________________
MIS S
(૩) ગાથા ૬૮] હવે શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી આત્મા જન્મ, મરણ, બંધ અને મોક્ષને કરતો નથી એમ કહે છે :
ण वि उप्पज्जइ ण वि मरइ बंधु ण मोक्खु करेइ ।
जिउ परमत्थे जोइया जिणवरु एउँ भळेइ ॥६८ ॥ અન્વયાર્થ હે યોગી ! પરમાર્થથી જીવ ઉત્પન્ન થતો નથી, મરતો નથી, બંધ અને મોક્ષને કરતો નથી. એમ જિનેન્દ્રદેવ કહે છે.
ભાવાર્થ જો કે આત્મા શુદ્ધ આત્માની અનુભૂતિનો અભાવ હોતાં, શુભાશુભ ઉપયોગરૂપે પરિણમીને જન્મ, મરણ અને શુભ-અશુભ બંધને કરે છે, અને શુદ્ધ આત્માની અનુભૂતિના સદ્ભાવમાં શુદ્ધ ઉપયોગરૂપે પરિણમીને મોક્ષ પણ કરે છે તો પણ શુદ્ધ પારિણામિક પરમભાવગ્રાહક શુદ્ધ દ્રવ્યાકિનયથી જન્મમરણ અને બંધ મોક્ષને કરતો નથી.
- અહીં શિષ્ય પ્રશ્ન પૂછે છેઃ જો શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનયરૂપ શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી મોક્ષને કરતો નથી તો શુદ્ધનયથી મોક્ષ નથી, તો પછી તેને માટે અનુષ્ઠાન કરવું વૃથા છે?
તેનો પરિહાર ઃ મોક્ષ ખરેખર બંધપૂર્વક છે અને શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી તો તે બંધ પણ નથી તે કારણે બંધના પ્રતિપક્ષભૂત એવો મોક્ષ તે પણ શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી નથી. વળી જો શુદ્ધ નિશ્ચયથી બંધ હોય તો સર્વદા બંધ જ રહે. આ વિષયના સમર્થનમાં દૃષ્ટાંત કહે છે? કોઈ એક પુરુષ સાંકળથી બંધાયો છે અને બીજો બંધ રહિત છે. જે બંધાયો છે તેને છૂટ્યો એવો વ્યવહાર ઘટે છે. બીજા પુરુષને (જે પહેલેથી જ બંધાયો નથી તેને) તમે છૂટ્યા' એમ જો કહેવામાં આવે તો તે ક્રોધ કરે છે કારણ કે બંધ નહોતો તો પછી મોક્ષનું વચન કઈ રીતે ઘટે? તેવી રીતે શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી જીવને પણ બંધના અભાવમાં “મુક્ત” એવું વચન પણ ઘટતું નથી.
“અહીં વીતરાગ નિર્વિકલ્પ સમાધિમાં રત સ્વશુદ્ધાત્મા મુક્ત જીવ સદશ ઉપાદેય છે.” એવો ભાવાર્થ છે.
વિશેષ પ્રવચનઃ જો કે આ આત્મા શુદ્ધ પરમ પરિણામિક ભાવરૂપ વસ્તુ છે, તે ન બંધની કર્તા છે, ન મોક્ષ માર્ગની કર્તા છે, ન મોક્ષની કર્તા છે-આ સૂક્ષ્મ વાત છે. જે ધ્રુવ વસ્તુ છે, તે સંસારના ભાવને કરતી નથી, મોક્ષમાર્ગને કરતી નથી અને મોક્ષને પણ કરતી નથી.
અખંડાનંદ ધ્રુવ તત્ત્વ એવો આત્મા જન્મ-મરણ, બંધ-મોક્ષ આદિ અવસ્થા કરતો
