara duHkhadAyI hote haiM aura ve bhI paira se sahajatayA nikAle jA sakate haiM, kintu durvacana rUpI kAMTe nikAlane bahuta kaThina hai, ve to ulTe vaira-paramparA ko bar3hAvA denevAle aura bhayotpAdaka hote haiN| -dazavaikAlika (6/3/7) samAvayantA vayaNAbhidhAyA kapaNaM gayA dummaNiyaM jayanti / virodhiyoM kI ora se par3anevAlI durvacanoM kI coTeM kAnoM meM pahuMcakara bar3I marmAntaka pIr3A pahu~cAtI haiM aura use sunate hI mana dumana ho jAtA hai / __ -dazavaikAlika (6/3/8) hidamidavayaNaM bhAsadi, saMtosakaraM tu savvajIvANaM / sAdhaka hamezA dUsaroM ko santoSakAraka, hitakArI aura mita vacana bolatA hai| -kArtikeyAnuprekSA ( 334 ) guNasuTTiyassa vayaNaM, ghayaparisittunva pAvao bhAi / guNahINassa na sohai, neha vihUNo jaha paIvo // . guNavAna manuSya kI vANI ghRtasiJcita agni ke samAna tejasvinI hotI hai, jabaki guNahIna manuSya kI vANI sneha rUpI taila se rahita dopaka ke samAna teja aura prakAza zUnya hotI hai / / -bRhatkalpabhASya ( 245) nirA hi saMkhArajuyApi saMsatI / apesalA hoi asaahuvaadinnii| yadi susaMskRta bhASA bhI asabhyatApUrvaka bolI jAtI hai to vaha bhI jugupsita ho jAtI hai| --bRhatkalpabhASya (4118) pubdhi buddhIe pAsettA, tatto vakkamudAhare / aphkhuo va neyAraM, buddhimannesae giraa|| [ 236 2010_03
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jisa prakAra andhA mArgadarzaka kI apekSA rakhatA hai, usI prakAra vANI buddhi kI apekSA rakhatI hai| ataH jo kucha bole-buddhi se parakha kara boleM / - vyavahAra-bhASya-pIThikA (76) NeharahitaMtu phrusN| snehazUnya vacana 'kaThora vacana' hai| -nizItha bhASya ( 2608) pesuNhAsakakkasa - paraNidAppappasaMsA - vikhaadii| vajjittA saparahiyaM, bhAsAsamidI eve kahaNaM // paizUnya, hAsya, karkaza-vacana, paranindA, AtmA-prazaMsA, vikathA, Adi kA tyAga karake sva-para hitakArI vacana bolanA hI bhASA-samiti hai / -mUlAcAra (1/14) na lavejja puTTho sAvajjaM, na niraTheM na mammayaM / appaNaTThA paraTThA vA, ubhayassantareNa vaa|| apane lie athavA dUsaroM ke lie, athavA donoM meM se kisI ke lie bhI pUchane para pApa-yukta, nirarthaka evaM marma-bhedaka vacana nahIM bolanA caahiye|| --uttarAdhyayana (1/25), vayaguttAe NaM NivvikArattaM jnnyii| vacana-gupti se nirvikAra-sthiti utpanna hotI hai / -uttarAdhyayana ( 26/54), aNuciMtiya viyaagre| pahale vicAro, phira bolo| -sUtrakRtAGga (1/6/25) sayaM sameccA aduvA vi soJcA, bhAseja dhamma hiyayaM payANaM // svayaM hI samajhakara athavA prabuddha vyaktiyoM se sunakara, prajA hitakArI tathA dharmamayI bhASA bole| -sUtrakRtAGga ( 1/13/16) 240 ] 2010_03
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ niruddhagaM vAvi na saMkSipta meM kahane yogya bAta ko vyarthaM hI noivelaM vaejjA | AvazyakatA se adhika bolanA ucita nahIM haiM / dIhaijjA | bar3hAvA na deM / -- sUtrakRtAGga ( 1/14/23 ) tumaM tumaMti amaNunnaM, savvaso taM na vattae / aise baccana nahIM bolanA cAhiye, jisameM tU-tU zabda jaisI abhadratA ho / vayaNaM viNNANaphalaM, jaitaM bhaNie'vi natthi kiM teNa / vacana kI phalazruti arthajJAna hai / ataH jisa vacana ke bolane se artha kA jJAna na ho to usa 'vacana' se kyA lAbha ? - vizeSAvazyaka bhASya ( 1513 ) parusaM kaDuyaM vayaNaM veraM kalahaM ca uttAsaNaM va hIlaNamappiyavayaNaM marma - chedI, paruSa, udvegakArI, kaTu, vairotpAdaka, aura avajJAkArI vacana apriya vacana hai / do kI bAtacIta ke bIca meM na boleM / 16 - sUtrakRtAGga ( 1/14/25 ) no vayaNaM pharusaM vaijjA / paruSa ( kaThora ) vANI na boleM / 2010_03 bhaya kuNai / samAseNaM // kalahakArI, bhayotpAdaka, - bhagavatI ArAdhanA ( 832 ) no aMtarAbhAsaM bhAsijjA / - AcArAGga ( 2/1/6 ) - AcArAGga ( 2/3/3 ) imAI cha avayaNAiM vadittaealiyavayaNe, hIliyavayaNe khisitavayaNe, [ 241
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ gArAtthivaNe, pharusavayaNe, viusavitaM vA puNo udIritae / asatya vacana, tiraskArita vacana, jhir3akate hue vacana, kaTu vacana, avicAra pUrNa vacana aura zAnta hue kalaha ko punaH bhar3akAne vAle vacana- - ye chaH taraha ke vacana kadApi na boleM / vayasA vi ege buiyA kuppaMti mANavA / kucha manuSya thor3e se pratikUla vacana se bhI kupita ho jAte haiM / satya vacanoM meM anavadya vacana zreSTha hai / succesu vA vayaNaM vayaMti | mA kaDuyaM bhaNaha jaNe madhuraM, paDimaNaha geNhiUNa icchaha loe -sUtrakRtAMga ( 6/1/23 ) kaDuyabhaNiyA vi / jai suhayattaNa-paDAyaM // yadi saMsAra meM acchepana kI dhvajA lekara calanA cAhate ho to logoM ko kaDuA mata bolo aura unake dvArA kaDuA bole jAne para bhI madhura vacana bolo | - kuvalayamAlA ( anuccheda 85 ) jala - caMdaNa-sasi muttA caMdamaNI taha Narassa NivvANaM / Na karaMti kuNai jaha atthajjuyaM hiya-madhura-mida-vayaNaM // 242 1 -- sthAnAMga ( 6 / 3 ) - AcArAMga (1/5/4 ) - jala, candana, candramA, muktAphala, candramaNi Adi manuSya ko usa prakAra sukhI nahIM karate haiM, jisa prakAra artha yukta, hitakArI madhura, aura saMyata vacana sukhI karate haiM / hAseNa vi mA bhaNNaU, NayaraM jaM majAka ke dvArA bhI marma vedhaka aura vyartha ke 2010_03 - arhatu pravacana ( 12 / 12 ) mammavehaNaM vayaNaM / vacana mata bolo / - kuvalayamAlA ( anuccheda 85 )
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammeNa hoi liMgaM Na liMgamatteNa dhammasaMpattI / jANehi bhAva dhammaM kiM te liMgeNa kAyavyo / dharma se liMga hotA hai para liMgamAtra se dharma kI prApti nahIM hotii| he bhavya ! tU bhAva-rUpa dharma ko jAna ! kevala liMga se tujhe kyA prayojana ! -liMgapAhur3a (2) bhAvohi paDhamaliMgaM, Na dava liMgaM ca jANa paramatthaM / vastutaH bhAva hI prathama yA mukhya liMga haiM / dravya liMga paramArtha nahIM haiN| -bhAvapAhur3a (2) dhamma rakkhai veso, saMkai veseNa dikkhiomi ahaM / ummaggeNa paDataM, rakkhai rAyA jaNavao y|| jisa prakAra rAjA kumArgagAmI manuSya ko daNDAdi vyavasthA se ThIka rAste 'para lAtA hai, usI prakAra veza dharma ko vyavasthita rakhatA hai aura yaha bhI isase khayAla rahatA hai ki maiM dIkSAdhArI huuN| -sArthaposaha sajjhAya sUtra (21) vezadhArI sIAvei vihAraM, suhasIlaguNehiM jo abuddhio| so navari liGgadhArI, saMjamajoeNa nissaaro|| jo ajJAnI ArAmatalabI meM par3akara vihAra karane meM duHkha mAnatA hai vaha saMyama se rahita kevala veSadhArI hai / -gacchAcAra prakIrNaka (23) kulagAmanagararajjaM payahia jo tesu kuNai hu mamattaM / so navari liMgadhArI, saMjamajoeNa nissAro // kula, grAma, nagara, athavA kisI rAjya meM jAkara tathA vahA~ rahakara jo usa para mamatva bhAva rakhatA hai vaha saMyamasAra se rahita kevala veSadhArI hai / -~- gacchAcAra prakIrNaka (24) [ 243 2010_03
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ vezyA-gamana kAruya-kirAya-caMDAla-DoMba pArasiyANa mucchi8| so bhakkhei jo saha vasai eyaratiM pi vessAra // jo kaI bhI manuSya eka rAta bhI vezyA ke sAtha nivAsa karatA hai, vaha vastutaH luhAra, camAra, bhIla, caNDAla, bhaMgI aura pArasI Adi nIca logoM kA jUThA khAtA hai, kyoMki vezyA ina sabhI logoM ke sAtha samAgama karatI hai| -vasunandi zrAvakAcAra (88) rattaM NAUNa NaraM savvassaM harai caNa saehi / kAUNa muyai pacchA purisaM cammaTTi parisesaM // vezyA, manuSya ko apane Upara Asakta jAnakara saikar3oM priya vacanoM se usakA sarvasva hara letI hai aura use asthi-carma parizeSa karake chor3a detI hai / / -vasunandi zrAvakAcAra (86) mANI kulajo sUro vi kuNai dAsattaNaM piNIcANaM / veslA karaNa bahugaM avamANaM sahai kaamNdho|| mAnI, kulIna aura zUravIra puruSa bhI vezyA meM Asakta hone se nIca puruSoM kI dAsatA ko karatA hai, aura isa prakAra vaha kAmAndha hokara vezyA ke dvArA kiye gaye apamAnoM ko sahana karatA hai / -vasunandi zrAvakAcAra (61) je majamaMsa dosA vessA gamaNammi hoti te savve // jo doSa madya-mAMsa ke sevana meM hote haiM, ve saba doSa vezyAgamana meM bhI hote haiN| --vasunandi zrAvakAcAra (62) savvaMgarAgarattaM dasai kaNavIrakusuma saaricchN| gabbhe kahavi na rattaM vesAhiyayaM tahacceva // vezyA kA hRdaya kanera ke puSpa ke samAna hotA hai| kanera ke puSpa kA sampUrNa bhAga rakta ( lAla yA raMgA ) hotA hai, para bhItara raMga nahIM rahatA hai / 244 / 2010_03
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ vezyA kA zarIra rakta (anurakta ) hotA hai, hRdaya nahIM ( vaha zarIra se praNaya kA abhinaya karatI hai, vastutaH mana se anurakta nahIM hotI / ) -vajAlagga (578 / 2 ) vaiyAvRtya ( sevA ) vaiyAvacceNaM titthayaranAmagottaM kammanibaMdhai / vaiyAvRtya se AtmA tIrthaMkara pada ko prApta karatA hai / - uttarAdhyayana ( 26 / 44 ) sejjAgAsaNisejjA - ubadhIpaDilehaNA ucaggahide / AhAro sahavAyaNa, vikiMcaNuvvattaNAdIsu // udghANa teNa sAvayarAyaNadIrodhagAsive Ume / vejAvaccaM utta, saMgahaNA rakkhovedaM // vRddha guru va glAna guru yA anya sAdhuoM ke lie sone va baiThane kA sthAna ThIka karanA, unake upakaraNoM kA zodhana karanA, nirdoSa AhAra va auSadha Adi dekara unakA upakAra karanA, unakI icchAnusAra unhe zAstra par3hakara sunAnA, azakta hoM to unakA maila uThAnA, unheM karavaTa dilAnA, sahArA dekara baiThAnA Adi / thake hue sAdhu ke hAtha-pA~va Adi dabAnA, nadI se ruke hue athavA -roga se pIr3ita sAdhuoM ke upadrava yathA sambhava maMtra vidyA va auSadha Adi ke dvArA dUra karanA, durbhikSa pIr3ita ko subhikSa deza meM le jAnA Adi sabhI kArya vaiyAvRtya kahalAte hai / 2010_03 -bhagavatI ArAdhanA ( 305 / 306 ) guNa pariNAmo saDDhA, vacchalaM, bhattIpattalaMbho ya / saMghANa tava pUyA avvocchittI samAdhI ya // vaiyAvRtya tapa meM aneka sadguNoM kA vAsa hai athavA isase aneka sadguNoM kI prApti hotI hai / yathA-guNagrAhyatA, zraddhA, bhakti, prApti, vicchinna samyaktva Adi guNoM kA punaH saMdhAna, avyucchitti, samAdhi Adi / vAtsalya sapAtra kI tapa, pUjA, tIrtha kI '[ 245
