________________
दीधितिः२०
प्रतियोगिकत्वहेत्वधिकरणीभूतयत्किञ्चिद्व्यक्त्यनु योगिकत्व-साध्यनिरूपितत्वैतत्रितयाऽभावघटितत्वेन न कोऽपि दोषः सम्भवतीति-" वदन्ति)
mummmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
चन्द्रशेखरीया : अत्र नव्यास्तु इत्थं अव्याप्तिं निवारयन्ति – केषाञ्चित् मतेनापि यद्यपि अव्याप्तिवारणं भवति । किन्तु साध्यतावच्छेदकसम्बन्धः को ग्राह्यः ? इति तु अनुमातुरेवाधीनम् न तु अस्माकम् । तथा च योऽनुमाता यत्र विषयितात्वावच्छिन्नविषयितासम्बन्धमेव साध्यतावच्छेदकसम्बन्धत्वेन कल्पयित्वा घटसाध्यकानुमानं करोति । तत्र तदनुमानेऽस्य लक्षणस्याव्याप्तिवारणं कथं भवेत् इति चिन्तनीयम् भवति । अतः तादृशानुमाने लक्षणस्य विषयितासम्बन्धसामान्ये यादृशप्रतियोगितावच्छेदकावच्छिन्न प्रतियोगिकत्वहेत्वधिकरणीभूतयत्किचिद्व्यक्त्यनु-योगिकत्वसाध्यनिरूपितत्वैतत्रितयाभावो वर्तते, तादृशप्रतियोगितानवच्छेदकं साध्यतावच्छेदकमिति लक्षणं वक्तव्यम् । तथा च यदि घटाभावो गृह्येत, तदा तु विषयितासम्बन्धे घटप्रतियोगिकत्वनित्यज्ञानानुयोगिकत्वघटनिरूपितत्वैतत्त्रितयसत्वात् न घटाभावो ग्रहीतुं शक्यः । यदि पटाभावो गृह्येत, तदा विषयितासम्बन्धे पटप्रतियोगिकत्व-नित्यज्ञानानुयोगिकत्वद्वयसत्त्वेऽपि घटनिरूपितत्वाभावात् एततत्रितयाभावो वर्तते । तथा च पटनिष्ठप्रतियोगिता लक्षणघटकत्वेन ग्रहीतुं शक्या। तदनवच्छेदकमेव साध्यतावच्छेदकमिति न तत्राव्याप्तिर्भवति इति ।
ચન્દ્રશેખરીયા: નવીનોઃ ભલે, જ્યાં ઘટનિરૂપિત વિષયિતાને સાધ્યતા વચ્છેદક માનશો, ત્યાં તો વાંધો ન આવે. પણ જે અનુમાનકાર વિષયિતાત્વાવચ્છિન્ન વિષયિતાને જ સાધ્યતાવચ્છેદક તરીકે માનશે તેના મતે તો વાંધો ઉભો જ રહે છે. એટલે તે સ્થળે અવ્યાપ્તિ દૂર કરવા માટે એમ કહેવું કે, સાધ્યતાવચ્છેદકસંબંધસામાન્યમાં (१) नितप्रतियोगी १ (२) त्वपि४२४ाभूतयिियत्व्यति-अनुयोगित्व (3) साध्यनि३पितत्वमा ત્રણેયનો અભાવ લેવાનો. વિષયિતા સંબંધમાં (૧) ઘટપ્રતિયોગીકત્વ (૨) નિત્યજ્ઞાનત્વાધિકરણનિત્યજ્ઞાનાનુયોગિકત્વ (૩) ઘટનિરૂપિતત્વ એ ત્રણેય છે. એટલે ઘટાભાવ ન લેવાય. પણ પટાભાવ લઈએ તો વિષયિતામાં (૧) પટાભાવપ્રતિયોગી-પટપ્રતિયોગીકત્વ (૨) નિત્યજ્ઞાનાનુયોગિકત્વ છે. પરંતુ ઘટનિરૂપિતત્વ તો નથી જ. એટલે ત્રિતયાભાવ મળી જાય. આમ પટાભાવની પ્રતિયોગિતા યાદશપ્રતિયોગિતા પદથી લઈ શકાશે. તેનો અનવચ્છેદક ઘટત્વ બની જતા અવ્યાપ્તિ આવતી નથી.
હવે જગદીશજી દીધિતિકારે કરેલા નિરૂપણમાં કેટલાંક દોષો બતાવવા માટે નિરૂપણ કરે છે.
mithmmmmmmmmmmmmmmmm000000000000000000mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
जागदीशी - अत्र ब्रूमः,-साध्यतावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नप्रकृतसाध्याधिकरणतानिरूपितस्व-रूपसम्बन्धेन,-यदभावप्रतियोगितावच्छेदकावच्छिन्नाधिकरणतासामान्याभाववत्त्वं हेतुमतस्तदभावप्रतियोगितानवच्छेदकत्वस्य साध्यतावच्छेदके विवक्षणेनैव सामञ्जस्ये, -निरुक्त 'प्रतियोगिकत्वे' त्यादिखण्डशः प्रसिद्धिर्विफला,
d TDOORTOOOODOOOG0000000000000000000000000000000ODOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOODOODOOTODOOOOOOOOOOOOOOOOOO000000000000000000
000000000
સિદ્ધાંત લક્ષણ ઉપર ચન્દ્રશેખરીયા નામની ટીકા ૦ ૧૬૩
