________________
સ્વાનુભૂતિ પણ (૧૪) જ્ઞાનમય નિજ ભાવકો બસ ભૂલના અપરાધ હૈ;
જ્ઞાનકા સન્માન હી સંસીદ્ધ સમ્યક રાઘ હૈ. (૧૫મડાના અજ્ઞાસસે હી બંધ, સમ્યક જ્ઞાનસે હી મુક્તિ હૈ;
જ્ઞાનમય સંસાધના, દુઃખ નાશનેકી યુતિ હૈ. (૧૬) જો વિરાધક જ્ઞાનકો, સો ડૂબતા મજધાર મેં;
જ્ઞાનકા આશ્રય કરે, સો હોય ભવસે પાર છે. (૧૭) યું જાન મહિમા જ્ઞાનકી, નિજ જ્ઞાનકો સ્વીકાર કર;
જ્ઞાનકે અતિરિક્ત, સબ પરભાવકા પરિહાર કર. (૧૮) નિજ ભાવસે હી જ્ઞાનમય હો, પરમ આનંદિત રહો;
હોય તન્મય જ્ઞાનમેં, અબ શીધ્ર શિવ પદવી ધરો.
(૪) “જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ આત્મા” | (૧) અહાહા! આત્મા જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ પ્રભુ અનંત ધર્મસ્વરૂપ વસ્તુ છે. તેને પરદ્રવ્યોથી
અને પરભાવોથી ભિન્ન ઓળખવા માટે આચાર્યદેવ “જ્ઞાનમાત્ર' કહેતા આવ્યા છે. ત્યાં “જ્ઞાનમાત્ર વસ્તુ આત્મા” એમ કહેતાં જ્ઞાનથી વિરુદ્ધ જે જડ પદ્રવ્યો અને રાગાદિભાવો એનો તો નિષેધ થઈ જાય છે, પણ જ્ઞાનની સાથે રહેનારા જે દર્શન, વીર્ય, સુખ ઈત્યાદિ અનંત ગુણો તેનો કોઈ નિષેધ થતો નથી. આ રીતે જ્ઞાન સાથે બીજા અનંતધર્મો જ્ઞાનમાત્ર વસ્તુ આત્મામાં સાથે જ (અન્વયરૂ૫) હોવાથી જ્ઞાનમાત્ર આત્માને અનેકાન્તપણું છે. આત્મા અનેકાન્તમય હોવા છતાં અહીં તેનો જ્ઞાનમાત્રપણે કેમ ઉપદેશ કરવામાં આવે છે? જ્ઞાનમાત્ર કહેવાથી અન્ય ધર્મોનો નિષેધ માત્ર સમજાય છે. તેનું શું સમાધાન છે? - લક્ષણની પ્રસિદ્ધિ વડે લક્ષ્યની પ્રસિદ્ધિ કરાવવા માટે આત્માનો જ્ઞાનમાત્રપણે ઉપદેશ કરવામાં આવે છે. આત્માનું જ્ઞાન લક્ષણ છે, અસાધારણ ગુણ છે, માટે જ્ઞાનની પ્રસિદ્ધિ વડે તેના લક્ષ્યની-આત્માની પ્રસિદ્ધિ થાય છે.
જ્ઞાન આત્માને રાગાદિથી જુદો જાણી-શુદ્ધ એક આત્માને પ્રસિદ્ધિ કરે છે. કયું જ્ઞાન? પર તરફ વળેલું જ્ઞાન નહિ, પરંતુ અંતર્મુખ થઈને આત્માને જે જ્ઞાન જાણે છે તે જ્ઞાન આત્માનું લક્ષણ છે અને તે આત્માને પ્રસિદ્ધિ-પ્રગટ કરે છે. જ્ઞાન સ્વ-પર પ્રકાશક છે. સ્વ અને પર બંનેને પ્રકાશે છે.
૧૯૧)