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ je AyariyauvajhAyANaM, sussuusaavynnNkraa| tesi sikkhA pavaDDhaMti, jalasittA iya pAyavA // jo apane AcArya aura upAdhyAya kI sevA-zuzrUSA aura AjJA pAlana karate haiM unakI zikSAe~-vidyAeM usI prakAra bar3hatI hai, jisa prakAra jala se sIMce hue vRkSa / --dazavaikAlika (6/2/12) addhANateNasAvada-rAyaNadIrodhaNAsive obhe / vejjAvaccaM uttaM, saMgaha sArakkhaNovedaM // jo mArga meM calane se thaka gaye haiM, cora, hiMsrapazu, rAjA dvArA vyathita,. nadI kI rukAvaTa, marA-plega Adi roga tathA durbhikSa se pIr3ita hai, unakI sArasamhAla tathA rakSA karanA ve yAvRtya hai / -mUlAcAra (5/218) vyasana akkhehi Naro rahiyo, Na muNai sesiMdaehiM veiy| jUyaMdho Na ya keNa vi, jANai saMpuNNa karaNo vi|| aMdhA vyakti, A~kha ko chor3a anya sabhI indriyoM se jAnatA hai lekina jae meM aMdhA banA vyakti saba indriyoM ke jIvita hote hue bhI kisI indriya se kucha nahIM jAna paataa| -vasunandi zrAvakAcAra ( 66) itthI jUyaM majjaM migavva vayaNe tahA pharusayA ya / daMDapharusattamatthassa dUsaNaM satta vsnnaaii| parastrI kA sahavAsa, dyuta-krIr3A, madya, zikAra, vacana-paruSatA, kaThora daNDa tathA artha-dUSaNa ( corI Adi )-ye sAta kuvyasana hai / -bRhatkalpabhASya (640), 246 ]. 2010_03
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ egappA ajie sattU, kasAyA avijita eka apanA AtmA hI zatru hai / hI zatru haiM / indiyANi ya / avijita kaSAya aura indriyA~ sIso'vi verio sou, jo guru na cibohae / pamAyamairAghatthaM, sAmAyArI virAhiyaM / yadi guru kisI samaya pramAda ke vazIbhUta ho jAe aura gaccha ke 'niyamopaniyamarUpa samAcArI kA yathAvidhi pAlana na kare taba vaha ziSya jo apane guru ko sAvadhAna nahIM karatA vaha bhI apane guru kA zatru mAnA jAtA hai / V - gacchAcAra prakIrNaka ( 18 ) jAijarAmaraNarogabhayado rakkhedi appaNo appA | jamhA AdA saraNaM, baMdhorayasattakamma vadiritto / / janma, marA, maraNa, roga aura bhaya Adi se rakSA karatA hai, isalie vastutaH jo karmoM kI bandha, se pRthaka hai, vaha AtmA hI isa saMsAra meM zaraNa hai / uttarAdhyayana ( 20 / 37 ) daMsaNaNANa-caritaM seveha saraNaM saNaM kiM piNa saraNaM saMsAre 2010_03 haaJU AtmA hI, svayaM hI apanI udaya aura sattA avasthA parama-saddhAe / saMsaraMtANaM // zaraNa - bArasa aNuvekkhA ( 11 ) samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra hI zaraNa hai / parama zraddhA ke sAtha inakA AcaraNa karanA cAhie / saMsAra meM bhramaNa karate hue jIvoM ko unake sivAya anya kucha bhI zaraNa nahIM hai / 2- kArttikeyAnuprekSA ( 30 ) [ 2.47
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ arahate saraNaM pavajAmi / siddha saraNaM pavajAmi / sAhU saraNaM pavajAmi / kevalipaNNattaM dhamma saraNaM pavajAmi / ahaMtoM kI zaraNa letA hU~ / siddhoM kI zaraNa letA huuN| sAdhuoM kI zaraNa letA huuN| kevali-praNIta dharma kI zaraNa letA huuN| -thossAmi daNDaka (3) NANaM saraNaM me, daMsaNaM ca saraNaM ca cariya saraNaM c| tava saMjamaM ca saraNaM, bhagavaM saraNo mhaaviiro|| jJAna merA zaraNa hai, darzana merA zaraNa hai, cAritra merA zaraNa hai, tapa aura saMyama merA zaraNa hai tathA bhagavAna mahAvIra mere zaraNa haiN| -mUlAcAra ( 2/60) zarIra sarIraM sAdiyaM snidhnnN| zarIra kA Adi bhI hai aura anta bhI / -praznavyAkaraNa sUtra ( 1/2) hi aha paMcahi ThANehi, jehi sikkhA na labbhaI / thambhA kohA pamAeNaM, rogeNA'lassaeNa y|| ina pAMcoM sthAnoM yA kAraNoM se zikSA prApta nahIM hotI-1. abhimAna, 2. krodha, 3. pramAda, 4. roga aura 5. Alasya / / - uttarAdhyayana ( 11/3) vase gurukule niccaM, jogavaM uvahANavaM / piyaMkare. piyaMvAI, se sikkhaM ladhumarihaI // 248 ] 2010_03
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo sadA gurukula meM vAsa karatA hai, jo samAdhi yukta hotA hai, jo upadhAna tapa karatA hai, jo priya karatA hai, jo priya bolatA hai, vaha zikSA prApta kara sakatA hai| - uttarAdhyayana (11/14) zikSAzIla aha ahahiM ThANehi, sikkhAsIle tti vuccaI / ahissare sayA daMte, na ya mmmmudaahre|| nAsIle na visIle, na siyA ailolue| akohaNe saccarae, na sikkhAsIle tti vuccaI / / ina ATha sthitiyoM yA kAraNoM se manuSya ko zikSAzIla kahA jAtA hai : 1. ha~sI-majAka nahIM karanA, 2. sadA indriya aura mana kA damana karanA, 3. kisI kA rahasyodghATana na karanA, 4. azIla ( sarvathA AcArahIna) na honA, 5. nizIla (doSoM se kalaMkita ) na honA, 6. ati rasalolupa na honA, 7. akrodhI rahanA tathA 8. satyarata honA / -uttarAdhyayana (1144,5) ziSya Ayariyassa vi sIso sariso, savve hi vi gunnehiN|| yadi ziSya guNasampanna hai, to vaha apane AcArya ke sadRza mAnA jAtA hai / -uttarAdhyayana niryakti (58) / hiil sIlaM uttamavittaM, sIlaM jIvANa maMgalaM paramaM / sIlaM dohaggaharaM, sIlaM sukkhANa kulabhavaNaM / / [ 249 ___ 2010_03
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIla hI uttama dhana hai, zIla hI parama maMgala rUpa hai, zIla hI duHkha dAridra yaH hartA hai aura zIla hI sakala sukhoM kA dhAma hai / / -zIlakulakam (2) sIlaM dhamma nihANaM, sIlaM pAvANakhaMDaNaM bhaNiyaM / sIlaM jaMNa jatUe, akittimaM maMDaNaM paramaM // zIla dharma-nidhAna hai, zIla pApa khaNDanakArI hai, zIla jagata meM manuSya kA akRtrima zRMgAra hai| -zIlakulakam (3) narayaduvAra niru bhaNa-kavADasaMpuDasahoaracchAyaM / suraloadhavala maMdira-AruhaNe pavaranisseNi // zIla naraka-dvAra ko vanda karane meM kavAr3a jor3a kI taraha jabaradasta hai aura devaloka ke ujjvala vimAnoM para ArUr3ha hone ke lie uttama nisainI ke samAna hai| -zIlakulakam (4) savvesi pi vayANaM bhaggANaM asthi koi paDiAre / pakkacha ussa va kannA, nA hoi sIlaM puNo bhaggaM // anya saba vrata bhaMga hone para unakA koI na koI upAya ho sakatA hai, kintu pake hue ghaTa kI TUTI huI ThIkarI ko punaH jor3ane ke samAna bhaJjita zIla ko punaH jIvana se jor3anA duHzakya hai| -zIlakulakam (18) sIleNa viNA visayA, NANaMviNAsaMti / zIla ke binA indriyoM ke viSaya jJAna ko naSTa kara dete haiM / --zIlapAhur3a (2) jIvadayAdama saccaM acoriyaM bNbhcersNtose| sammaiMsaNa NANaM tao ya sIlassa privaaro|| jIva dayA, indriya-damana, satya, acaurya, brahmacarya, samyag darzana, jJAna, tapa-ye sabhI zIla ke parivAra hai| . -zIlapAhur3a (16) 250 ) 2010_03
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ sIlaM mokkhassa sovANaM / zIla mokSa kA sopAna hai| -zIlapAhur3a (20) sIlaM varaM kulAo kuleNa ki hoi vigayasIleNa / kamalAi kaddame saMbhavaMti na hu huMti mlinnaaii|| kula se zIla zreSTha hai ! zIlacyuta kula se kyA lAbha ? kamala paMka meM janma letA hai, parantu malina nahIM hotA / -vajjAlagga (8/6) sIlaM kulaAharaNaM, sIlaM rUvaM ca uttama hoi / sIlaM ciyapaMDitaM sIlaM ciya niruvamaM dhamma / zIla kulavAna kA AbhUSaNa hai zIla hI uttama rUpa hai / zIla meM hI saccA pAMDitya hai aura zIla meM hI nirupama dharma hai / -sambodhasattari (57) sIlaM uttamavittaM, sIlaM jIvANa maMgala paramaM / sIlaM dohaggaharaM, sIlaM sukkhANa kula bhavaNaM / zIla uttama dhana hai, zIla prANiyoM kA parama maMgala hai, zIla duHkhanAzaka hai zIla sukhoM kA khajAnA hai / -kAmaghaTa kathAnaka ( 125 ) zaucadharma samasaMtosajaleNaM, jo dhovadi tivva lohamala-puMja / bhoyaNa-giddhi-vihINo, tassa sauccaM have vimalaM / jo samatA va santoSarUpI jala se tIvra lobha rUpI mala-samUha ko dhotA hai aura jisameM bhojana kI lipsA nahIM hai, usake vimalazaucadharma hotA hai / -kArtikeyAnuprekSA ( 367) [ 251 ___ 2010_03
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraddhA adakkhu, va dakkhuvAhiyaM saddahasu / o dekhane vAlo ! tuma dekhane vAloM kI bAta para vizvAsa aura zraddhA karake clo| -sUtrakRtAGga ( 2/3/11) jaM sakkai taM kIrai, jaM ca Na sakkA taM ca sddhnnN| kevalijiNehi bhaNiyaM, saddahamANassa sammattaM // yadi samartha ho to saMyama, tapa Adi kA pAlana karo aura yadi samarthana ho to kevala tattvoM kI zraddhA hI karo, kyoMki zraddhAvAn ko samyaktva hotA hai, aisA kevalI bhagavAna ne kahA hai / / -darzanapAhur3a (22) jAe saddhAe nikkhaMte tameva aNupAlejA, vijahittA visottiyaM // jisa zraddhA ke sAtha niSkramaNa kiyA hai, usI zraddhA ke sAtha zaMkAoM yA kuNThAoM se dUra rahakara, usakA pAlana kro| -AcArAGga ( 1/1/3) saddhA prmdullhaa| zraddhA honA parama durlabha hai| -uttarAdhyayana (3/9) lakSUNa vi uttamaM suii| saddahaNAM puNarAvi dullahA // uttama vacanoM kA zravaNa karake bhI usa para zraddhA honA ati kaThina hai| -uttarAdhyayana (10/16) saddhA khamaM Ne viNaittu raagN| dharma-zraddhA hameM rAga se chuTakArA de sakatI hai / -uttarAdhyayana (14/28) 252 ] 2010_03
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ jassevamappA u haveja nicchio, caija dehaM na hu dhammasAsaNaM / taM tArisaM no pailenti indiyA, uviMtavAyA va sudaMsaNaM giriN|| jisa sAdhaka kI AtmA isa prakAra dRr3ha nizcayI ho ki yaha zarIra bhale hI calA jAya, parantu maiM apanA dharma-zAsana chor3a nahIM sakatA, use indriyaviSaya kabhI bhI vicalita nahIM kara sakate, jaise sumeru parvata ko bhISaNa bavaMDara / -dazavaikAlika cUlikA ( 1/17 ) jaM sakkai taM kIrai, jaM na sakkai tayammi shhnnaa| saihamANo jIvo, vaccai ayarAmaraM ThANaM // jisakA AcaraNa ho sake, usakA AcaraNa karanA cAhie evaM jisakA AcaraNa na ho sake, usa para zraddhA rakhanI cAhiye / dharma para zraddhA rakhatA huA jIva jarA evaM maraNarahita mukti kA adhikArI hotA hai / -dharmasaMgraha ( 2/21) zramaNa evaM zramaNadharma emee samaNA muttA, je loe saMti sAhuNo / vihaMgamA va pupphesu, dANabhatte saNe ryaa| loka meM jo mukta (aparigrahI), zramaNa-sAdhu haiM ve dAna-dAtA gRhastha se usI prakAra dAnasvarUpa bhikSA Adi leM jisa prakAra bhramara puSpoM se rasa letA hai| __ ---dazavakAlika (1/3) vayaM ca vitti labbhAmo, naya koi uvahammaI / sAdhaka jIvanopayogI AvazyakatAoM kI isa prakAra pUrti kareM ki kisI ko kucha kaSTa na ho| - dasavaikAlika ( 1/5) nANeNa ya jhANeNa ya, tapobalena ya balA niru bhatti / iMdiyavisayakasAyA, dhariyA turagA va rajjUhi // [ 253 2010_03
