________________
-
સ્વાનુભૂતિ કરાર ૧૬ આત્મ વૈભવ
(૧) આચાર્ય ભગવાને સમયસારમાં જ્ઞાયક ભાવ” કહીને આત્માનું સ્વરૂપ ઓળખાવ્યું
છે. ઘણા અલૌકિક પ્રકારે આત્માનું શુદ્ધસ્વરૂપ “જ્ઞાનમાત્ર' કહીને ઓળખાવ્યું છે. તે જ્ઞાનમાત્ર આત્માને સ્વસમ્મુખી જ્ઞાનલક્ષણ વડે અનુભવમાં લેતાં તે અનુભવમાં એકલું જ્ઞાન જ નથી આવતું પણ જ્ઞાન સાથે આનંદ, પ્રભુતા, વીર્ય, અસ્તિત્ત્વ વગેરે અનંત ધર્મો સહિત આત્મા અનુભવમાં આવે છે. એ રીતે જ્ઞાનમાત્ર આત્મા - અનેકાન્ત સ્વરૂપ છે. (૨) જેણે આત્માને જાણવો હોય, જેણે સુખી થવું હોય ને આ ભવભ્રમણનાં દુઃખથી
છૂટવું હોય તેણે અનંતશક્તિના વૈભવવાળા આત્માને ઓળખવો જોઈએ. એકેક આત્મા પોતાની અનંત શક્તિથી ભરેલો ભગવાન છે. આત્મામાં અનંત શક્તિઓ એક સાથે રહેલી છે અને તેની પર્યાયો ક્રમેક્રમે થાય છે. અનંત શક્તિમાં દરેક શક્તિની પર્યાય વર્તે છે તે અપેક્ષાએ તો અનંત શક્તિની અનંત પર્યાયો એક સાથે જ છે. એક સાથે જ બધી શક્તિઓ પરિણમે છે. આ રીતે અક્રમરૂપ એક સાથે રહેલા જ્ઞાન-આનંદાદિ અનંત ગુણો, અને તેની ક્રમે ક્રમે થતી નિર્મળ પર્યાયો-આવા ગુણ-પર્યાયોનો આખો પિંડલો જ્ઞાનલક્ષણ વડે જ લક્ષિત થાય છે, ને તેને જ આત્મા કહીએ છીએ. “જ્ઞાન લક્ષણ વડે જે લશિત થાય તેને આત્મા કહેવાય.' જેણે સ્વતંત્ર થવું હોય, પ્રભુતા પ્રગટાવવી હોય ને ધર્મ પ્રગટ કરવો હોય તેણે આવા ગુણ-પર્યાયવાળા પોતાના આત્માના વૈભવની કિંમત થાય તો પરની અને રાગની કિંમત ઊડી જાય, એટલે કે તેની રુચિ છૂટી જાય, ને રુચિનો વેગ આત્મસ્વભાવ તરફ વળી જાય-વર્તમાન જ્ઞાનની પર્યાયનું લક્ષ પર, નિમિત્ત ને રાગથી હટી-આવા શક્તિઓના સામર્થ્યવાન ભગવાન આત્મા તરફ જાય તો ભગવાન અનુભૂતિમાં જણાય છે. આ સમ્યગ્દર્શનની રીત છે. સુખ પ્રગટ કરવાનો આ જ એક ઉપાય છે. પોતાના અપાર ચેતન્યભવને જાણે તો સંયોગનું કે વિકારનું માહાત્મય રહે નહિ; એટલે પરિણતિ નિજ સ્વભાવ તરફ વળતાં તેમાં નિર્મળ જ્ઞાન-આનંદનું પ્રગટ
પરિણમન થાય; તેને “આત્મા પ્રસિદ્ધ થયો’ એમ કહેવામાં આવે છે. (૬) પહેલાં પણ શક્તિરૂપે તો આવો આત્મા હતો જ, પણ જ્યાં સુધી અંતર્મુખ થઈને પોતે પોતાને અનુભવમાં ન લીધો ત્યાં સુધી તે અપ્રગટ હતો, ને અનુભવમાં લેતાં
–– – ૧૯૮)
