________________
दीधिति:१९
Emmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
हेत्वधिकरणं, साध्यतावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नायाः तादृशप्रतियोगितायाः अनवच्छेदकं साध्यतावच्छेदकं इति लक्षणमुक्तम् । तत्र 'धूमवान् वह्न 'रित्यत्रातिव्याप्तिः भवति । यतो हेतोः व्यभिचारित्वेनात्र साध्याभावः एव लक्षणघटकत्वेनाभिमतः, किन्तु न स भवति । यतो धूमाभावस्य धूमनिष्ठा धूमत्वावच्छिन्ना प्रतियोगिता यादृशप्रतियोगितापदेन गृह्यते, तदवच्छेदकं धूमत्वं । तत्तु कालिकेन वह्नावपि वर्तते । अतः तद्विशिष्टः वह्निः, तदधिकरणमेवायोगोलकं न त्वनधिकरणमिति साध्याभावस्य लक्षणघटकत्वं न भवति । किन्तु | अयोगोलकभेदविशिष्टघटाभावप्रतियोगितावच्छेदकं अयोगोलकभेदविशिष्टघटत्वं, तच्च यद्यपि कालिकेन वह्नौ वर्तते । अतो वह्निः प्रतियोगितावच्छेदकेना योगोलकभेदविशिष्टघटत्वेन विशिष्टो यद्यपि भवति । तथापि न स वह्निः अयोगोलके वर्तते । अयोगोलकेऽयोगोलकभेदस्यासत्वात् अयोगोलकभेदविशिष्टघटत्वावच्छिनवह्निरपि न वर्तत एव । तथा च तादृशानधिकरणमेव अयोगोलकं । तन्निष्ठतादृशाभावप्रतियोगितायाः अनवच्छेदकमेव धूमत्वमित्यतिव्याप्तिः भवति । अथवाऽतीतक्रियावदभावो गृह्यते । तत्प्रतियोगितावच्छेदिका अतीतक्रिया एव । सा च न कालिकेनापि वह्नौ वर्तते । अतः तादृशातीतक्रियाविशिष्टस्यातीतपदार्थस्यानधिकरणमेवायोगोलकं इति, तादृशप्रतियोगितायाः संयोगावच्छिन्नायाः एव लक्षणघटकत्वसंभवात् तामादायातिव्याप्तिः बोध्या । तद्वारणाय तु यत्र साध्यतावच्छेदकतावच्छेदकसम्बन्धेन यादृशप्रतियोगितावच्छेदकं वर्तते, स एवप्रतियोगितावच्छेदकावच्छिन्नत्वेन ग्राह्यः इति वक्तव्यम् । धूमत्वनिष्ठायाः साध्यतावच्छेदकतायाः अवच्छेदकेन समवायेन प्रतियोगितावच्छेदकं धूमत्वं धूमे एव वर्तते । न तु वह्नौ । अतो धूमः एव प्रतियोगितावच्छेदकावच्छिनत्वेन गृह्यते । प्रतियोगितावच्छेदकसंयोगेन तदनधिकरणमेवायोगोलकं । अत: साध्यतावच्छेदकसंयोगावच्छिना धूमनिष्ठा प्रतियोगिता एव लक्षणघटकत्वेन ग्रहीतुं शक्या । तदवच्छेदकं धूमत्वमिति नातिव्याप्तिः ।
ચન્દ્રશેખરીયા: પ્રશ્ન : ભલે, તમારી આ વાત સાચી પણ તમે મહાકાલભેદવિશિષ્ટઘટને પણ મહાકાલમાં કાલિકથી રાખવાની વાત કરી, એ તો નથી જ બેસતી. એ વિ.ઘટ મહાકાલમાં ન જ રહે, અને તેથી જ તાદશઘટાભાવને લઈને આવ્યાપ્તિ-નિવારણ થઈ જાય છે.
પૂર્વપકા : વિશિષ્ટઘટ એ મહાકાલમાં નથી રહેતો, એવું માનો તો પણ અવ્યાપ્તિ આવે. તે આ પ્રમાણે – ધૂમવાનું વહને ' અહીં યાદેશપ્રતિયોગિતાવચ્છેદકાવચ્છિન્નનું અનધિકરણ એવું હે–ધિકરણ... એ જે લક્ષણ કહ્યું છે. તે અતિવ્યાપ્ત બને છે કેમકે આ સ્થાન ખોટું હોવાથી ધૂમાભાવ લક્ષણઘટક બનવો જોઈએ પણ બનતો નથી. તે આ પ્રમાણે-ધૂમનિષ્ઠપ્રતિયોગિતાનો અવચ્છેદક ધૂમત્વ છે. અને તે ધૂમત્વ એ કાલિકથી વનિમાં રહેતું હોવાથી ધૂમત્વાવચ્છિન્ન તરીકે વહિન પણ બને અને તેનું અનધિકરણ તો અયોગોલક નથી જ બનતું. માટે ધૂમનિષ્ઠપ્રતિયોગિતા લઈ ન શકાય. પણ અયોગોલકભેદ-વિશિષ્ટઘટાભાવ લેવાય. પ્રતિયોગિતાવચ્છેદક તાદશવિશિષ્ટઘટવ બને. અને તે ભલે વનિમાં રહે તો પણ અયોગોલકભેદવિશિષ્ટ ઘટવાવચ્છિન્નવનિ તો અયોગોલકમાં ન જ રહે. એટલે તાદશવહિનનું અનધિકરણ એવું અયોગોલક બની જાય. એટલે આ વિશિષ્ટઘટનિષ્ઠપ્રતિયોગિતા લઈ શકાય. અને તેનો અનવચ્છેદક ધૂમત્વ બનતા અતિવ્યાપ્તિ આવે. આ આપત્તિ દૂર કરવા એમ કહેવું પડે કે, યાદશપ્રતિયોગિતાવચ્છેદકથી અવચ્છિન્ન=વિશિષ્ટ જે લેવાનો છે. તેમાં સાધ્યતાવચ્છેદકતાવચ્છેદકસંબંધથી જ્યાં એ યાદેશપ્રતિયોગિતાવચ્છેદક રહે, તે જ યાદશપ્રતિયોગિતાવચ્છેદકવિશિષ્ટ ગણાય. હવે સાધ્યતાવચ્છેદકતાનો અવચ્છેદક સંબંધ સમવાય છે કેમકે સાધ્યતાવચ્છેદક ધૂમત એ અહીં
mmitmummmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
POOOOOOOOOOOBOTTOICOTTODATIOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOONODDOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOODOORadioupadamoddddddddOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOTER
સિદ્ધાંત લક્ષણ ઉપર ચન્દ્રશેખરીયા નામની ટીકા ૦ ૯૦