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna, dhyAna ora tapobala se indriya viSayoM aura kaSAyoM ko balapUrvaka rokanA cAhie, jaise ki lagAma ke dvArA ghor3oM ko balapUrvaka rokA jAtA hai / -maraNa samAdhi ( 621) same ya je savvapANabhUtesu se hu smnne| jo samasta prANiyoM ke samabhAva rakhatA hai vastutaH vahI zramaNa hai| -praznavyAkaraNa sUtra ( 1/3 ) uvasamasAraM khu sAmaNNaM / zramaNatva kA sAra hai-upazama ! -vRhatkalpabhASya ( 1/35) 'AhAramicche miyamesaNija, sahAyamicche niuNatthabuddhiM / niyamicchenja vivega joggaM, samAhikAme samaNe tvssii|| samAdhi kI icchA rakhane vAle tapasvI zramaNa parimita aura zuddha, saMyama'poSaka AhAra grahaNa kare, pravINa-buddhi ke tatva-jJAnI sAthI kI khoja kare aura dhyAna karane yogya ekAnta sthAna meM nivAsa kareM / -uttarAdhyayana (32/4 ) bilamiva paNNagabhUeNaM appANeNaM tamAhAraM AhArei / jisa prakAra sAMpa bila meM praveza karatA, usI prakAra AhAra ko grahaNa karanA caahiye| -antakRddazAGga ( 6/14) jhANAbhayaNaM mukkha jai dhmm| dhyAna aura adhyayana karanA sAdhuoM kA mukhya dharma hai / --rayaNasAra (11) rakkhijja kohaM viNaejja mANaM / mAyaM na seve parahejja lohN|| sAdhaka apane ko krodha se bacAe, ahaMkAra ko dUra kare, mAyA kA sevana na kare aura lobha ko tyAga de / --uttarAdhyayana (4/12) 254 ] ___ 2010_03
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ na vA labhejjA niuNaM sahAyaM, guNAhiyaM vA guNao samaM vA / ekko vi pAvAi vivajjayanto, viharejja kAmesu asajjamANo // yadi apane se adhika guNoM vAlA athavA apane samAna guNoM vAlA nipuNa sAthI na mile, to pApoM kA varjana karatA huA tathA kAma-bhogoM meM anAsakta rahatA huA akelA hI vicaraNa kre| -uttarAdhyayana (32/5) mahayaM paligova jANiyA, jA vi ya vaMdaNapUyaNA ihN| sAdhaka-saMtoM ke lie vaMdana tathA pUjana eka bahuta bar3A daladala hai / -sUtrakRtAMga ( 1/2/2/11) pokkharapattaM va nirUvaleve, AgAsaM ceva niravalaMbe / sAdhaka ko kamalapatra ke samAna nirlipta aura gagana ke samAna niravalamba honA caahiye| -praznavyAkaraNasUtra ( 2/5) kahaM nu kujjA sAmaNNaM, jo kAme na nivArae / pae-pae visIyaMto, saMkappasa vasaM go|| vaha sAdhaka sAdhanA kaise kara pAegA, kaise zrAmaNya kA pAlana karegA, jo kAma-viSaya-rAga kA nivAraNa nahIM karatA, jo saMkalpa-vikalpa ke vazIbhUta hokara paga-paga para vivAdagrasta hai / -dazavaikAlika (2/1) care payAI parisaMkamANo, jaM kiMci pAsaM iha maNNamANo / lAbhaMtare jIviya vahaittA, pacchA parinnAya malAvadhaMsI // sAdhaka paga-paga para doSoM kI saMbhAvanA ko dhyAna meM rakhatA huA cale, choTe se choTe doSa ko bhI pAza-jAla samajhakara sAvadhAna rhe| naye-naye guNoM [ 255 2010_03
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke lAbha ke lie jIvana ko surakSita rkhe| aura jaba lAbha na hotA dIkhe to parijJAna pUrvaka dharma-sAdhanA ke sAtha zarIra ko chor3a de| -uttarAdhyayana (4/7), AhaJca caMDAliyaM kaTu, na niNhavijja kayAi vi / kaDaM 'kaDe' tti bhAsejjA, akaDaM 'no kaDe' tti y|| Avezavaza yadi sAdhaka koI cANDAlika-galata vyavahAra kara bhI le to use kabhI bhI na chipAe / kiyA ho to 'kiyA' kahe aura na kiyA ho to 'nahIM kiyA' khe| - uttarAdhyayana ( 1/11) niruvalevA gagaNamiva, nirAvalaMbA aNilo iva / sAdhaka AkAza ke samAna niravalepa aura pavana ke samAna nirAvalaMba hote haiN| -aupapAtika sUtra ( 27) ahamavi nANadasaNacaritta, carittaviNae taheva ajjhappe / je pavarA hoti muNI, te pavarA puMDarIyA u|| jo munI adhyAtmabhAva rUpa, jJAna, darzana, cAritra evaM vinaya meM zreSTha hai, ve hI vizva ke sarvazreSTha puMDarIka kamala hai / -sUtrakRtAMga-niyukti ( 156) khaMto a maddava'jjava vimuttayA taha adINaya titikkhaa| AvassagaparisuddhI a hoti bhikkhussa liNgaaii| kSamA, mRdutA, saralatA, nirlobhatA, adInatA titikSA aura Avazyaka kriyAoM kI parizuddhI-ye saba bhikSu ke cihna haiM / --dazavaikAlika-niyukti (346) jo so maNappasAdo, jAyai so nijjaraM kuNati / sAdhanA meM mAnasika nirmalatA anivArya hai, vahI karma-nirjarA kA kAraNa hai| - vyavahArabhASya-pIThikA (6/160) 256 ] 2010_03
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkejja yA'saMkita bhAva bhikkhu vibhajjavAya ca viyAgarejjA | bhAsAdugaM dhammasamuha, viyAgarejjA samayA, sunne / sUtra aura artha ke viSaya meM zaMkA- rahita sAdhu bhI garva rahita hokara syAdvAdamaya vacana kA vyavahAra kare / dharmAcaraNa meM pravRtta sAdhuoM ke sAtha vicaraNa karate hue satyabhASA tathA anubhaya ( jo na satya ho aura na asatya ) bhASA kA vyavahAra kare / dhanI yA nirdhana kA bheda na karake samabhAva pUrvaka dharmakathA kahe / - sUtrakRtAGga ( 1/14/22 ) aladdha kaNhuI / kAmI kAme na kAmae, laddha vAvi sAdhaka sukhAbhilASI hokara kAma-bhogoM kI icchA na kare, prApta bhogoM ko bhI prApta jaisA kara de / - sUtrakRtAMga ( 1/2/3/6 ) saMmattadaMsaNAI, paidiyahaM jaijaNA suNeI ya / sAmAyAriM paramaM jo, khalu taM sAvagaM biti // jo samyagdRSTi vyakti pratidina yati - ( sAdhu ) jana se AcAra viSayaka upadeza, parama samAcArI zravaNa karatA hai, use zrAvaka kahate haiM / - sAvayapaNNatti ( 2 ) paMcuMbara sahiyAI satta vi visaNAI jo sammattavisuddha maI, so daMsaNasAvao 17 zrAvakadharma 2 jisakI mati samyagdarzana se vizuddha ho gayI hai, vaha vyakti pA~ca udumbara phala' ke sAtha-sAtha sAta vyasanoM ? kA tyAga karane se ' dArzanika zrAvaka' kahA gayA hai / - vasunandi zrAvakAcAra ( 57 ) 1. pAMca udumbaraphala - uMbara, kaThUmara, gUlara, pIpala, evaM bar3a / 2. saptavyasana - vezyAgamana, juA, mAMsAhAra, madyapAna, zikAra, parastrI gamana aura corI / 2010_03 vivajjei / bhaNio // [ 257
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAiyaM u kae, samaNo iva sAvao havai jamhA / eeNa kAraNeNa, bahuso sAmAiyaM kujjA || sAmAyika ke samaya zrAvaka zramaNa ke tulya ho jAtA hai| isalie zrAvaka ko sAmAyika dina meM aneka bAra karanI caahiye| -vizeSAvazyaka bhASya ( 2660 ) dANaM pUyA mukkhaM sAvayadhamme / zrAvakadharma meM dAna aura pUjA mukhya hai / -rayaNasAra (11) paMceva aNuvvayAI guNavvayAI ca huMti tinneva / sikkhAvayAI cauro, sAvagadhammo duvAlasahA / / zrAvaka dharma pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAbata yoM bAraha prakAra hai| -zrAvaka-dharma prajJapti (6) dhammarayaNassa jogo, akkhuddo ruvavaM pgisommo| loyappiyo akkUro, bhIru asaTho sudkkhinno| lajAluo dayAlu, majjhattho sommadiTThI gunnraagii| sakkaha sapakkhajutto, sudIhadaMsI visesannu / buDDhANurAgo viNIo, kayannuo parahijatthakArI ya / taha ceva laddhalakkho, egavIsaguNo havaI sddddho|| dharma ko dhAraNa karane yogya zrAvaka meM 21 guNa hone cAhiye / yathA :-1. akSudra, 2. rUpavAna, 3. prakRti saumya, 4. lokapriya, 5. akrUra, 6. pApabhIrU, 7. azaTha (chala nahIM karane vAlA ), 8. sadAkSiNya (dharmakArya meM dUsaroM kI sahAyatA karane vAlA ), 6. lajjAvAna, 10: dayAlu, 11. rAgadveSa rahita (madhyasthabhAva meM rahane vAlA), 12. saumyadRSTi vAlA, 13. guNarAgI 14. satya kathana meM ruci rakhane vAlA-dhArmika parivArayukta, 15. sudIrghadarzI, 16. vizeSajJa 17. bRddha mahApuruSoM ke pIche calane vAlA, 18. vinIta, 16 kRtajJa ( kie upakAra ko samajhane vAlA, 20. parahita karanevAlA, 21. labdha lakSya ( jise lakSya kI prApti prAyaH ho gaI ho| -pravacanasAroddhAra (1356-1358) 258 ] ___ 2010_03
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ kayavayakammo taha sIlavaM guNavaM ca ujjuvvhaarii| guru sussUso pavayaNa-kusalo khalu sAvago bhAve // .. 1. jo vratoM kA anuSThAna karane vAlA hai, zIlavAna hai, 2. svAdhyAya-tapavinaya Adi guNa yukta hai, 3. sarala vyavahAra karane vAlA hai, 4. sadguru kI sevA karane vAlA hai, 5. pravacana-kuzala hai, vaha 'bhAva zrAvaka' hai / / -dharmaratna prakaraNa (33) cattAri samaNovAsagAadAgasamANe, paDAgasamANe, khANusamANe, khrkNttsmaanne| zramaNopAsaka kI cAra koTiyA~ haiM-1. darpaNa ke samAna svaccha-hRdaya, 2. patAkA ke samAna asthira-hRdaya, 3. sthANu ke samAna mithyAgrahI, 4. tIkSNa kaMTaka ke samAna kttubhaassii| -sthAnAMga (4/3) zrutajJAna savvaM pi aNeyaMtaM, parokkharUveNa jaM payAsedi / __ taM suyanANaM bhaNNadi, saMsaya pahudIhi parivattaM // jo parokSa rUpa se samasta vastuoM ko anekAnta rUpa darzAtA hai aura saMzaya Adi se rahita hai, vaha zrutajJAna hai / -kArtikeyAnuprekSA (262) sva para pratyAyakaM sutanANaM / sva aura para kA bodha karAne vAlA jJAna-zrutajJAna hai / -naMdIsUtracUrNi (44) arahaMtabhAsiyatthaM, gaNaharadevehiM gaMthiyaM samma / paNamAmi bhattijutto, sudaNANamahodahiM sirasA // jo ahaMta ke dvArA artharUpa meM upadiSTa haiM tathA gaNadharoM ke dvArA sUtrarUpa meM [ HE 2010_03
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyak gumphita hai, usa zrutajJAna rUpI mahAsindhu ko maiM bhaktipUrvaka sira navAkara praNAma karatA hU~ / zrutajJAna saba jJAnoM meM zreSTha hai / savvaNANuttaraM suyaNANaM / AsAso vIsAso, sIyaghara samoya hoi mA bhAhi / ammApatisamANo, saMgho saraNaM tu savvesiM // - laghuzruta bhakti ( 4 ), - uttarAdhyayana cUrNi ( 1 ) saMgha bhayabhIta manuSyoM ke lie AzvAsana, nizchala vyavahAra ke kAraNa vizvAsabhUta, sarvatra samatA ke kAraNa zItagRha samAna, avisamadarzI hone ke kAraNa mAtA-pitA tulya tathA sabake lie zaraNabhUta hotA hai / -- vyavahArabhASya ( 326 ) 260 ] daMsaNaNANa caritte, saMghAyaMto have saMgho / jo darzana, jJAna aura cAritra kA saMgrahaNa karatA hai, isa ratnatraya kI samanvita karatA hai vaha saMgha hai / - bhagavatI - ArAdhanA ( 714 ) guNa-bhavaNa- gahaNa ! suyarayaNa - bhariya ! daMsaNa visuddha ratthAgA / saMghanagara ! bhaGkaM te, akhaNDa-cAritta - pAgArA // 2010_03 saMgha hai / piNDa vizuddhi, samiti, bhAvanA, tapa Adi bhavya bhavanoM se saMghanagara vyApta zruta-zAstra ratnoM se bharA huA hai, vizuddha samyaktva hI svaccha vIthiyA~ haiM, niraticAra mUlaguNa rUpa cAritra hI jisake cAroM ora prakoTA hai, ina vizeSatAoM se yukta he saMghanagara ! terA bhadra ho / appaDizcakkassa jao hou, sayA saMgha cakkassa / - nandI sUtra ( 4 )
