________________
સ્વાનુભૂતિ થાય
૫) કાળનયે આત્માનું વર્ણન (૧) આત્મદ્રવ્ય કાળનયે જેની સિદ્ધિ સમય પર આધાર રાખે છે એવું છે. ઉનાળાના દિવસ
અનુસાર પાકતા આમ્રફળની માફક. (૨) આત્માની મુક્તિ જે સમયે થવાની છે તે સમયે જ થાય-એવો કાળનયથી આત્માનો
એક ધર્મ છે. (૩) જે કાળે મુક્તિ થાય છે તે કાળે પણ તે પુરુષાર્થપૂર્વક જ થાય છે. (૪) “જેની સિદ્ધિ સમય પર આધાર રાખે એવો ધર્મ દ્રવ્યનો છે. દ્રવ્યની સામે જોયું તે જ
અપૂર્વ પુરુષાર્થ છે. (૫) દ્રવ્યની સામે જોનારે નિમિત્ત, વિકાર કે પર્યાય ઉપરથી દૃષ્ટિ ઊઠાવી લીધી છે તેમજ
એકેક ગુણના ભેદ ઉપર પણ તેની દૃષ્ટિ નથી; આવી જ દ્રવ્યદૃષ્ટિમાં ક્રમબદ્ધપર્યાયનો નિર્ણય, સ્વકાળનો નિર્ણય, ભેદજ્ઞાન, મોક્ષમાર્ગનો પુરુષાર્થ, કેવળીનો નિર્ણય વગેરે બધું આવી જાય છે. કાળનયનું પરમાર્થ તાત્પર્ય પણ એ જ છે કે સ્વદ્રવ્યની દૃષ્ટિ કરવી.
[(૬) અકાળના આત્માનું વર્ણન | (૧) આત્મદ્રવ્ય અકાળનયે જેની સિદ્ધિ સમય પર આધાર રાખતી નથી. એવું છે-કૃત્રિમ
ગરમીથી પકવવામાં આવતા આમ્રફળની માફક. (૨) જેને સ્વભાવદષ્ટિ છે તે જીવ અલ્પકાળમાં મુક્તિ પામે છે. (૩) અલ્પ સમયમાં ઉગ્ર પુરુષાર્થ કરીને જીવ મુક્તિ પામે ત્યાં એમ કહેવાય છે કે આ જીવ
પુરુષાર્થથી શીઘ્ર મુક્તિ પામ્યો, તે અકાળનયનું કથન છે. એવો એક ધર્મ આત્મામાં
છે. મુક્તિ તો એના સમયે જ થઈ છે. (૪) અકાળનયથી પર્યાયનો ક્રમ ફરી જાય છે એમ નથી. અનંતકાળના કર્મો અલ્પકાળમાં
તોડી નાખ્યાં-એમ અકાળનયથી કહેવાય છે. (૫) આ જીવ તેના સ્વકાળ અનુસાર મુક્તિ પામ્યો એમ કહેવું તે કાળનયનું કથન છે.
આ જીવ ઉગ્ર પુરુષાર્થ વડે શીધ્ર મુક્તિ પામ્યો એમ કહેવું તે અકાળનયનું કથન છે, પુરુષાર્થ વખતે તેનો સ્વકાળ પણ તેવો જ છે. સ્વકાળ વખતે પણ પુરુષાર્થ તો ભેગો જ છે.
-૨૨૧૫)
