________________
આ જ સ્વાનુભૂતિ ર
જૂ [(૩) નિયતનયે આત્માનું વર્ણન (૧) આત્મદ્રવ્ય નિયતનયે નિયત સ્વભાવે ભાસે છે, જેમ ઉષ્ણતા તે અગ્નિનો નિયત
સ્વભાવ છે એ રીતે આત્માના ત્રિકાળ એકરૂપ સ્વભાવને અહીં નિયત સ્વભાવ કહ્યો છે. (૨) જેવો શુદ્ધ ચેતન્યજ્ઞાનાનંદ સ્વભાવ છે તેવા જ નિયત સ્વભાવે આત્મા સદાય ભાસે
છે. દ્રવ્યના ત્રિકાળી સ્વભાવને જ નિયત કહેલ છે. (૩) નિમિત્તની અપેક્ષા વગરનો આત્માનો જે ત્રિકાળ એકરૂપ રહેનાર સ્વાભાવિક ધર્મ છે
તેનું નામ નિયત સ્વભાવ છે અને તે નિયતનયનો વિષય છે. (૪) જો કે પર્યાયમાં પણ નિયતપણું એટલે ક્રમબદ્ધપણુ છે... જે સમયે જે પર્યાય થવાની
નિયત છે તે જ થાય, આવો પર્યાયનો નિયત સ્વભાવ છે, પરંતુ અત્યારે અહીં તેની
વાત નથી. (૫) પરમપરિણામિક સ્વભાવ-સહજ-નિરપેક્ષ શુદ્ધસ્વભાવ જ નિયત છે. આવા સ્વભાવને
જાણનાર જીવને સ્વભાવનો મહિમા હોવાથી પર્યાયબુદ્ધિ થતી નથી. ભેદજ્ઞાન થાય છે.
(૪) અનિયતનયે આત્માનું વર્ણન છે હવે પર્યાયની વાત કરે છે. (૧) આત્મદ્રવ્ય અનિયતન અનિયત સ્વભાવે ભાસે છે, જેમ પાણીમાં ઉષ્ણતા નિયમિત
નથી, પણ અગ્નિના નિમિત્તે ક્યારેક તેમાં ઉષ્ણતા થાય છે તેમ અનિયતનયથી
આત્મા રાગાદિ અનિયત સ્વભાવે પણ જણાય છે. (૨) આત્માની અવસ્થામાં રાગાદિ વિકારીભાવો થાય છે તે કાયમ રહેનાર નથી પણ
ક્ષણિક છે માટે તે અનિયત છે. આ પણ આત્માનો એક ધર્મ છે. (૩) રાગાદિને અનિયત કહ્યા તેથી કાંઈ પર્યાયનો ક્રમ તૂટી જાય છે-એમ નથી. પર્યાયના
ક્રમની અપેક્ષાએ તો રાગાદિ પણ નિયત ક્રમમાં જ છે. પરંતુ રાગાદિ અશુદ્ધભાવ છે
તે આત્માનો કાયમી સ્વભાવ નથી, માટે તેને અનિયત કહ્યો છે. (૪) પર્યાયમાં વિકાર છે તે પોતાના કારણે છે-પણ ક્ષણિક અશુદ્ધ સ્વભાવ છે તે કાંઈ
કર્મને વશ નથી; આત્માનો આ ધર્મકાંઈ જડ કર્મને લીધે નથી. પોતાની લાયકાતથી છે. (૫) નિયત સ્વભાવની દૃષ્ટિ કરતાં અનિયત એવો વિકારભાવ ટળી જાય છે. વિકાર
પોતાનો ધર્મ હોવા છતાં અનિયત છે. કાયમ એકરૂપ રહેનારો ભાવ નથી, દ્રવ્ય અને પર્યાય બને થઈને પ્રમાણ થાય છે.
(૨૧૪)