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgha cakra saMsAra-bhava tathA karmoM kA sarvathA uccheda karane vAlA hai / nandIsUtra (5) kammaraya-jalohaviNiggayassa, suyarayaNa-dIhanAlassa / paMca-mahabvaya thirakanniyassa, guNakesarAlassa / / sAvaga-jaNa-mahuariparikhuDassa, jiNasUrateyabuddhassa / saMghapaumassa bhaI, samaNagaNa - sahassa - pattassa // jo saMgha rUpI padma, karmaraja, kardama tathA jala-pravAha donoM se bAhara nikalA huA hai-alipta hai / jisakA AdhAra hI zrata-ratnamaya lambI nAla hai, pA~ca mahAvrata hI jisakI Tar3ha kaNikAe~ haiM, uttaraguNa hI jisake parAga haiM, zrAvaka janabhramaroM se jo sevita tathA ghirA huA hai| tIrthaMkara sUrya ke kevalajJAna teja se vikAsa pAe hue aura zramaNa gaNa rUpa hajAra paMkhur3I vAle usa saMghapadma kA sadA kalyANa ho| . -nandIsUtra (7, 8) paratitthiyagaha-pahanAsagassa, tavateya ditta lesss| nANujjoyassa jae, bhaha dama saMgha sUrassa // ekAntavAda, durnaya kA Azraya lene vAle paravAdI rUpa grahoM kI prabhA ko naSTa karane vAlA, tapa-teja se jo sadA dedIpyamAna hai, samyagjJAna kA hI sadA prakAza karane vAlA hai, ina vizeSatAoM se yukta upazama pradhAna saMgha sUrya kA 'vizva meM kalyANa ho / -nandIsUtra (10) bhaha dhiI-velA-parigayassa, sajjhAya-joga-magarassa / akkhohassa bhagavao saMgha-samudassa ruhassa // mUla guNa aura uttara guNoM ke viSaya meM bar3hate hue Atmika pariNAma rUpa jala-vRddhi velA se vyApta hai, jisameM svAdhyAya aura zubha yoga rUpa karma vidAraNa karane meM mahAzakti vAle makara hai; jo parISaha-upasarga hone para bhI niHprakampa hai tathA samagra aizvarya se sampanna evaM ativistRta hai, aise saMgha-samudra kA 'bhadra ho| - nandIsUtra (11) E 261 2010_03
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgho guNa sNghaado| guNoM kA samUha hI 'saMgha' hai / - rayaNasAra (153) saMyama maNasaMjamo NAma akusalamaNaniroho, kusalamaNa udIraNaM vaa| akuzala mana kA nirodha aura kuzala mana kA pravartana-mana kA saMyama hai| -dazavaikAlika cUrNi (1) varaM me appA daMto, saMjameNa taveNa y| mA'haM parehiM dammato, baMdhaNehi vahehi y|| ucita yahI hai ki maiM svayaM hI saMyama aura tapa ke dvArA apane para vijaya prApta kruuN| bandhana aura vadha ke dvArA dUsaroM se maiM pratAr3ita kiyA jAU~, yaha ThIka nahIM hai| -uttarAdhyayana (1916) jo sahassaM sahassANaM, mAse mAse gavaM dae / tassa vi saMjamo seyo, adintassa vi kiMcaNaM // . pratimAsa hajAra-hajAra gAyeM dAna dene kI apekSA, kucha bhI na dene vAle saMyamI kA AcaraNa zreSTha hai / -uttarAdhyayana (6/40 ) nANeNa ya zANeNa ya, tavobaleNa ya balA nirubhaMti / iMdiyavisayakasAyA, dhariyA turagA va rajjUhi // jJAna, dhyAna aura tapobala se indriya-viSayoM aura kaSAyoM ko balapUrvaka rokanA cAhie, jaise ki lagAma ke dvArA ghor3oM ko balapUrvaka rokA jAtA hai / -maraNa-samAdhi ( 621) abhayakaro jIvANaM, sIyagharo saMjamo bhavai siio| prANimAtra ko abhaya karane ke kAraNa saMyama zItagRhavat zAntiprada hai / -AcArAGga niyukti (206) 262 ] ___ 2010_03
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaya samidi kasAyANaM, daMDANaM taha iMdiyANa paMcanhaM / dhAraNa- pAlaNa Niggaha cAya jao' saMjamo bhaNio || vrata dhAraNa, samiti pAlana, kaSAya- nigraha, mana-vacana- zarIra kI pravRtti rUpa daNDoM kA tyAga, paMcendriya-vijaya, - ina sabako saMyama kahA jAtA hai / - paJca saMgraha ( 1 / 127 ) cavihe saMjame saMjame, vaha saMjabhe, kAyasaMjame, uvagaraNa saMjame / saMyama ke cAra rUpa haiM - mana kA saMyama, vacana kA saMyama, deha kA saMyama aura upagaraNa kA saMyama / - sthAnAMga (4 / 2 ) egao viraI kujjA, egao ya asaMjame niyatti ca, saMjame ya eka ora se nivRtti aura eka ora pravRtti karanI cAhiye - asaMyama se nivRtti aura saMyama meM pravRtti / pavattaNaM / pavattaNaM // --uttarAdhyayana ( 31/2 ) jattiyAI asaMjamaTTANAI, tattiyAI saMjamaTTANAI // saMsAra ke jitane asaMyama ke sthAna hai, utane hI saMyama ke sthAna hai / - AcArAMga cUNi ( 1/4/2 ) garahA saMjame, no agarahAsaMjame / Atma-Alocana saMyama hai, agaha saMyama nahIM hai / saMyamAsaMyama 2010_03 - bhagavatI sUtra ( 1/6 ) saMjama - virAya - daMsaNa- jogabhAvo ya saMvarao / saMvara [ 263
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyama, virAga, darzana aura yoga kA abhAva-ye saMvara ke hetu haiM / -jayadhavalA (1/6/54 ) rudhiyachidasahasse, jalajANe jaha jalaM tu nnaasvdi| micchanAiabhAve, taha jIve saMvaro hoi|| jaise jalayAna ke hajAroM cheda banda kara dene para usameM pAnI nahIM ghusatA, vaise hI mithyAtva Adi ke dUra ho jAne para jIva meM saMvara hotA hai| -nayacakra ( 155) micchattAsavadAraM rubhai sammattadiDhakavADeNa / hiMsAdiduvArANi vi, diDhavayaphalihahiM rubhati // mumukSujIva samyaktva rUpI dRr3ha kapAToM se mithyAtvarUpI Asrava dvAra ko rokatA hai tathA dRr3ha vratarUpI kapAToM se hiMsA Adi dvAroM ko rokatA hai| -jayaghavalA ( 1/10/55) tavasA ceva Na mokkho, saMvarahINassa hoi jiNavayaNe / Na hu sotte pavisaMte, kisiNaM parisussadi talAyaM // yaha jina vacana hai ki saMvara vihIna muni ko kevala tapa karane se hI mokSa nahIM milatA : jaise ki pAnI ke Ane kA srota khulA rahane para tAlAba kA pUrA pAnI nahIM sUkhatA / / -mUlAcAra ( 1854) kammAsavadArAI, nirubhiyacvAiM iMdiyAI c| haMtavvA ya kasAyA, tivihaM tiviheNa mukkhatthaM // mokSa kI prApti ke lie karma ke Agamana-dvAroM-AzravoM kA tathA indriyoM kA tIna karaNa-manasA, vAcA, karmaNA-aura tIna yoga-kRta, kArita, anumati-se nirodha karo aura kaSAyoM kA anta kro| -maraNa samAdhi (616) sajjana suyaNo suddhasahAvo mailijjato vi dujjaNajaNeNa / chAreNa dappaNo viya ahiyayaraM nimmalo hoi|| ] 264 2010_03
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizuddha svabhAvI sajjana durjana dvArA lAMchita yA malina kiye jAne para bhI, vaise hI adhika nirmala ho jAtA hai, jaise chAra se darpaNa | - vajjAlagga (4/2) suyaNo na kuppai zciya aha kuppai maMgulaM na ciMtei I aha ciMte na jaMpara aha jaMpai lajjiro hoi // sajjana krodha hI nahIM karatA hai, yadi karatA hai to amaMgala nahIM socatA, yadi socatA hai to kahatA nahIM aura yadi kahatA hai to lajjita ho jAtA hai / - vajjAlagga ( 4 / 3 ) daDharosa kulasiyasa vi suyaNassa muhAu vippiyaM katto / rAhumuhammi vi sasiNo kiraNA amayaM khiya muyaMti // dRr3ha roSa se kaluSita hone para bhI sajjana ke mu~ha se apriya vANI kahA~ se nikala sakatI hai ? candramA kI kiraNeM rAhu ke mu~ha meM bhI amRta hI - TapakAtI hai / savvasa eha payaI piyammi uppAie suyaNassa eha payaI akae vi pie priya karane para priya karanA - yaha sabhI kI prakRti hai, parantu priya na karane para bhI priya karanA - yaha sajjanoM kI prakRti hai / - vajjAlagga ( 4/4 ) piyeM kAuM / piyeM kAuM // sajjana ke bahuta se guNoM se kyA prayojana ? hai-- bijalI kI kauMdha ke samAna kSaNabhaMgura krodha cirasthAyinI maitrI / dohiM khiya pajataM bahupahi vi ki guNehi suyaNassa / bijjupphuriyaM roso mittI pAhANAreha vva // 2010_03 - vajjAlagga (4 / 8 ) usake ye do guNa hI paryApta aura pASANa rekhA ke samAna re re kalikAla mahAgaIMda galagajiyassa ko kAlo / ajja vi supurisakesarikisora calaNaMkiyA puhavI // - vajjAlagga (4/11 ) [ 265
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ are kalikAla rUpI mahAgajendra ! tumhArI garjanA kA yaha kauna-sA avasara hai ? Aja bhI yaha pRthvI satpuruSa rUpI siMha-kumAra ke caraNoM se aGkita hai| -vajjAlagga ( 4/12) dINaM abbhuddhariuM patte saraNAgae piyaM kAuM / avaraddha su vi khamiuM suyaNo cciya navari jANei // - dInoM kA uddhAra karanA, zaraNAgata kA priya-maGgala karanA aura aparAdhiyoM ko bhI kSamA kara denA-ye kevala sajjana hI jAnatA hai / -vajjAlagga (4/13) selA calaMti palae majAyaM sAyarA vi mellati / suyaNA tahiM pi kAle paDivannaM neya siDhilaMti / / pralaya-kAla meM parvata bhI calAyamAna ho jAte haiM, sAgara bhI apanI sImAyeM chor3a dete haiM ; kintu sajjana manuSya usa kAla meM bhI apane vacana ko bhaGga nahIM krte| - vajjAlagga (4/16) sarihi na sarehi na saravarehiM na vi ujANavaNehiM / desa ravaNNA hoMti bar3ha ! nivasantehiM suaNehiM / / are mUrkha ! na nadiyoM se, na jhIloM se, na tAlAboM se aura na udyAna-vanoM se deza ramaNIya hote haiM, apitu sajjanoM ke rahane se ramaNIya hote haiM / _ -prAkRta-vyAkaraNa ( 4/422) siri caDiA khaMtiphalaI puNu DAlaI moDaMti / to vi mahaduma sauNAhaM avarAhiu na karaMti // pakSI gaNa mahAvRkSoM ke zikhara bhAga para baiThate haiM, una phaloM ko khAte haiM tathA zAkhAoM ko tor3ate-maror3ate haiM phira bhI ve mahAvRkSa sajjana kI taraha una pakSiyoM ko aparAdhI nahIM mAnate haiM / -prAkRta vyAkaraNa (4/445) sammANesu pariyaNaM paNaiyaNaM pesavesu mA vimuhaM / aNumaNNaha mittayaNaM supurisamaggo phuDo eso|| 266 ] 2010_03
