________________
આ સ્વાનુભૂતિ
રા (૨) શક્તિમાં નવ તત્ત્વ:
ત્રિકાળી જ્ઞાનાદિ શક્તિ તે શુદ્ધ જીવ તત્વ ; તે શક્તિની જે નિર્મળ પર્યાય થઈ તે સંવર-નિર્જરા કે મોક્ષતત્ત્વ;
અજીવ, પુણ્ય-પાપ, આમ્રવને બંધ એ તત્ત્વો આ શક્તિમાં ન આવે, શક્તિના નિર્મળ પરિણમનમાં તેનો અભાવ છે. (૩) એકેક શક્તિમાં પોતાના છ કારક -
(૧) કર્તા (૨) કર્મ (૩) કરણ (૪) સંપ્રદાન (૫) અપાદાન (૬) અધિકરણ એકેક શક્તિ પોતાના છ સ્વતંત્રતારકપણે જ છે-એવો વૈભવ છે. નિર્મળ પર્યાય જે પ્રગટી તે સ્વભાવના આશ્રયે પ્રગટે છે. કોઈ પર કે શુભવિકલ્પ તેનું કારણ નથી. આત્માની કોઈપણ શક્તિને રાગથી સાથે કે પર સાથે કારણ-કાર્યપણું નથી. શક્તિમાંથી રાગ પ્રગટે નહિ ને શક્તિ રાગને કરે નહિ.
આ આત્મસ્વરૂપની કથા વીતરાગે જાણેલી, વીતરાગે અનુભવેલી, વીતરાગે કહેલી અને વિતરાગ થવા માટેની વીતરાગી વૈભવની વાત છે. પ્રયોજનભૂતઃ
ધ્રુવમાં એકાગ્ર થતાં પર્યાયમાં શુદ્ધતા પ્રગટે છે; તે ક્ષણિક પર્યાય અંતરમાં અભેદ થાય છે. આ રીતે ધ્રુવપણું ને ક્ષણિકપણે બંને એક સમયમાં આવી જાય છે.
એકેક સમયની પર્યાયમાં અનંત શક્તિઓ એક સાથે પરિણમે છે. ગુણભેદે દરેક ગુણનું સામર્થ્ય જુદું હોવા છતાં આત્મદ્રવ્યના સામર્થ્યમાં બધા ગુણોનું સામર્થ્ય સમાઈ જાય છે; અભેદ આત્માના અનુભવમાં અનંતગુણની નિર્મળતાનું વેદન એકસાથે છે. સર્વ ગુણાંશ તે સમ્યક્રજ્વ.
- અહો, આત્મા ચૈતન્ય મહાસત્તા છે, તેને લક્ષમાં લે, તેમાં લક્ષ જતાં, જ્ઞાન જેનું લક્ષણ નથી એવા સમસ્ત પરભાવોનું લક્ષ છૂટી જશે. એક આત્મામાં અનંતગુણો, એકેક ગુણમાં અનંત પર્યાયનું સામર્થ્ય, ને એકેક પર્યાયમાં પણ સર્વજ્ઞતા-વગેરેનું અનંત સામર્થ્ય,આવડું જીવતત્ત્વ છે. “આવું છે' એમ અસ્તિથી કહેતાં “રાગાદિરૂપ નથી' એમ નાસ્તિની વાત પણ તેમાં સમાઈ જાય છે. આવા જીવતત્ત્વને જાણીને તેમાં એકાગ્ર થતાં સંવરનિર્જરા-મોક્ષરૂપ નિર્મલભાવ પ્રગટે છે.
સમયસાર એટલે શુદ્ધાત્મા. જેને સુખ-સ્વતંત્રતા અને શાંતિ જોઈતી હોય, દુઃખપરતંત્રતા ને અશાંતિથી છૂટવું હોય, તેણે પોતાના સ્વભાવને જાણવો જોઈએ, કારણ કે સુખ પોતાના સ્વભાવમાં છે. અનંત શક્તિસંપન્ન નિજસ્વભાવનો અચિંત્ય મહિમા છે તે જાણીને તેમાં રત થાય તો પોતામાંથી જ પોતાનું સુખ પ્રગટે. ગુણની ઓળખાણ વડે પર્યાયમાં સુખ વગેરે પ્રગટે છે ને તેનું નામ “આત્મ પ્રસિદ્ધ છે.
-૨૨૦૩)
