________________
આ સ્વાનુભૂતિ થાય (૬) જ્ઞાન પોતાના જ્ઞાયકસ્વભાવથી જ સ્વ-પરને જાણવાની યોગ્યતાવાળો છે. જાણવું
એ ત્રિકાળ જ્ઞાનનો સ્વભાવ છે. શબ્દાદિ પદાર્થો (યો) દૂર હો કે સમીપ હો, જ્ઞાન તેમને પોતાના સ્વભાવથીસ્વરૂપથી જાણે જ છે.” સ્વરૂપથી જાણે છે એમ કહેવાનો આશય એટલો જ છે કે જેને નિજ ચેતન્ય સ્વરૂપ જ્ઞાતા-દ્રષ્ટા પ્રભુનું અંતરમાં ભાન થયું છે તે પર પદાર્થોનો જાણવામાં રોકતો નથી, પોતાને જાણતાં સહેજ તેનો “સ્વપર પ્રકાશક' સ્વભાવ પ્રગટ થઈ જાય છે. પ્રથમ વખત જ આત્માના અનુભવ સાથે અપૂર્વ
આનંદ-સુખનો પણ અનુભવ થાય છે. આ આત્માનુભૂતિ એ જ જિનશાસન છે. (૮) અજ્ઞાનીને પણ જ્ઞાન અતિરૂપે જ છે, રાગને કે પર પદાર્થોને જાણીને પોતાપણે
માનવાથી તેનું જ્ઞાન નાસ્તિરૂપે થયેલું દેખાય છે. અજ્ઞાનદશામાં પણ જ્ઞાનનો ઉઘાડ તો હોય જ છે. જ્ઞાન ગુણમાં વિપરીતતા નથી. તે જ્ઞાનની ઉઘડેલી પર્યાયને સ્વતરફ વાળે તો સમ્યગ્દર્શન પ્રગટે અને તે વડે ત્રિકાળી નિશ્ચલ સ્વભાવને જીવ
જાણે-અનુભવે. જ્ઞાન ગુણનું કાર્ય સ્વને શ્રદ્ધાન પૂર્વક જાણવાનું જ છે. (૯) કેવળજ્ઞાન વખતે બધા જ ગુણ પૂર્ણ નિર્મળ થઈ જાય છે, છતાં શ્રદ્ધાળુણ ચોથે
ગુણસ્થાને પૂર્ણ નિર્મળ થાય છે. તે વખતે જેટલું જ્ઞાનગુણનું પરિણમન છે તેને સમ્યજ્ઞાન કહે છે અને સ્વરૂપ આચરણ ચારિત્રને સમ્મચારિત્ર કહે છે. સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાન-ચારિત્રની એકતાની અનુભવની દશા બને છે. એટલે તેને આત્મઅનુભવ
પણ કહેવામાં આવે છે. (૧૦) સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યકજ્ઞાન થયું તેમાં જ્ઞાયકપણે જે જણાયો તે પૂર્વે જ્ઞાયક જ
હતો, વર્તમાનમાં જ્ઞાયક છે અને ભવિષ્યમાં પણ જ્ઞાયકપણે જ રહેશે. સદાય જાણનારો હોવાથી પોતાને જાણે છે, પરને જાણે છે, પોતાની પર્યાયમાં ઉણપ છે તેને જાણે છે, રાગને જાણે છે, શેયોને જાણે છે એ જાણવા માત્રથી વિક્રિયા-રાગ દ્વેષ થાય છે એમ નથી. બાહ્ય પર પદાર્થોમાં ઈષ્ટ-અનિષ્ટ, અનુકૂળ-પ્રતિકૂળતા માને છે તેથી રાગ દ્વેષ થાય છે.
આ જે માનવાનો દોષ છે-એ વિપરિત માન્યતા અભિપ્રાયની ભૂલ છે જેને મિથ્યાત્વ કહેવામાં આવે છે. આ મિથ્યાત્વ એ સર્વ પાપનું મૂળ છે એટલે તેને પાપનો બાપ કહેવામાં આવે છે. અને સમ્યગ્દર્શન એ ધર્મનું મૂળ છે-જ્યાંથી ધર્મની-સુખના અનુભવની શરૂઆત થાય છે અને એ આત્માનુભૂતિ એ જ જિનશાસન છે.
૧૮૯)