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ parijanoM kA sammAna karo, premIjanoM ke prati upekSA mata karo aura mitrajanoM kA anumodana karo, yahI sajjanoM kA sahI mArga hai / -kuvalayamAlA ( anuccheda 85) satya saccaM...... pabhAsakaM bhavai savva bhaavaannN|| satya-samasta bhAvoM-viSayoM ko prakAzita karatA hai / -praznavyAkaraNa sUtra ( 2/2) saccaM............logammi sArabhUyaM, ...gaMbhIrataraM mhaasmuddaao| saccaM......somataraM caMda maMDalAo, dittataraM sUra maMDalAo / saMsAra meM 'satya' hI sArabhUta hai| satya mahAsAgara se bhI adhika gambhIra hai / satya candramaNDala se bhI adhika saumya hai aura sUrya maMDala se bhI adhika tejasvI hai| --praznavyAkaraNa sUtra ( 2/2) taM saccaM bhgvN| satya hI bhagavAna hai| -praznavyAkaraNa sUtra ( 2/2) saccaM ca hiyaM ca miyaM ca gAhaNaM ca / aisA satya bolanA cAhiye, jo hita, mita aura grAhya ho / -praznavyAkaraNa sUtra ( 2/2) saccaM piya saMjamassa uvaroha kAraka kiMci vi na vattavvaM / satya bhI yadi saMyama kA ghAtaka ho to nahIM bolanA caahiye| -praznavyAkaraNa sUtra ( 2/2) .[ 265 2010_03
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ parasaMtAvayakAraNa vayaNaM mottaNa saparahidavayaNaM / jo vadadi bhikkhu turiyo, tassa du dhammo have sacca // jo bhikSu dUsaroM ko saMtApa pahu~cAne vAle vacanoM kA tyAga karake sva-parahitakArI vacana bolatA hai, usake satya-dharma hotA hai / -bAraha aNuvekkhA (74) saccasi dhiI kuvh|| etthovarae mehAvI savvaM vAva kamma jhoseti // satya ko dhAraNa kara, usase vicalita na ho| satya meM rata rahane vAlA medhAvI sarva pApa karma kA zoSaNa kara DAlatA hai| -AcArAGga ( 1/3/2) purisA ! saccameva samabhijANAhi / puruSa ! tU satya kA hI anuzIlana kara / -AcArAGga ( 1/3/3) saccassa ANAe uvahie se mehAvI mAraM taraMti / sahie dhammamAdAya, seyaM samaNupassati // jo satya kI AjJA meM upasthita hai, vaha meghAvI mRtyu ke pravAha ko taira jAtA hai| satya kA sAdhaka dharma ko svIkAra kara zreya kA sAkSAt kara letA hai| -AcArAGga (1/3/3) appaNA saccame sejjaa| apanI svayaM kI AtmA ke dvArA satya kA anusandhAna kro| -uttarAdhyayana (6/2) ___ bhAsiyadhvaM hiyaM scce| sadA hitakArI satya-vacana bolanA caahiye| -uttarAdhyayana ( 16/27 ) sacceNa devadAvo NavaMti parisassa ThaMti va vsmmi| sacceNa ya gahagahidaM moei kareMti rakkhaMca // 268 ] ___ 2010_03
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ satya ke prabhAva se devatA bhI manuSya ko vandana karate haiM aura usake vaza meM hote haiM / ve usakA rakSaNa karate haiM aura pizAca usase dUra hI rahate haiM / - bhagavatI ArAdhanA ( 836 ). saccami vasadi tavo, saJcammi saMjamo taha vase sesAvi guNA / saccaM NibaMdhaNaM hi ya, macchANaM // guNANamudadhIca satya meM tapa, saMyama aura zeSa samasta guNoM kA vAsa hotA hai / jaise 'samudra matsyoM kA kAraNa -- utpatti sthAna hai, vaise hI satya samasta guNoM kA kAraNa hai / - bhagavatI ArAdhanA ( 842 ) je teu vAiNo evaM, na te saMsAra pAragA / jo asatya kI prarUpaNA karate haiM, ve saMsAra - sAgara ko pAra nahIM kara sakate / - sUtrakRtAGga ( 1/1/1/21 ) sAdiyaM na mukhaM brUyA / mana meM kapaTa rakhakara asatya bhASaNa na karo / saccesu vA aNavajjaM vayaMti I satya vacanoM meM bhI anavadya satya zreSTha hai / - sUtrakRtAGga (1/8/16 ). se diTTimaM diTThi na lUsaejA / samyag dRSTi sAdhaka ko satya dRSTi kA apalApa nahIM karanA cAhiye / - sUtrakRtAGga ( 1/14/25 ) - sUtrakRtAGga (1/8/23 ) saccA visAna vakttavvA, jao pAvassa Agamo / . 2010_03 vaha satya bhI nahIM bolanA cAhiye, jisase kisI taraha kA pApAgama hotA hai / - dazavaikAlika ( 7/11 ) [ 266
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyavAn vismaNijo mAyA va, hoi pujjo gurutva loassa / sayaNuvva saccavAI, purilo savvassa hoi pio // satyaparaka vyakti mAtA kI taraha vizvasanIya, guru kI taraha pUjya aura - svajana kI taraha sabako priya hotA hai / - bhakta - parijJA (66) Na Dahadi aggI sacceNaM NaraM jalaM ca taM Na buDDei / satyavAdI ko agni jalAtI nahIM, pAnI usako DUbAne meM asamartha hotA hai / - bhagavatI ArAdhanA (838) egAgissa hi citAI, uppajjaMti viyaMte ya, ekAkI rahane vAle sAdhaka ke mana meM pratikSaNa nAnA utpanna eva~ vilIna hote rahate haiM / zreSTha hai / vicitAI khaNe khaNe / vaseva sajjaNe jaNe // 270 ] jahadiya niyayaM dosaMpi dujjaNo jaha merU malliyaMto kAo 2010_03 satsaMga prakAra ke vikalpa ataH sajjanoM kI saMgati meM rahanA hI jo jArisIya bhettI kerai so hoi tAriso ceva / vAsijja icchuriyA sA riyA vi kaNayAdi saMgeNa // jaise churI suvarNAdika kI jilhaI dene se vaha svarNAdi svarUpa kI dIkhatI hai, vaise manuSya bhI jisakI mitratA karegA vaisA hI arthAt duSTa ke sahavAsa se duSTa aura sajjana ke sahavAsa se sajjana hogA | - vRhatkalpa bhASya ( 57 / 16 ) -bhagavatI-a -arAdhanA ( 343 ) suyaNavaiyara guNeNa / NiyayacchaviM jahadi //
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ durjana manuSya sajjanoM kI saMgati se pUrva doSoM ko chor3akara guNoM se yukta hotA hai / jaise-kauvA merU kA Azraya lene se apanI svabhAvika malIna kAnti ko chor3akara svarNa kAnti kA Azraya letA hai| ____-bhagavatI-ArAdhanA (350) kalusI kadaMpi udayaM acchaM jaha hoi kadaya joeNa / kaluso vi tahA moho uvasamadi hu buDDha sevaae| jaise malIna jala bhI kataka phala ke saMyoga se svaccha hotA hai vaise hI kaluSa moha bhI zIla vRddhoM ke saMsarga se zAnta hotA hai / -bhagavatI-ArAdhanA (1073) taruNassa vi veraggaM paNhAvijjadi Narassa buDDhe hiN| paNhAvijjai pA'cchI vi hu vacchassa pharUseNa // jisa taraha bachar3e ke sparza se gau ke stanoM meM dugdha utpanna hotA hai usI -taraha jJAnavRddha, vayovRddha aura tapo vRddha ke sahavAsa se taruNa ke mana meM bhI vairAgya utpanna hotA hai| -bhagavatI-ArAdhanA (103) uttamajaNasaMlaggI, sIladaridapi kuNai siilddddhN| jaha merugirI vilaggaM, taNaMpi kaNagattaNa muveI // jaise merU parvata para paidA huI ghAsa bhI svarNapana ko prApta karatI hai vaise hI uttama jana kI saMgati sadAcAra rahita puruSa ko bhI sadAcArI banA detI hai / -saMbodha-sattari (64) sajjaNa-saMgeNa vi dujjaNassa Na hu kalusimA samosaraI / sasi-maNDala majma-pariDio, vi kasaNoJciya kurNgo|| sajjana kI saMgati se bhI nizcaya hI durjana kI kAlimA/duSTatA dUra nahIM hotI hai kyoMki candramaNDala ke bIca meM rahane vAlA mRga bhI kAlA hI hai / -lIlAvaI-kahA (16) kusumamagaMdhamiva jahA devaya sesatti kIrade siise| taha suyaNamasavAsI vi dujjaNo pUio hoi|| [ 271 2010_03
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ jisa prakAra gaMdha rahita puSpa bhI devatA kA prasAda hai aisA mAnakara sira para rakha liyA jAtA hai usI prakAra sajjana logoM ke bIca rahane vAlA durjana bhI pUjanIya ho jAtA hai / -arhatpravacana (108) dujjaNa saMsaggIe pajahadi NiyagaM guNaM khu sujaNo vi| sIyalabhAvaM udayaM jaha pajahadi aggijoeNa // durjana kI saMgata se sajjana bhI nizcaya hI apane guNa ko chor3a detA hai / jaise jala agni ke saMyoga se apane zItala svabhAva ko chor3a detA hai| -arhatpravacana (10/11) sadguNa kaMkhe guNe jAva sriir-bheo| zarIra-bheda arthAt mRtyu ke antima kSaNoM taka sadguNoM kI ArAdhanA karanI caahiye| -uttarAdhyayana (4/13) AgAse gaMga souvva, paDisoo vva duttro| bAhAhi sAgaro ceva, tariyanvo guNoyahI // jaise AkAza-gaMgA kA srota evaM pratisrota dustara hai| jisa prakAra sAgara ko bhujAoM se tairanA duSkara hai, vaise hI guNodadhi ko tairanA duSkara hai / -uttarAdhyayana ( 16/37) sadvyavahAra khuDDehiM saha saMsamgi, hAsaM kIDaM ca vajjae / kSudra logoM ke sAtha saMparka, haMsI majAka, krIr3A Adi nahIM karanA caahie| -uttarAdhyayana ( 1/4) sariso hoi baalaannN| bure ke sAtha burA honA, bacapanA hai| -uttarAdhyayana (2/24) 272 ] 2010_03
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaMdaM se pddilehe| vyakti ke antarmana ko parakhanA caahiye| __ -dazavaikAlika (5/1/37) bIyaM taM na samAyare / eka bAra bhUla hone para dubArA usakI AvRtti na kreN| -dazavaikAlika (8/47) apucchio na bhAsejjA, bhAsamANassa antraa| binA pUche vyartha hI kisI ke bIca meM nahIM bolanA cAhiye / -dazavaikAlika (8/47 ) alaM vivAeNa Ne ktmuhehi| vidvAna ke sAtha vivAda nahIM karanA caahie| -nizItha-bhASya ( 2613) savvapANA na hIliyamvA, nIdiyavvA / vizva ke kisI bhI prANI kI na avahelanA karanI cAhie aura na hI nindaa| -praznavyAkaraNa sUtra (2/1) NAtivailaM hase munnii| maryAdA se adhika nahIM haMsanA caahie| ___ -sUtrakRtAGga ( 1/6/26 ) vavahAreJcia chAyaM Nieha loassa kiM va hiaeNa | teuggamo maNINa vi jo bAhiM soNa bhNgmmi|| vyavahAra se hI manuSya ke svAbhAvika raMga rUpa ko dekho, usake hRdaya se kyA ? maNiyoM ke bhI prakAza kA udbhava jo bAhara kI ora se hotA hai vaha unake TUTane para bhItara se nahIM hotA hai / -ga uDavaho (663) [ 273 2010_03
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ santoSa deviMdacakavaTTi-taNAi rajjAi uttamA bhogaa| pattA aNaMtakhutto, na ya ha titti gao tehiM // devapana, indrapana, cakravartIpana aura rAjya Adi ke uttama bhogoM ko maiMne anaMta bAra pAyA hai, parantu abhI taka maiMne inase leza mAtra bhI tRpti nahIM pAI hai| -indriyaparAjaya-zataka (16) sacaggaMthavimukko, sIIbhUo pasaMtacitto a| jaM pAvai muttisuha, na cakkavaTTI vi taM lahai // sarva granthiyoM se rahita, viSaya ke vikAroM se upazAnta tathA samatA se prazAnta cittavAle vyakti bhI saMtoSa se jo sukha prApta karatA hai, vaha sukha cakravartI bhI nahIM pA sktaa| -indriyaparAjayazataka (45) samasaMtosa-jaleNa ya, jo dhovadi tiNNalohamalapuMja / bhoyaNagiddhivihINo, tassa sauccaM have vimalaM // __ jo manuSya samatAbhAva aura santoSa rUpI jala se tRSNA aura lobha rUpI mala ke paMja ko prakSAlita karatA hai aura bhojana meM gRddha nahIM hotA, usake nirmala zaucadharma hotA hai| -kArtikeyAnuprekSA ( 367) ___ asaMtuTThANaM iha parattha ya bhayaMti / santoSa-zUnya vyakti ko yahA~-vahA~ sarvatra bhaya rahatA hai / -AcArAMga-cUrNi ( 1/2/2) jahA lAho tahA loho, lAhA loho pvddddhii| do mAsakaNayaM kajjaM, koDIe vi na niTThiyaM // jyoM-jyoM lAbha bar3hatA hai, tyoM-tyoM lobha bhI bar3hanA hai| dekho ! jisa kapila brAhmaNa ko pahale kevala do mAzA svarNa kI abhilASA thI, rAjA kA AzvAsana pAkara vaha lobha bAda meM karor3oM se bhI pUrA na ho skaa| -uttarAdhyayana ( 8/17) 274 ] ____ 2010_03
