________________
સ્વાનુભૂતિ થાય (૧૨) જ્ઞાન, જ્ઞાનથી જ જાણે છે અને જ્ઞાન જ્ઞાનથી જ જણાય છે. જ્ઞાન પોતે પોતાને ન
જાણે અને પત્ને જાણે એમ કેમ બની શકે? કદીય ન બની શકે. ખરેખર તો જ્ઞાનની પર્યાય સ્વતરફ ઢળી એટલે જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ થયું. પ્રત્યક્ષ સ્વાનુભૂતિની દશા પ્રગટ થઈ. તે સ્વાનુભૂતિની દશામાં જે જ્ઞાન પ્રગટ થયું તે જ્ઞાન-જ્ઞાનને (જ્ઞાયકને) જાણે, સાથે અન્યને પણ જાણે. દ્રવ્યમાં સ્વ-પરને જાણવાની શક્તિ છે, તે જાણવાનું કાર્ય તો પ્રગટ પર્યાયમાં જ થાય છે.”
ચૈતન્ય જેનો સ્વભાવ છે એવી સ્વભાવના ભાવ-સ્વરૂપ વસ્તુ-આત્મા, તે
સ્વાનુભૂતિથી જણાય છે. (૧૩) સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન અને સમ્મચારિત્ર એ ત્રણે મળીને મોક્ષનો માર્ગ છે.
અર્થાત્ મોક્ષની પ્રાપ્તિનો ઉપાય છે.
સમ્યક શ્રદ્ધાઃ આમ જ છે-અન્યથા નથી એવો પ્રતીતિ ભાવ.
સમ્યજ્ઞાનઃ સંશય, વિપર્યય અને અનધ્યવસાય રહિત પોતાના આત્માનું તથા પરનું યથાર્થ જ્ઞાન તે સમ્યજ્ઞાન.
સમ્યક ચારિત્રઃ સમ્યદર્શન-જ્ઞાનપૂર્વક આત્મામાં સ્થિરતા એ સમ્યક ચારિત્ર છે.
- આ ત્રણે અનુક્રમે આત્માના શ્રદ્ધા-જ્ઞાન-ચારિત્ર ગુણોના શુદ્ધ પર્યાયો છે. (૧૪) “તત્વાર્થ શ્રદ્ધાનું સમ્યગ્દર્શનમ્
તત્ત્વ (વસ્તુના સ્વરૂપ સહિત અર્થ-જીવાદિ પદાર્થોની શ્રદ્ધા કરવી તે સમ્યગ્દર્શન છે.
તત્ત્વોની સાચી શ્રદ્ધાનું નામ સમ્યગ્દર્શન છે. “અર્થ એટલે દ્રવ્ય-ગુણપર્યાય; “તત્ત્વ' એટલે તેનો ભાવ-સ્વરૂપ; સ્વરૂપ (ભાવ) સહિત પ્રયોજનભૂત
પદાર્થોનું શ્રદ્ધાન તે સમ્યગ્દર્શન છે. (૧૫) પરમાર્થ મોક્ષકારણ (નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શનની વ્યાખ્યા)
જીવાદિનું શ્રદ્ધાન સમક્તિ, જ્ઞાન તેમનું જ્ઞાન છે,
રાગાદિ-વર્જન ચરણ છે, ને આ જ મુક્તિ પંથ છે. ગાથા ૧૫૫ ગાથાર્થઃ જીવાદિ પદાર્થોનું શ્રદ્ધાન સમ્યકત્ત્વ છે, તે જીવાદિ પદાર્થોનો અધિગમ જ્ઞાન છે.
અને રાગાદિનો ત્યાગ ચારિત્ર છે, આજ મોક્ષનો માર્ગ છે. ટીકાઃ મોક્ષનું કારણ ખરેખર સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર છે, તેમાં સમ્યગ્દર્શન તો જીવાદિ
૧૮૨)
