________________
[ સ્વાનુભૂતિ થાય ૩૧. આત્મદ્રવ્ય અકાળનયે જેની સિદ્ધિ સમય પર આધાર રાખતી નથી એવું છે. ૩૨. આત્મદ્રવ્ય પુરષકારનયે જેની સિદ્ધિ યત્નસાધ્ય એવું છે. ૩૩. આત્મદ્રવ્ય દૈવનયે જેની સિદ્ધિ અયત્નસાધ્ય છે. ૩૪. આત્મદ્રવ્ય ઈશ્વરનયે, પરતંત્રતા ભોગવનાર છે. ૩૫. આત્મદ્રવ્ય અઈશ્વરનયે, સ્વતંત્રતા ભોગવનાર છે. ૩૬. આત્મદ્રવ્ય ગુણીનયે, ગુણગ્રાહી છે. ૩૭. આત્મદ્રવ્ય અગુણીન, કેવળ સાક્ષી જ છે. ૩૮. આત્મદ્રવ્ય કર્તુનયે રાગાદિના પરિણામનું કરનાર છે. ૩૯. આત્મદ્રવ્ય અકર્તુનયે કેવળ સાક્ષી જ છે. ૪૦. આત્મદ્રવ્ય ભોકતૃનયે સુખ-દુઃખાદિનો ભોગવનાર છે. ૪૧. આત્મદ્રવ્ય અભોકર્નયે સુખ દુઃખાદિને ભોગવનાર નથી-કેવળ સાક્ષી છે. ૪૨. આત્મદ્રવ્ય ક્રિયાનયે અનુષ્ઠાનની પ્રધાનતાથી સિદ્ધિ સધાય એવું છે. ૪૩. આત્મદ્રવ્ય જ્ઞાનનયથી જોતાં, વિવેકની પ્રધાનતાથી સિદ્ધિ સધાય એવું છે. ૪૪. આત્મદ્રવ્ય વ્યવહારનવે બંધ અને મોક્ષને વિષે દૈતને અનુસરનારું છે. ૪૫. આત્મદ્રવ્ય નિશ્ચયનયે બંધ અને મોક્ષને વિષે તને અનુસરનારું છે. ૪૬. આત્મદ્રવ્ય અશુદ્ધનયે જોતાં ઘટ અને રામપાત્રથી વિશિષ્ટ માટીપાત્રની માફક સોપાધિ
સ્વભાવવાળું છે. ૪૭. આત્મદ્રવ્ય શુદ્ધનયે કેવળ માટીમાત્રની માફક નિરુપાધિક સ્વભાવવાળું છે. સાર ઃ (૧) વસ્તુના સ્વભાવનું આ વર્ણન છે. વસ્તુના સ્વભાવનો જે નિર્ણય કરે તેને
પોતાના સ્વભાવના આશ્રયે નિર્મળ પર્યાય શરૂ થઈ જાય છે. કોઈપણ શક્તિથી આત્મસ્વભાવનો નિર્ણય કરતાં જ્ઞાન અંતર્મુખ થઈને પરિણમે છે. એટલે તે જ્ઞાનમાં આત્માની પ્રસિદ્ધિ થાય છે અને એ જ તેનું ફળ છે. ચૈતન્યનો મહિમા એવો છે કે પોતે પોતાના સ્વસંવેદનથી સ્પષ્ટ અનુભવમાં આવે છે. ચૈતન્યના આવા મહિમાને જાણે તો અપૂર્વ કલ્યાણ પ્રગટે. આત્માનો મહિમા પોતાની
અનંત શક્તિઓથી જ છે. કોઈ બાહ્ય વસ્તુ વડે આત્માનો મહિમા નથી. (૩) સ્વ-પરને સંપૂર્ણપણે જાણે એવું આત્માનું સ્વભાવ સામર્થ્ય છે. આત્માના સ્વભાવ
સામર્થ્યને જે જાણે તે જીવને “હું મારું કાર્ય નહિ સાધી શકું” એવો અનુત્સાહભાવ ન રહે તેમજ “હું પરનું કરું એવું અભિમાન પણ ન રહે એટલે પરથી ઉદાસીનતા થઈને સ્વભાવનો ઉત્સાહ વધે. સ્વભાવ શક્તિના ભરોસે ગમે તેવા પ્રસંગમાં પણ તે ઉત્સાહહન ન થાય... પણ ઉત્સાહપૂર્વક તે સ્વકાર્યને સાધે.
– ૨૨૮)
(૨)