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ laddhA suranarariddhI, visayA vi sayA niseviANeNa / puNa saMtoseNa viNA, kiM kattha vi nivvuI jAyA // isa jIva ne daivika aura mAnuSika donoM RddhiyA~ prApta kI evaM viSayabhoga kA bhI bArambAra sevana kiyA, tathApi saMtoSa ke binA use kisI bhI sthAna meM sAmAnya-sI zAnti nahIM milii| -AtmAvabodhakulaka (14) santoSI saMtosiNo Na pakareMti paavN| santoSI vyakti kabhI koI pApa nahIM karate / -sUtrakRtAMga ( 1/12/15) saeNaM lAbheNaM tussai, parassa lAbhaM No AsAsae / doccA suhsejjaa| jise jitanA lAbha prApta huA hai, usI meM saMtuSTa rahanevAlA aura dUsaroM ke lAbha kI icchA nahIM rakhanevAlA vyakti sUkhapUrvaka sotA hai / / -sthAnAMga (4/3) samaguNI haMsA raccaMti sare, bhamarA raccaMti ketkiikusume| caMdaNavaNe bhuyaMgA, sarisA sarisehiM raccaMti // haMsa sarovara meM prIti karate hai, bhauMre ketakI ke phUloM meM rAga karate haiM, sarpa candana ke vana meM Ananda mAnate haiM aura samAna guNa dharmavAle samAna guNa dharmavAloM meM prema karate haiN| -kAmaghaTa-kathAnaka (56) [ 275 2010_03
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ samatvayoga niMda pasaMsAsu samo, samo ya mANAvamANa kaariilu| samasayaNa para (ri) yaNa maNo sAmAiya saMgao jiivo| . niMdA aura prazaMsA, mAna aura apamAna, svajana aura parajana sabhI meM jisakA mana samAna hai, usI jIva ko sAmAyika hotI hai, samabhAva kI sAdhanA hotI hai / -saMbodhasattari ( 25) jo samo samvabhUesu, tasesu thAvaresu ya / tassa sAmAiyaM hoi, iI kevalibhAsiyaM // jo muni trasa va sthAvara sabhI bhUtoM arthAt dehadhAriyoM meM samatA-bhAva yukta hotA hai, usako sAmAyika hotI hai, aisA kevalI bhagavAna ne kahA hai / -vizeSAvazyaka-bhASya ( 2660) sAvaja jogaM parikkhaNaTThA, sAmAiyaM kevaliyaM pasatthaM / gihatthadhammA paramaMti naccA, kujjAbuho AyahiyaM paratthA / sAvadya-yoga se arthAta pApa-kAryoM se apanI rakSA karane ke lie pUrNakAlika sAmAyika yA samatA hI prazasta hai ( parantu vaha prAyaH sAdhuoM ko hI sambhava hai ) / gRhasthoM ke lie bhI vaha parama dharma hai, aisA jAnakara sva-para ke hitArtha budhajana sAmAyika avazya kreN| -vizeSAvazyaka-bhAdhya ( 2681). sAmAiyaM u kae, samaNo iva sAvao havai jmhaa| eeNa kAraNeNa bahuso sAmAiyaM kujjA // sAmAyika ke samaya zrAvaka zramaNa ke tulya ho jAtA hai / isalie sAmAyika dina meM aneka bAra karanI caahie| -vizeSAvazyaka-bhASya ( 2660), stru-mitr-mnni-phaann-suvnnnn-mttttiyaasu| rAga-desA bhAco samadANAma / 276 ] 2010_03
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatru-mitra, maNi-pASANa, svarNa - mRtikA meM rAga-dveSa ke abhAva ko samatA kahate haiM / kiM kAhadivaNavAso, kAyakaleso vicintta uvavAso / samadArahiyassa samaNassa // ajjhayaNamoNapahudI, jo samatA se rahita zramaNa hai, usakA vanavAsa, kAyakleza, vicitra upavAsa aura adhyayana saba vyartha haiM / jo samo savvabhUrasu, tasesu thAvaresu a / tassa sAmAiyaM hoi, iha kevali bhAsiaM // - dhavalA (8/3, 41/1 ) jo sa aura sthAvara sabhI jIvoM ke prati samatvayukta hai, usI kI saccI sAmAyika hotI hai, aisA paramajJAnI kevalI ne paribhASita kiyA hai / - niyamasAra (126 ) samabhAvo sAmAyiyaM / samabhAva hI sAmAyika hai / savvatthesu samaMcare | manuSya ko sarvatra samabhAvI rahanA cAhiye / 2010_03 - niyamasAra ( 124 ) - nizIza - cUrNi (2846 ) --itibhAsiyAI ( 1/8 ) sAmAiyamAhu tassa jaM, jo appANa bhae Na daMsae / sAmAyika arthAt samabhAva usI ko raha sakatA hai, jo svayaM ko pratyeka bhaya se mukta rakhatA ho / taNa kaNae samabhAvA / tRNa aura kanaka meM samAna buddhi rakhanI cAhie / - sUtrakRtAMga ( 1/2/2/17 ) -bodha- pAhUr3a ( 47 ) [ 277
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ jassa samANio appA, saMjame Niame tave / tassa sAmAiyaM hoi, iha kevali bhaasi| jisakI AtmA saMyama, niyama aura tapa meM tallIna hai, usI kI saccI sAmAyika hotI hai, aisA kevalI bhagavAna ne kahA hai| -anuyogadvAra-sUtra (127) aladhuyaM no paridevaijjA, ladhuM na vikatthayaI sa pujjo| jo alAbha hone para khinna nahIM hotA aura lAbha hone para apanI bar3AI nahIM hAMkatA, vahI pUjya hai / -dazavaikAlika (6/3/4 ) jo rAgadosehi samo sa pujjo| jo rAga-dveSa ke prasaMgo meM sama rahatA hai, vahI vyakti pujya hai / -dazavaikAlika (6/3/11) cArittaM smbhaavo| samabhAva hI cAritra hai| -paMcAstikAya (107) lAhAlAhe suhe dukkhe, jIvie maraNe thaa| samo niMdA pasaMsAsu, smomaannaavmaanno|| sAdhaka ko lAbha-alAbha, sukha-duHkha, jIvana-maraNa, nindA-prazaMsA aura mAna-apamAna meM samatva rakhanA cAhie / -uttarAdhyayana (16/61) je iMdiyANaM visayA maNunnA, na tesu bhAvaM nisire kayAi / na yA'maNunnesu maNaM pi kujA, samAhikAme samaNe tvssii|| samAdhi kA icchuka tapasvI zramaNa indriyoM ke manojJa viSayoM meM rAga na kare aura amanojJa viSayoM meM dveSa bhI na kare / -uttarAdhyayana (32/21) lAbhutti na majijA, alAbhutti na soijjaa| 278 ] 2010_03
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApta hone para garva na kare aura prApta na hone para zoka na kare / - AcArAMga ( 1/2/5 ) mohakkhohavihINo, pariNAmo appaNo hu samo / moha aura kSobha se rahita AtmA kA vizuddha pariNamana hI samatva hai / - pravacanasAra (1/7 ) samaNo samasuhadukkho, bhaNido suddhovaogoti / jo zramaNa sukha-duHkha meM samAna yoga rakhatA hai, vahI zuddhopayogI kahA gayA hai / --pravacanasAra ( 1 / 14 ) evaM sasaMkaSpavikapaNAsuM, saMjAyaI samayamuvaTThiyassa / atthe ya saMkapao tao se, pahIyae kAmaguNesu tanhA // * apane rAga-dveSAtmaka saMkalpa - vikalpa hI saba doSoM ke mUla haiM - jo isa prakAra ke cintana meM udyata hotA hai aura indriya-viSaya doSoM ke mUla nahIM hai - aisA jo saMkalpa karatA haiM, usake mana meM samatA jAgRta hotI hai / usakI kAma-guNoM kI tRSNA kSINa hotI hai / usase - - uttarAdhyayana ( 32 / 107 ) saMlehaNA ya duvihA, abbhitariyA ya bAhirA ceva / abhitariyA kasAe, bAhiriyA hoi ya sarIre // 2010_03 samAdhi maraNa saMlekhanA arthAt paNDitatamaraNa do prakAra kA hotA hai--Abhyantara tathA bAhya / kaSAyoM ko kRza karanA Abhyantara saMllekhanA hai aura zarIra ko kRza karanA bAhya | ikkaM paMDiyamaraNaM, chiMdaha jAIsayANi bahuyANi / taM maraNaM mariyavvaM, jeNa mao summao hoi // - maraNasamAdhi ( 176 ) [ 276
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka paNDitamaraNa saikar3o janmoM kA nAza kara detA hai / ataH isa taraha maranA cAhiye, jisase maraNa, sumaraNa ho jAya / ikkaM paMDiyamaraNaM, paDivajjai supuriso asaMbhaMto / khiSpaM so maraNANaM, kAhii aMtaM taNaMtANaM // sat puruSa ekamAtra paNDita-maraNa kA pratipAdana karate haiM, kyoMki vaha zIghra hI ananta maraNoM kA anta kara detA hai / - maraNasamAdhi ( 245 ) dhIreNa vi mariyavvaM, kAuriseNa vi avassa mariyavvaM / tamhA avasmaraNe, varaM khu dhIrataNe mariuM // kyA dhIra aura kyA kApuruSa, sabako hI avazya maranA hai / jaba maraNa vyavazyambhAvI hai, to phira dhairya pUrvaka maranA hI uttama hai / -- maraNasamAdhi ( 321 ) - maraNasamAdhi ( 280 ) lAbhaMtare jIviya vUhaitA, paccA pariNAya malAvadhaMsI || sAdhaka ko jaba jIvana evaM deha se lAbha hotA huA dikhAI na de to vaha parijJAnapUrvaka zarIra kA tyAga kara de / - uttarAdhyayana (4/7 ) vi kAraNaM taNamao, saMthAro Navi ya phAsuyA bhUmI / appA khalu saMdhAro, hoi visuddho maNo jassa // na to tRNamaya saMstara hI saMllekhanA -maraNa kA kAraNa hai aura na hI prAsuka bhUmi / jisakA mana zuddha hai, aisA AtmA hI vAstava meM saMstAraka hai / - mahApratyAkhyAna - prakIrNaka ( 66 ) 250 ] tuliyA viselamAdAya, dayAdhammassa khantie / vippasIejja mehAvI, tahA bhUpaNa appaNA // bAlamaraNa aura paMDita maraNa kI paraspara tulanA karake medhAvI sAdhaka viziSTa sakAme maraNa ko svIkAra kare aura maraNakAla meM dayAdharma evaM kSamA se pavitra tathA abhibhUta AtmA se prazanna rahe / - uttarAdhyayana ( 5 / 30 ) 2010_03
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ tao kAle abhippee, saDDhI tAlisamantie / viNaejja loma-harisaM bheyaM dehassa kaMkhae // jaba maraNa-kAla Ae, to jisa zraddhA se pravajyA svIkAra kI thI, tadanusAra hI bhikSu guru ke samIpa pIr3Ajanya loma harSa ko dUra kare tathA zAntibhAva se zarIra ke bheda arthAt patana kI pratIkSA kre| -uttarAdhyayana (5/31) ahaM kAlaMmi saMpatta, AghAyAya samulsayaM / sakAma-maraNaM maraI, tihamannayaraM muNI / / mRtyu kA samaya Ane para suni bhakta-parijJA, iMginI aura prAyopagamana -ina tInoM meM se kisI eka ko svIkAra kara samAdhipUrvaka sakAma-maraNa se zarIra ko chor3atA hai| -uttarAdhyayana ( 5/32) samAdhistha samAhiyassa'ggisihA va teyasA, tavo ya pannA ya jasso vaDDhai / jo agnizikhA ke samAna pradIpta tathA prakAzita samAdhistha hai, usake tapa, 'prajJA aura yaza lagAtAra vRddhi ko prApta hote haiM / -AcArAMga ( 2/4/16) sammAna namiUNa jaM viDhappai khalacalaNaM tihayaNaM pi kiM teNa / mANeNa jaM viDhappai taNaM pi taM nivvuI kuNai / / mukhoM ke caraNoM meM praNata hokara yadi tribhuvana bhI upArjita kara liyA jAya to usase kyA lAbha ? sammAna se yadi tRNa bhI upArjita ho to vaha sukha utpanna karatA hai| -vajjAlagga (45/100) [ 281 2010_03
