________________
2 સ્વાનુભૂતિ
[(૯) ઈશ્વરનયે આત્માનું વર્ણન) (૧) આત્મદ્રવ્ય ઈશ્વરનયે પરતંત્રતા ભોગવનાર છે, “ધાવની દુકાને ધવડાવવામાં આવતાં
મુસાફરના બાળકની માફક.' (૨) સાધકની પર્યાયમાં જ પરતંત્ર થવાનો તેવો ધર્મ છે. અસ્થિરતાને લીધે કર્મના ઉદયમાં
જોડાતા વિકાર થાય, ત્યાં ધર્મીને પોતાના ચૈતન્યની ઈશ્વરતાનું ભાન છે પણ વિકાર થયો તેમાં કર્મને ઈશ્વરતા આપીને કહે છે કે કર્મને આધીન વિકાર થાય છે-આમ
જાણવું એ ઈશ્વરનય છે. (૩) પર્યાયના વિકારને આત્મા પોતે પરાધીન થઈને કરે છે-એમ જ્ઞાન કરાવ્યું છે. પોતે
પરતંત્ર થઈને પર્યાયમાં વિકાર કરે એવો તેનો ધર્મ છે. (૪) સાધકદશામાં-બાધકભાવ પણ સાથે વર્તે છે અને તે બાધકભાવ પરાશ્રયે થાય છે
તેથી તેટલી આત્માની પરતંત્રતા છે- એમ ધર્મી જાણે છે. (૫) જ્યારે પોતાની પર્યાયની પરાધીનતા જાણે ત્યારે તેને ઈશ્વરનાં હોય છે. તે વખતે
સાધકની દૃષ્ટિ તો શુદ્ધ સ્વભાવ ઉપર જ પડી છે. | સ્વભાવની સ્વતંત્રતા અને પર્યાયની અમુક પરતંત્રતા બંનેનું જ્ઞાન...
(૧૦) અનીશ્વરનાથે આત્માનું વર્ણન) (૧) “આત્મદ્રવ્ય અનીશ્વરનયે સ્વતંત્રતા ભોગવનાર છે-હરણને સ્વચ્છેદે સ્વતંત્રપણે ફાડી
ખાનાર સિંહની માફક.” (૨) હે જીવ! તારો આત્મા સિંહ જેવો સ્વતંત્ર છે. “અનીશ્વર' એટલે જેના માથે બીજો
કોઈ ઈશ્વર નથી એવો સ્વતંત્ર આત્મા છે. (૩) આત્મા પોતે અનંત શક્તિનો પ્રભુ છે. તે પોતાની પ્રભુતા સિવાય બીજા કોઈને
પ્રભુતા આપે તેવો નથી. આત્માની સ્વતંત્રતાનો પ્રતાપ અખંડીત છે. નિમિત્તની
હાજરી છે પણ નિમિત્ત કાંઈ કરતું નથી. ૪) વ્યવહારના આશ્રયથી કાંઈક લાભ થાય એવી પરાશ્રય બુદ્ધિ છૂટી જાય તેનું જ્ઞાન
કરાવ્યું છે. તે પોતે જ પોતાનો પ્રભુ છો. (૫) તારા આત્મામાં કર્મની ઈશ્વરતા તો નથી અને તીર્થંકર પ્રભુની પ્રભુતા પણ ખરેખર તારા આત્મામાં નથી. તેમની પ્રભુતા તેમનામાં, તારી પ્રભુતા તારામાં.
પોતાના સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર પર્યાયરૂપ જે શુદ્ધકાર્ય તેના કારણરૂપ પોતે જ કારણ પરમાત્મા છે. બીજું કોઈ તેનું કારણ નથી.
(૨૧૭
