________________
ન સ્વાનુભૂતિ થાય પદાર્થોના શ્રદ્ધાન સ્વભાવે જ્ઞાનનું થવું-પરિણમવું તે છે; જીવાદિ પદાર્થોના જ્ઞાનસ્વભાવે જ્ઞાનનું થવું-પરિણમવું તે જ્ઞાન છે; રાગદિના ત્યાગ સ્વભાવે જ્ઞાનનું થવું-પરિણમવું તે ચારિત્ર છે; તેથી એ રીતે એમ ફલિત થયું કે સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાનચારિત્ર એ ત્રણે એકલું જ્ઞાનનું ભવન (પરિણમની જ છે. માટે જ્ઞાન જ પરમાર્થ
મોક્ષ કારણ છે. (૧૬) સમયસાર ગાથા-૧૪૪ ટીકા :
પ્રથમ શ્રુતજ્ઞાનના અવલંબનથી જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માનો નિશ્ચય કરીને, પછી આત્માની પ્રગટ પ્રસિદ્ધિને માટે, પર પદાર્થની પ્રસિદ્ધિના કારણો જે ઈન્દ્રિયો દ્વારા અને મન દ્વારા પ્રવર્તતી બુદ્ધિઓ તેમને મર્યાદામાં લાવીને જેણે મતિજ્ઞાન તત્ત્વને આત્મ સન્મુખ કર્યું છે એવો, તથા નાના પ્રકારના આલંબનથી થતા અનેક વિકલ્પો વડે આકુળતા ઉત્પન્ન કરનારી શ્રુતજ્ઞાનની બુદ્ધિઓને પણ મર્યાદામાં લાવી શ્રુતજ્ઞાન તત્ત્વને પણ આત્મ સન્મુખ કરવો, અત્યંત વિકલ્પ રહિત થઈને, તત્કાળ પરમાત્મારૂપ - આત્માને જ્યારે આત્મા અનુભવે છે તે વખતે જ આત્મા સમ્યપણે દેખાય છે
અર્થાત્ શ્રદ્ધા છે અને જણાય છે તે જ સમ્યક્દર્શન અને જ્ઞાન છે. ‘નિર્ણય અનુસાર શ્રદ્ધાનું આચરણ તે અનુભવ છે.' (૧) યથાર્થ નિર્ણયઃ હું જ્ઞાન આનદં સ્વરૂપ ભગવાન આત્મા છું.
(૨) ભેદજ્ઞાનઃ સર્વથા સર્વથી ભિન્ન છું. (૧૭) આત્મસિદ્ધિ ગાથા-૧૧૧
વર્તે નિજ સ્વભાવનો, અનુભવ-લક્ષ-પ્રતીત,
વૃત્તિ વહે નિજ ભાવમાં, પરમાર્થે સમક્તિ. અર્થ પોતાના સ્વભાવની સાચી પ્રતીત, સાચું જ્ઞાન, સ્થિરતા (નિર્વિકલ્પતા) વર્તે અને પોતાના ભાવમાં વર્તમાન અવસ્થા સ્વરૂપ તરફ વળે તે પરમાર્થ ખરું નિશ્ચય
સમક્તિ છે. (૧૮) લક્ષ, પક્ષ, દક્ષ અને પ્રત્યક્ષ....
અનંત ગુણ સ્વરૂપ આત્મા તેના એકરૂપ સ્વરૂપને લક્ષમાં લઈ, પરનો પક્ષ છોડી (નિજનો પક્ષ લઈ) તેને એકને જ્ઞાનનો શેય, શ્રદ્ધાનો શ્રદ્ધેય, ધ્યાનનો ધ્યેય... વર્તમાન જ્ઞાનની પર્યાય “દક્ષ થઈ તેમાં એકાગ્રતાનો પ્રયત્ન કરતાં એ પર્યાય નિર્મળ થતી જાય છે અને ભગવાન આત્મા અપૂર્વઆનંદ સહિત પ્રત્યક્ષ અનુભવમાં આવે છે.
-૧૮૩)