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana nAdasaNissa nANaM, nANeNa viNA na huMti caraNaguNA / aguNissa Nasthi mokkho, Natthi amokkhassa nivvANaM // samyagdarzana ke abhAva meM jJAna nahIM pAyA jA sakatA, jJAna ke abhAva meM cAritra ke guNa prApta nahIM hote aura cAritraguNa ke abhAva meM mokSa (karmakSaya) nahIM ho sakatA / aura mokSa ke binA nirvANa (anaMta Ananda) nahIM hotaa| -uttarAdhyayana ( 28/30 ) nissaMkiya nikkaMkhiya, ninvitigicchA amUDhaTThiIa / uvabUha thirIkaraNe, vacchalla pabhAvaNe acha / / samyagdarzana ke ye ATha guNa yA aMga haiM-niHzakitva, niHkAMkSitva, nirvicikitsatva, amUDhadRSTitva, upavRhaNatva ( upagRhanatva ), sthitikaraNatva, vAtsalyatva evaM prabhAvanA / -uttarAdhyayana ( 28/31) dasaNasapannayAe NaM bhavamicchattacheyaNaM karei, paraM na vijjhAyai / aNuttareNaM nANadaMsaNeNaM appANaM saMjoemANe samma bhAvemANe viharai // darzana-sampannatA se jIva saMsAra ke hetu mithyAtva kA chedana karatA hai, usake samyaktva kA prakAza bujhatA nahIM hai / zreSTha jJAna-darzana se AtmA ko saMyojita kara unheM samyak prakAra se AtmasAta karatA huA vicaraNa karatA hai / / -uttarAdhyayana ( 26/61) dasaNa......sovANaM paDhama mokkhassa / samyagdarzana mokSa kA prathama sopAna hai / -darzana-pAhuDa ( 21) dasaNamUlo dhmmo| 'darzana' dharma kA mUla hai / -darzana-pAhuDa (2) 282 ] 2010_03
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasaNabhaTTho bhaTTho, dasaNabhaTThassa Natthi nnivvaannN| sijhaMti caraNarahiA, dasaNarahiA Na sijhaMti // . jo samyagdarzana se bhraSTa hai, vAstava meM vahI bhraSTa hai, kyoMki samyagdarzana se bhraSTa yA patita ko nirvANa-pada prApta nahIM ho sktaa| cAritrahIna to kadAcita siddha ho bhI jAte haiM, parantu darzanahIna kabhI bhI siddha nahIM hote| __ -bhakta-parijJA (66) dasaNamukko ya hoi clsvo| samyagdarzana se rahita vyakti calatA-phiratA 'zava' hai / -bhAvapAhur3a ( 143) sammaIsaNalaMbho varaM khu telokkaM laMbhAdo / samyagdarzana kI prApti tIna loka ke aizvarya se bhI acchI hai / -bhagavatI-ArAdhanA (742) samattadaMsI na karei pAvaM / samyagdarzI kabhI pApa nahIM krtaa| -AcArAGga ( 1/3/2) dasaNasuddho suddho, dasaNasuddho lahei NivvANaM / dasaNavihINa puriso, na lahai taM icchiyaM lAhaM / jo samyagdarzana se zuddha hai, vahI nirvANa prApta karatA hai / samyagdarzana-vihIna mAnava icchita lAbha nahIM kara pAtA hai| -mokSapAhur3a (36) daMsaha mokkhamaggaM / mokSamArga kA pradarzaka hI darzana hai| -bodha-pAhur3a (14) dasaNAyAro aTThaviho NissaMkiya NikkaMkhiya, NigvidigiMcho amUDhadiTThI ya / uvagRhaNaM thidikaraNaM, vacchallaM pahAvaNA cedi // [ 283 2010_03
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanAcAra ke ATha bheda haiM-niHzaMkita, niHkAMkSita, nirvicikitsita, amaDhadRSTi, upagRhana, sthitikaraNa, vAtsalya aura prabhAvanA / / -zramaNa-pratikramaNa-sUtra (6) samyagdRSTi sammadiTTI jIvo, jaivi hu pAvaM samAyarai kiMthi / appo si hoi baMdho, jeNa na niddhadhasaM kuNai // samyagdRSTi-yukta jIva ko apane adhikAra ke anusAra kucha pApArambha avazya karanA par3atA hai, para vaha jo kucha karatA hai usameM usake pariNAma kaThora yA dayA-hIna nahIM hote| isalie usako karma kA bandha auroM kI apekSA alpa hI hotA hai| -vandittu-sUtra (36) jaM kuNadi sammadiTThI, taM savvaM Nijara NimittaM / samyagdadRSTi sAdhaka jo kucha bhI karatA hai, vaha usake karmoM kI nirjarA ke nimitta hI hotA hai / -samayasAra ( 163) sammadiTThI jIvA, NissaMkA hoti NibbhayA teNa / samyagdRSTi jIva niHzaMka hote haiM aura isI kAraNa nirbhaya bhI hote haiM / -samayasAra ( 228) jo du Na karedi kaMkhaM, kammaphalesu taha savvadhammesu / so NikkaMkho cedA, sammAdiTThI munneyvvo|| jo sampUrNa karmaphaloM meM aura vastu-dharmoM meM kisI bhI prakAra kI AkAMkSA nahIM rakhatA, usI ko nirakAMkSa samyagdRSTi samajhanA cAhiye / -samayasAra ( 230) jo Na karedi juguppaM, cedA savvesimeNa dhammANaM / so khalu Nividigaccho, sammAdiThI munneyvvo|| 284 ] 2010_03
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo samasta dharmoM ke prati glAni nahIM karatA, usI ko nirvicikitsA guNa sampanna samyagdRSTi samajhanA cAhiye / -samayasAra ( 231) jo havai asammUDho, cedA sahiTThI savvabhAvesu / so khalu amUDhadiTThI, sammAdiTThI muNeyanvo // jo samagra bhAvoM ke prati jAgarUka hai, vimUr3ha nahIM hai, nirbhrAnta hai, dRSTisampanna hai, vaha amUr3hadRSTi hI samyagdRSTi hai / / -samayasAra ( 232) appA appammi rao, sammAiTTI havei phuDu jiivo| jo svayaM, apane Apa meM lIna hai, vahI vAstava meM samyagdRSTi hai / -bhAvapAhur3a (31) heyAheyaM ca tahA, jo jANai so hu shitttthii| jo heya aura upAdeya ko jAnatA hai, vahI vastutaH samyagdRSTi hai| -sUtrapAhur3a (5) sammadiTThI sayA amUDhe / jisakI dRSTi samyag hai vaha kabhI kartavya-vimUr3ha nahIM hotaa| -dazavaikAlika (10/7) sammAiTThI kAlaM bIlai veraggaNANabhAveNa / micchAiTThI vAMchA dubbhAvAlassakalehiM // samyagdRSTi puruSa samaya ko vairAgya aura jJAna se vyatIta karate haiM, kintu mithyAdRSTi puruSa durbhAva, Alasya aura kalaha se apanA samaya vyatIta karate haiN| -rayaNasAra (57) aNomadaMsI Nisanne pAvehi kammahi / parama ko dekhanevAlA puruSa pApakarma kA Adara nahIM krtaa| -AcArAMga ( 1/3/2) [ 285 2010_03
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ daMsaNavao hi saphalANi, huMti tavanANacaraNAI / samyagdRSTi ke hI tapa, jJAna, tathA cAritra pUrNa saphala hote haiM / - AcArAMga - niyukti ( 221 ) sammattamaNucaraMtA karaMti dukkhakkhayaM dhIrA / samyaktva kA AcaraNa karane vAle samasta duHkhoM kA kSaya karate haiM / -cArita pAhur3a (20 ) jaM moNaM taM samma tamiha hoi moNaM ti / nicchayao iyarassa u samma sammatta heu vi // paramArthataH mauna hI samyaktva hai aura samyaktva hI mauna hai / tattvArtha zraddhAn lakSaNavAlA vyavahAra samyaktva isakA hetu hai / - sAvayapaNNatti ( 61 ) lagbhai surasAmittaM labbhai pahuattaNaM na saMdeho | egaM navari na labbhai, dullaharayaNaM va sammattaM // devoM kA svAmItva aura aizvarya prabhutA bhI mila sakatI hai, kintu jIva ko saMsAra meM amUlya ratna tulya samyaktva - ratna milanA niHsandeha durlabha hai / - saMbodhasattari ( 22 ) samyaktva rayaNANa mahArayaNaM savvaM joyANa uttamaM joyaM / riddhINa mahAriddhI, sammattaM savvasiddhi paraM // samyaktva saba ratnoM meM mahAratna hai, saba yogoM meM uttama yoga hai, saba RddhiyoM meM mahARddhi hai aura saba siddhiyoM meM zreSTha hai / --kArtikeyAnuprekSA (325 ) / puNNapAvaM sammattaM // bhUyattheNAbhigadA jIvAjIvA ya Asava saMvaraNijarabaMdho mokkho 286] 2010_03 ya
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUtArthanaya se jAne gaye jIva-ajIva, puNya-pApa, Asrava-saMvara, nirjarA, bandha-mokSa-ye nava tattva hI samyaktva haiN| -samayasAra (13) mA kAsi taM pamAdaM sammatte sanvaduHkha nnaasyre| samyaktva sarva duHkhoM kA nAza karanevAlA hai, ataH isameM pramAdI mata bno| -bhagavatI-ArAdhanA (735) sammatta virahiyA NaM, sucha vi uggaM tavaM caraMtA NaM / Na lahaMti bohilAhaM, avi vaasshsskoddiihiN|| samyaktva-vihIna vyakti hajAroM karor3a varSoM taka bhalI-bhAMti ugra tapa karane para bhI bodhi-lAbha prApta nahIM krtaa| -darzanapAhur3a (5) saralatA egamavimAyI mAyaM kaTU aaloejjaa| jAva paDivajjejA atthi tassa aaraahnnaa|| jo pramAdavaza hue kapaTAcaraNa ke prati AlocanA karake sarala hRdaya ho jAtA hai, vaha dharma kA ArAdhaka hai| -sthAnAMga (8) jaha bAlo jaMpato, kajamakajjaM ca ujjuyaM bhaNai / taM taha AloijA, mAyAmayavippamukko u|| jisa prakAra vAlaka bolatA huA kArya tathA akArya ko saralatA se kaha detA hai, usI prakAra saralatA se apane doSoM kI AlocanA karanevAlA sAdhaka mAyA evaM mada se mukta hotA hai / -mahApratyAkhyAna-prakIrNaka (22) so hI ujjuabhUyassa, dhammo suddhassa ciTThaI / [ 287 2010_03
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo Rju hotA hai, vahI zuddha ho sakatA hai aura jo zuddha hotA hai, usI meM dharma Tika sakatA hai / - uttarAdhyayana ( 3/13 ) pAvai bhaddANi bhaddao / bhaddapaNeva saviso hama sappo, bheruDo tattha muccai || bhadra ko hI kalyANa prApta hotA hai / manuSya ko bhadra honA cAhiye / viSadhara sarpa kuTila evaM bhayaGkara hone se hI mArA jAtA hai, nirviSa nahIM / - uttarAdhyayana-niryukti ( 326 ) jo ciMtei Na vaMkaM, Na kuNadi vaMkaM Na jaMpade vaMkaM / Naya govadi NiyadosaM, ajjava-dhammo have tassa // jo vyakti kuTila vicAra nahIM karatA, kuTila kArya nahIM karatA, kuTila vacana nahIM bolatA aura apane doSoM ko nahIM chipAtA, usake Arjava dharma hotA hai / -kArtikeyAnuprekSA ( 366 ) hoavvaM, navaNIya tullahiyayA sAhU | sAdhuoM kA hRdaya makkhana ke samAna komala hotA hai / sAdhu sAgara ke samAna gaMbhIra hotA hai / sAdhu kalpavRkSa hai | sAhuNA sAyaro iva gaMbhIreNa hoyavvaM / 288] 2010_03 sAdhu darpaNa ke sadRza nirmala hotA hai / - vyavahArabhASya ( 7 / 165 ) sAhavo kapparukkhA / - dazavekAlika - cUrNi ( 1 ) addAgasamo sAhU | sAdhu - naMdI sUtra - cUrNi ( 2/16 ) - bRhatkalpabhAgya ( 812 )
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhasI meru tiNaM va saggo gharaM gaNaM hattha chittaM gayaNayalaM / vAhaliyA ya samuddA sAhasavaMtANa purisANaM / / sAhasI puruSoM ke lie meru tRNa ke samAna, svarga ghara ke A~gana ke samAna, AkAza hAtha se chue hue ke samAna aura samudra kSudra nadInAloM ke samAna ho jAtA hai| -vajjAlagga (6/15) sAhasamavalaMbaMto pAvai hiyaicchiyaM na saMdeho / jeNuttamaMgametteNa rAhuNA kavalio cNdo|| sAhasa kA avalambana karatA huA manuSya manovAMchita phala prApta karatA hai-isameM sandeha nhiiN| rAhu ke kevala mastaka hI thA (zarIra, hAtha, pA~va Adi nahIM the ), phira bhI candramA ko nigala gyaa| -vajjAlagga (10/1 taM ki pi sAhasaM sAhaseNa sAhati sAhasasahAvA jaM bhAviUNa divo paraMmuho dhuNai niyasIsaM // sAhasa pUrNa svabhAvavAle puruSa-apane sAhasa se kucha aisA sAhasamaya kArya siddha kara lete haiM ki jise dekhakara pratikUla bhAgya ( parAjaya ke kAraNa) apanA sira dhunane lagatA hai| -vajjAlagga (10/2) jAvaya Na denti hiyayaM purisA kajjAI tAva vihaNaMti / aha diNNaM ciya hiyayaM guru pi kajjaM parisamattaM // jaba taka sAhasI puruSa kAryoM kI tarapha apanA hRdaya/dhyAna nahIM dete haiM tabhI taka kArya pUre nahIM hote haiN| kintu unake dvArA kAryoM ke prati hRdaya lagAne se hI bar3e kArya bhI pUrNa kara liye jAte hai| -kuvalayamAlA sukha savva gaMthavimukko, sIIbhUo pasaMtacitto a|| jaM pAvai muttisuha, na cakkavaTTI vi taM lahai / / [ 286 2010_03
