________________
પણ જે
સ્વાનુભૂતિ
પરિણમન ન પ્રગટે–એમ બને નહિ. શક્તિ સાથે વ્યક્તિની સંધિ છે. ત્રિકાળી શક્તિને કબૂલતાં તેની વ્યક્તિની પણ પ્રતીત થઈ જાય છે એટલે કે સાધક દશાનું નિર્મળ પરિણમન શરૂ થઈ જાય છે.
(૧૦) અનંત ગુણનો પિંડ અભેદ ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મા છે, તેની સન્મુખ જોઈને અનંત શક્તિઓની યથાર્થ કબૂલાત થાય છે અને અભેદ આત્માના આશ્રયે અનંત શક્તિઓની નિર્મળ પર્યાય પ્રગટી જાય છે.
(૧૧) આત્માની અનંત શક્તિઓમાંથી કોઈપણ શક્તિ, નિમિત્ત, વિકાર, પર્યાય, કે ભેદના આશ્રયે નથી. દરેક શક્તિ અભેદ આત્માના જ આશ્રયે છે. માટે અભેદ આત્માની દષ્ટિ સિવાય કોઈપણ ભેદ, પર્યાય, વિકાર કે નિમિત્તના આશ્રયથી લાભ માનવો તે મિથ્યાત્ત્વ છે અને તે જીવને શક્તિઓનું નિર્મળ પરિણમન થતું નથી. (૧૨) આત્મામાં ગુણો એકી સાથે છે અને પર્યાયો ક્રમે ક્રમે થાય છે. જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, સુખ, અસ્તિત્ત્વ, વસ્તુત્ત્વ, દ્રવ્યત્ત્વ, અગુરુલધુત્ત્વ, પ્રમેયત્ત્વ, પ્રદેશત્ત્વ વગેરે ગુણો બધાય અક્રમ છે અને પર્યાયો ક્રમબદ્ધ છે. આવા ક્રમ અને અક્રમરૂપ વર્તતા અનંત ધર્મો આત્મામાં છે, તેથી જ્ઞાનમાત્ર આત્મા અનંત ધર્મની મૂર્તિ છે. ૨ જ્ઞાન સ્વભાવ શું છે?
(૧)
(૨)
(૬)
આત્મા-જીવ એક ચૈતન્યદ્રવ્ય છે. તે એક સત્ છે, તેમાં અનંતગુણો છે. હવે એમાં મુખ્ય ગુણો (૧) અનંતજ્ઞાન (૨) અનંત દર્શન (૩) અનંત વીર્ય અને (૪) અનંત સુખ છે.
એ બધા ગુણોની પર્યાય સમયે સમયે પ્રગટ થાય છે તેમાં તેમનું કાર્ય થાય છે. આ રીતે આત્મામાં એક અનંત શક્તિરૂપ અનાદિ અનંત-એકરૂપ દ્રવ્ય સ્વભાવ છે અને બીજો વર્તમાન પર્યાય સ્વભાવ છે.
(૪) શ્રદ્ધા ગુણની વર્તમાન પર્યાય વિપરીતરૂપે પરિણમી રહી છે અને ચારિત્ર ગુણની પર્યાયમાં રાગ-દ્વેષ (કષાય)ના પરિણામ જણાય છે જે બંને માટે એક ‘મોહ’ શબ્દ વપરાય છે. અને તે જ જીવના દુઃખનું કારણ છે.
જ્ઞાનગુણ છે તેની પ્રત્યેક સમયની પર્યાય ત્રિકાળ જ્ઞાનપણે જ વર્તે છે. તે રાગપણે, મલિનપણે કે વિપરિતપણે પરિણમતી નથી. તેમાં યોગ્યતાનુસાર તરતમ્યતા છે ભલે.
(૫) જે
૧૮૮
