________________
દૃષ્ટિનો વિષય છે
? (૧) પ્રત્યેક વસ્તુ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવમય છે. વસ્તુના આ ચારપક્ષમાં દ્રવ્ય પણ
એક પક્ષ છે-એ સામાન્ય-વિશેષાત્મક હોય છે. (૨) મૂળ વસ્તુને પણ દ્રવ્ય કહે છે-છદ્રવ્યવાળો દ્રવ્ય. આ બે દૃષ્ટિના વિષય નથી.
પ્રમાણનો દ્રવ્ય. (૩) સામાન્ય, અભેદ, અનિત્ય અને એક-આ ચારોના સમ્મિલિતરૂપને પણ દ્રવ્ય
કહે છે-આ દૃષ્ટિનો વિષય છે. (૭) દ્રવ્યનો ભેદ, પ્રદેશોનો ભેદ, કાળનો ભેદ, ગુણોનો ભેદ એ ચારનું નામ પર્યાય છે
માત્ર કાળના ભેદનું નામ પર્યાય નથી. (૮) “પર્યાય' માં કાળનો અભેદ સામેલ નથી અને દ્રવ્યોનો ભેદ, પ્રદેશનો ભેદ, ગુણનો
ભેદ અને કાળનો ભેદ પર્યાયમાં સામેલ છે. આ જ પર્યાયનો વાસ્તવિક અર્થ છે. એ
પર્યાય દૃષ્ટિના વિષયમાં નથી. (૯) પર્યાયનો બીજો અર્થ આમ પણ છે.
જેનાથી વિકલ્પ ઉત્પન્ન થાય તે પર્યાય છે. એ દષ્ટિનો વિષય નથી. (૧૦) જેનાથી નિર્વિકલ્પતા ઉત્પન્ન થાય તે દ્રવ્ય છે-તે દ્રવ્ય એ દૃષ્ટિનો વિષય છે. (૧૧) એક બીજી વાત સમજવા જેવી છે કે નિત્યતા અને અનિત્યતામાં નિત્યતા તો
દ્રવ્યનો વિષય છે અને અનિત્યતા પર્યાયનો વિષય છે પરંતુ આત્મામાં જે નિત્યસ્વ
અને અનિત્યસ્વ નામના ધર્મ છે એ બે ગુણ છે-ધર્મ છે-પર્યાય નહિ. (૧૨) જ્યારે એમ કહેવામાં આવે કે દૃષ્ટિના વિષયમાં પર્યાય સામેલ નથી ત્યારે પર્યાય
નો અર્થ માત્ર ‘દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય' વાળી પર્યાય જ નથી-એ પર્યાયમાં ગુણ ભેદ,
પ્રદેશભેદ, દ્રવ્યભેદ અને કાળભેદ પણ સામેલ છે. (૧૩) સામાન્ય, અભેદ, નિત્ય અને એક આ તો દૃષ્ટિના વિષયમાં સામેલ છે, પરંતુ આ
ચારેનો ભેદ દૃષ્ટિના વિષયમાં સામેલ નથી. અર્થાત્ એ ચારેય અભેદરૂપ દૃષ્ટિના
વિષયમાં સામેલ છે. (રાખવામાં આવ્યા છે) (૧૪) દૃષ્ટિના વિષયમાં પર્યાયને એટલા માટે કાઢવા તૈયાર છીએ કારણ કે સમ્યગ્દર્શન
પ્રાપ્ત કરવું છે-પર્યાયમાં નિર્મળતા પ્રગટ કરવી છે-એટલા માટે પર્યાયમાં નિર્મળતા પ્રગટ કરવા ભેદની ઉપેક્ષા છે-જ્યારે પર્યાયની સામે નહી જોવામાં પણ આપણું
પ્રયોજન તો પર્યાયને શુદ્ધ કરવાનું જ છે. ' (૧૫) દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવથી હું ક્યારેય ખંડીત થતો નથી. જ્ઞાનમાત્ર-શુદ્ધભાવ છું. ધ્રુવ શુદ્ધાત્મસ્વરૂપ જ છું.
-૦૮૬)