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampUrNa gratha-parigraha se mukta, zItIbhUta prasannacitta sAdhaka jesA muktisukha pAtA hai, vaisA sukha cakravartI ko bhI nahIM miltaa| -bhakta-parijJA ( 134) sevaka bhUmisayaNaM jaravIrabaMdhaNaM baMbhacerayaM bhikkhaa| muNicariyaM duggayasevayANa dhammo paraM natthi // daridra sevaka bhUmi para zayana karatA hai, jIrNa cIra bAMdhatA hai, brahmacarya kA pAlana karatA hai aura bhikSA mAMgatA hai| yadyapi isa prakAra vaha muniyoM kA AcaraNa karatA hai, parantu muniyoM ke samAna use dharma nahIM prApta hotA hai| - vajjAlagga (16/2) jai nAma kaha vi sokkhaM hoi tulaggeNa sevyjnnss| taM khavaNayasaggArohaNaM va viggovayasapahiM // yadi saMyoga se sevaka-janoM ko kisI prakAra sukha bhI milatA hai, to vaha kSapaNaka ( sAdhu ) ke svargArohaNa ke samAna aneka kaSTa jhelane para / -vajjAlagga ( 16/3) dehi tti kaha nu bhaNNai supurisavavahAravAhiraM vayaNaM / sevijai viNaeNaM esacciya patthaNA loe // 'de do' yaha bAta kisI se kyoM kahI jAya ! yaha to satpuruSoM ke vyavahAra se bAhara hai| maiM vinayapUrvaka sevA karatA hU~-saMsAra meM yahI merI prArthanA hai arthAt sevA karanA hI merI yAcanA hai, mu~ha se kucha mA~ganA vyartha hai / -vajjAlagga ( 16/-) sparza mahuM muhaM moha-guNe jayantaM, aNaga-rUvA samaNaM varaMtaM / phAsA phusantI asamaMjasaM ca, na tesu bhikkhu maNasA pausse // 260 ] 2010_03
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAra-bAra moha-guNoM para vijaya pAne ko yatnazIla saMyama meM vicaraNa karate samaya zramaNa ko aneka prakAra ke pratikUla sparza arthAt zabdAdi viSaya parezAna karate haiM, kintu bhikSu una para mana se bhI dveSa na kare / - uttarAdhyayana (4/11 ) anukUla maMdA ya phAsA bahu-lohaNijjA / sparza bahuta lubhAvane hote haiM / - uttarAdhyayana ( 4/12 ) svAdhyAya navi atthi na via hohI, sajjhAya samaM tavo kammaM / svAdhyAya ke samAna dUsarA tapa na atIta meM huA, na vartamAna meM kahIM hai aura na anAgata meM kabhI hogA / pUyAdisu Niravekkho, jiNasatthaM jo paDhei bhattIe / kammamala sohaNaTTha, suyalAho sahayaro tassa // jo yogI bahumAna evaM bhaktibhAvanA se zAstroM kA paThana va jJAna kA lAbha atyanta sulabha ho pUjA-pratiSThA Adi kI cAha se nirapekSa, bhAva se athavA karmamala kA zodhana karane kI manana Adi karatA hai, usake lie zruta yA jAtA hai / - bRhatkalpabhASya ( 1166 ) -- kArtikeyAnuprekSA ( 462 ) sajjhAeNaM nANAvaraNijjaM kammaM khavei | svAdhyAya ke dvArA AtmA apane jJAna para AvRtta AvaraNoM ko haTAtA hai, jJAnAvaraNIya karma-bandhana kA kSaya karatA hai / 2010_03 - uttarAdhyayana ( 26 / 18 ) vayaNamayaM paDikamaNaM, vayaNamayaM paccakkhANa niyamaMca | AloyaNa vayaNamayaM, taM savvaM vacanamaya pratikramaNa, vacanamaya pratyAkhyAna, AlocanA - ye saba svAdhyAya hI haiM / jANa sajjhAu // vacanamaya niyama aura vacanamaya -- niyamasAra (427 ) [ 261:
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ sajjhAevA niutteNa, savvadukkhavimokkhaNe / nitya svAdhyAya karate rahane se sAre duHkhoM se vimukti milatI hai| - uttarAdhyayana (26/10) sajjhAyaM ca tao kujjA, savvabhAva vibhAvaNaM / svAdhyAya saba bhAvoM kA prakAzaka hai / --uttarAdhyayana ( 26/37) svAbhimAnI jhINavihavo vi suyaNo sevai rannaM na patthae annaM / maraNe vi aimahagdhaM na vikkiNai mANamANikkaM / / svAbhimAnI sujana dhanahIna hone para vana meM calA jAtA hai kintu anya se yAcanA nahIM karatA / vaha mara jAne para bhI svAbhimAna-rupI amUlya mANikya ko nahIM bectaa| -vajAlagga (6/4 ) te dhannA tANa namo te garuyA mANiNo thiraarNbhaa| je garuyavasaNapaDipelliyA vi annaM na patthaMti // jo dAruNa duHkha se pIr3ita hone para bhI anya se yAcanA nahIM karate, ve udyoga meM sthira rahane vAle, gauravazAlI aura svAbhimAnI dhanya haiM, unheM praNAma hai| -vajjAlagga (6/11) hRdaya-saMvaraNa sAtammi hiyaya dulahammi mANuse aliyasaMgamAsAe / hariNa va mUDha mayataNhiyAi dUraM harijihisi / / are mUr3ha mana ! mAnuSa sukha durlabha ho jAne para tu usI prakAra mithyA saMgamAzA ke dvArA dUra taka bharamAyA jAaigA, jaise hariNa mRgamarIcikA ke dvArA daur3AyA jAtA hai| -vajjAlagga (47/2) 262 ] 2010_03
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthAnukrama anuttaraupapAtikadazAMga isibhAsiyAI anuyogadvAra sUtra ( antima Agama) uttarAdhyayana (saMgraha-grantha) antakRddazAMga uttarAdhyayana-cUrNi (cUrNikAra AcArya abhavyakulaka jinadAsa mahattara) arhatpravacana uttarAdhyayana-niyukti AkhyAnamaNikoza upadeza-mAlA ( lekhaka-kSamAzramaNa AcArAMga ( saMgrahakartA : devagiNI, dharmadAsa gaNi) prathama aMga Agama) upAsaka-dazAMga (saMgrahakartA-devarddhigaNi) AcArAMga-cUrNi ( AcArya jinadAsa ogha-niyukti mahattara likhita ) oghaniyukti-bhASya AcArAMga-niyukti (niyuktikAra aupapAtika-sUtra (saMgrahakartAHdevardvigaNi) AcArya bhadrabAhu dvitIya) kapUra-maMjarI Atura pratyAkhyAna (racanAkAra sthavira kalpasUtra ( lekhaka AcArya bhadrabAhu AcArya, 45 AgamoM ke kramAnusAra svAmI) - 36 vAM Agama) kaSAya-pAhur3a ( lekhaka AcArya Atura-pratyAkhyAna-prakIrNaka kundakunda) AtmAnuzAsana kAmaghaTa-kathAnaka AtmAvabodha-kulaka kArtikeyAnuprekSA ( racayitA-kumAra Ayariya-uvajjhAe-sUtra (AvazyakasUtrA ___ kArtikeya) ntargata) kumArapAlacaritta (racayitA - hemacandra ArAdhanA-sAra sUri) Avazyaka-niyakti (AcArya bhadrabAhu kuvalayamAlAkahA dvitIya) gauDavaho Avazyaka-niyukti-bhASya gacchAcAra Avazyaka-sUtra ( saMgrahakartA-devarddhi- gacchAcAra-prakIrNaka gaNi) guNAnurAgakulaka (racayitA-jinaharSaindriyaparAjaya-zataka gaNi) iriyAvahikulaka gurupradakSiNAkulaka [ 263 2010_03
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ gomaTTasAra- karmakANDa ( racayitA - AcArya nemicandra siddhAnta cakravartI ) gommaTasAra - jIvakANDa ( racayitA AcArya nemicandra siddhAnta cakravartI ) gautamakulakam cAritra pAhur3a ( racayitA - AcArya kundakunda ) caityavandanabhASya jayadhavalA jIvaNa - vavahAro jJAtAdharmakathA ( chaTThA aMga Agama ) jJAnapaJcamI- -kathA tattvasAra tandulavaicArika ( prakIrNaka grantha ) tapaHkulakam tiloya - paNNati ( racayitA - AcArya yativRSabha ) triloka - sAra ( AcArya nemicandra ) thorasAmi daNDaka darzana- pAhur3a ( racayitA - AcArya kundakunda ) dazAzruta-skandha ( racayitA - bhadrabAhu prathama ) dazAzru taskandha - cUrNi dAnakulaka dravyasaMgraha ( racanAkAra - AcArya 264 ] 2010_03 dharmaratna- prakaraNa dharmasaMgraha dhavalA darzana zuddhi-tattva pAsaNAhacariyaM dazavekAlika ( racayitA zayyambhavasUri) piNDaniryukti dazavekAlika - cUrNi dazavekAlika cUlikA dazavekAlika-niryukti dazavekAlika - nikti-bhASya nemicandra ) dhyAnazataka nandisUtra ( racayitA - devavAcaka ) naMdI sUtra - cUrNi nayacakra ( racayitA - AcArya devasena) nayacakravRtti tattvaprakaraNa ( saMgraha - grantha ) nizItha cUrNi bhASya niyamasAra ( racayitA - AcArya nizItha - bhASya nizItha sUtra paMca saMgraha ( saMgraha - grantha ) paMcAstikAya ( racanAkAra AcArya kundakunda ) paumacariyaM ( racayitA - AcArya vimalasUri ) paramAtmaprakAza ( racayitA - yogendudeva) pAiakahA saMgaho kundakunda ) puNya kulaka pravacanasAra ( racayitA - AcArya kundakunda ) pravacanasArodvAra ( racayitA - nemicandra sUri ) praznavyAkaraNa (saMgrahakartA -- devarddhigaNi) prAkRta - vyAkaraNa ( racayitA - AcArya hemacandra ) bAraha aNuvekkhA (racayitA -- AcArya kundakunda )
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhatkalpabhASya bRhat kalpasUtra bodha- pAhur3a ( racayitA - AcArya bhakta-parijJA bhaktaparijJA prakIrNaka bhagavatI ArAdhanA ( racayitA AcArya zivakoTi ) bhagavatI sUtra ( mUla Agama grantha ) kundakunda ) rAjapraznIya rAyapasaNIyasutta ( saMgrahakartA laghuzrutabhakti liMgapAhur3a lIlAvaikahA vajjalagga (saMgrahagrantha, kartA jalavallabha ) vandittu sUtra vasunandi-zrAvakAcAra ( racayitA - vikAranirodha- kulaka bhAva kulaka bhAva pAhur3a samAdhi ( prakIrNaka ) mahApratyAkhyAna ( prakIrNaka ) mUlAcAra ( racayitA - AcArya vaTTakera ) saMvignasAdhuyogyaniyamakulaka mokSapAhur3a ( uddhRta grantha ) sanmati-tarka ( AcArya siddhasena yogasAra - yogendu deva rayaNasAra ( racayitA - AcArya kunda kunda ) devarddhigaNi) AcArya vasunandi ) 2010_03 vizeSAvazyaka - bha -bhASya ( racayitAjinabhadragaNi ) vyavahArabhASya-pIThikA vyavahAra sUtra vyAkhyA - prajJapti ( saMgrahakartA - zIlakulaka zIla- pAhur3a zramaNapratikramaNa sUtra zrAvaka-dharma-prajJapti devarddhigaNa ) SaTkhaNDAgama ( racayitA - AcArya bhUtabali ) saMbodhattari ( racayitA - ratnazekharasUri ) divAkara ) sanmati - prakaraNa samayasAra ( racayitA---AcArya kunda kunda ) samavAyAMga ( caturthaM Agama ) sarvArthasiddhi sArthapoSahasajjhAya sUtra sAhasI agaDadatto sUtrakRtAMga ( dvitIya Agama grantha ) sUtrakRtAGga-niryukti sUtra - pAhur3a ( racayitA - AcArya kundakunda ) sthAnAMga ( tRtIya Agama grantha ) syAdvAdamaJjarI [ 265
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkata - sUkti-koza : muni candraprabhasAgara | pRSTha : 266 + 16 = 312 2010_03
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ muni candraprabha sAgara Main Education international 2010
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2010 03