________________
# સ્વાનુભૂતિ થાય ૧૯ પાંચ સમવાયની નયથી સમજણ પાંચ સમવાયના બોલ (૧) સ્વભાવ (૨) નિયતિ (૩) કાળ (૪) પુરુષાર્થ (૫) નિમિત્ત.
| સ્વભાવનયે આત્માનું વર્ણન (૧) આત્મદ્રવ્ય સ્વભાવનયે સંસ્કારને નિરર્થક કરનારું છે; જેમ તીક્ષ્ણ કાંટો સ્વભાવથી જ
અણીવાળો છે, તેને કોઈથી અણી કાઢવામાં આવતી નથી, તેમ આત્માનો જે એકરૂપધ્રુવસ્વભાવ-વીતરાગભાવરૂપ-પરમપરિણામિક ભાવ-ચૈતન્યસ્વભાવ અનાદિ અનંત ટંકોત્કીર્ણ જ્ઞાનમૂર્તિ-જ્ઞાયકભાવ-શુદ્ધસ્વભાવ તેમાં સંસ્કાર નિરુપયોગી છે. સ્વભાવમાં
સંસ્કાર કામ નથી કરતા. (૨) એવા શુદ્ધ દ્રવ્ય સ્વભાવનો અવલંબન કરતાં જ પર્યાયમાંથી અશુદ્ધતાના સંસ્કાર
ટળીને શુદ્ધતાના સંસ્કાર પ્રગટે છે. (૩) આત્માનો સ્વભાવ એવો છે કે પર્યાયના વિકારને સ્વભાવમાં પ્રવેશવા દેતો નથી.
આત્માનો સ્વભાવ સંસ્કારને નિરર્થક કરી નાખે છે. (૪) જ્યાં પર્યાયે અંદર સ્વભાવમાં જોયું ત્યાં પૂર્વના સંસ્કારને નિરર્થક જાણ્યા ને વિકાર
સાથેની એકતાબુદ્ધિ છૂટી ગઈ. (૫) જેમાંથી પરમાત્મા દશા પ્રગટે એવો સ્વભાવ આત્મામાં ત્રિકાળ છે.
[(૨) અસ્વભાવના આત્માનું વર્ણન ] (૧) આત્મદ્રવ્ય અસ્વભાવનયે સંસ્કારને સાર્થક કરનારું છે. જેમ તીરને સ્વભાવથી અણી
હોતી નથી પણ સંસ્કાર કરીને લુહાર વડે અણી કાઢવામાં આવી છે, એટલે તેની
પર્યાયમાં નવા સંસ્કાર પડે છે. (૨) પરનાં સંસ્કાર તારામાં નથી, ‘હું રાગી, હું જડનો કર્તા એવા જે કુસંસ્કાર છે તે કાઢી
નાખ અને હું તો રાગરહિત ચિદાનંદ સ્વભાવ છુંએમ અંતર સન્મુખ થઈને તારી
પર્યાયમાં સ્વભાવના સંસ્કાર પાડ. (૩) સ્વસામર્થ્યની રૂચી, પ્રતીત કરીને પોતાની પર્યાયમાં સવળા સંસ્કાર પાડી શકે છે.
માટે અવસ્થામાં આત્મા સંસ્કારને સાર્થક કરનારો છે. (૪) પોતાની સમય સમયની પર્યાયનું ઘડતર કરવામાં આત્મા સ્વતંત્ર છે. (૫) સમ્યક પુરુષાર્થ કરીને પર્યાયમાં શુદ્ધસ્વભાવના સંસ્કાર પાડતાં અનાદિના ઊંધા સંસ્કાર
ટળે છે ને અલ્પકાળમાં જ મુક્તિ થાય છે.
(૨૧૩)
