________________
दीधिति: २०
સામાન્યમાં વનાિધૂમોભયપ્રતિયોગીકત્વ (પ્રતિયોગિક સંબંધત્વ)+પર્વતાઘનુયોગિકત્વોભયાભાવ લઈ શકાતો જ ન હોવાથી સાધ્યાભાવ લક્ષણઘટક બનવાનો જ નથી. અને તેથી બીજા અભાવને લઈ લક્ષણ ઘટી જતા અવ્યાપ્તિ ન આવે. આમ પ્રતિયોગિતાવચ્છેદક-અવચ્છિન્નપ્રતિયોગીકત્વઘટિત લક્ષણ પણ અવ્યાપ્ત બનવાનું જ નથી.
અને આ જ કારણે વિઘ્નધૂમોભયવાન્ વર્લ્ડ્સઃ સ્થલે આગળ અતિવ્યાપ્તિ આપશે. કેમકે ત્યાં પણ વનિધૂમોભયપ્રતિયોગીકસંબંધત્વ જ અપ્રસિદ્ધ હોવાથી સંયોગસામાન્યમાં તેનો અભાવ પણ બોલી ન શકાય. પરિણામે તાદશોભયાભાવ સંયોગસામાન્યમાં ન લેવાય. અને તેથી સાધ્યાભાવ લક્ષણઘટક ન બનતા ત્યાં અતિવ્યાપ્તિ આવે જ. એટલે જ આગળ આ સ્થાને અતિવ્યાપ્તિ બતાવશે.
जगदीशी न च वह्नि- धूमोभयत्वावच्छिन्नप्रकारित्वादावेव तादृशोभयत्वावच्छिन्नप्रतियोगिक-सम्बन्धत्वप्रसिद्धिसम्भवः, प्राचां मते प्रकारित्वादेः सम्बन्धत्वाभावात्, विशिष्टधीनियामकस्यैव तथात्वादिति ध्येयम् ।
-
चन्द्रशेखरीया : न च 'वह्निधूमोभयवान् पर्वतः' इति ज्ञाने प्रकारितासम्बन्धेन विषयिताभिधानेन वह्निधूमोभयं वर्तते । तथा च प्रकारितासम्बन्धे एव वह्निधूमोभयप्रतियोगिकसम्बन्धत्वस्य प्रसिद्धत्वात्, संयोगसामान्ये तदभावग्रहणस्य शक्यत्वात् वह्निधूमोभयाभाव एव लक्षणघटको भवतीति अव्याप्तिस्तत्र इति वाच्यम् प्राचां मते प्रकारितादीषु सम्बन्धत्वं न स्वीक्रियते । तथा च न प्रकारितादिषु अपि वह्निधूमोभयप्रतियोगिकसम्बन्धत्वप्रसिद्धिः इति पूर्ववत् लक्षणसमन्वयः । ननु कथं न प्रकारितादयः सम्बन्धत्वेन नेष्यन्ते इति चेत् विशिष्टधीनियामकस्यैव सम्बन्धत्वाभिधानात् प्रकारितादौ च विशिष्टधीनियामकत्वाभावादेव सम्बन्धत्वं नेष्यते इति भावः ।
ચન્દ્રશેખરીયા : પ્રશ્ન ઃ ‘વિઘ્ન-ધૂમોભયવાન્ પર્વતઃ' આ જ્ઞાન પ્રમાણે વિઘ્નધૂમોભય એ પ્રકારિતા=વિષયિતાસંબંધથી જ્ઞાનમાં રહે જ છે. અહીં પ્રકારિતાસંબંધમાં વનિધૂમોભયપ્રતિયોગીકત્વ પ્રસિદ્ધ જ હોવાથી સંયોગમાં તેનો અભાવ લઈ જ શકાય છે.
ઉત્તર : પ્રાચીનો એ પ્રકારિતા વગેરેને સંબંધ માનતા નથી. વિશિષ્ટબુદ્ધિનો નિયામક જે બને, તે જ સંબંધ કહેવાય. પ્રકારિતાદિ એ વિશિષ્ટબુદ્ધિના નિયામક ન હોવાથી તે સંબંધ જ નથી. એટલે તેમાં વનિધૂમોભયપ્રતિયોગીકસંબંધત્વ પ્રસિદ્ધ જ ન હોવાથી સંયોગસામાન્યમાં તેનો અભાવ ન લઈ શકાતા અવ્યાપ્તિ ન આવે.
जगदीशी न चैवमपि 'घटवान्नित्यज्ञानत्वा' दित्यत्राऽव्याप्तिः, विषयितासम्बन्धे गगनीयत्व, –नित्यज्ञानानुयोगिकत्वोभयसत्त्वेन ( गगनत्वेन ) गगनाभावमादायाप प्रसिद्ध्यसम्भवादिति वाच्यम्,
સિદ્ધાંત લક્ષણ ઉપર ચન્દ્રશેખરીયા નામની ટીકા ૭ ૧૬૦
