________________
ન સ્વાનુભૂતિ (૧૯) એકલો પુરુષાર્થ કરું, પુરુષાર્થ કરું..કરું..કરું એવી એકાંત કર્તા બુદ્ધિ-પુરુષાર્થની
બુદ્ધિ રહે... એકાંત પુરુષાર્થ બુદ્ધિ રહે તે પણ મિથ્યાત્વ છે. કોઈપણ કાર્ય થાય ત્યારે પાંચ સમવાય સાથે જ હોય... (૧) સ્વભાવ (૨) નિયતિ (૩) કાળ (૪)
નિમિત્ત અને પુરુષાર્થ... આ વાત યાદ રાખવી. (૨૦) જ્યાં સુધી ઓછી ઉપાધિવાળા ક્ષેત્રે આજીવિકા ચાલતી હોય ત્યાં સુધી વિશેષ
મેળવવાની કલ્પનાએ મુમુક્ષુએકોઈ એક વિશેષ અલૌકિક હેતુ વિનાવધારે ઉપાધિવાળા
ક્ષેત્રે જવું ન ઘટે; કેમ કે તેથી ઘણી સવૃત્તિઓ મોળી પડી જાય છે, અથવા - વર્ધમાન થતી નથી.
લૌકિક વિશેષતામાં કાંઈ સારભૂતતા નથી-એમ નિશ્ચય કરવામાં આવે તો માંડ આજીવિકા જેટલું મળતું હોય તો પણ તૃપ્તિ રહે! (૨૧) ત્રિકાળી દ્રવ્ય સ્વભાવ અને પરિણામ સ્વભાવ (પર્યાયસ્વભાવ) આ બંને સર્વથા
જુદા જ છે, પરંતુ સમુચ્ય દ્રવ્યની અપેક્ષા એમને એક કહેવામાં આવ્યા છે. - પર્યાય દ્રવ્યથી સર્વથા જ ભિન્ન છે. એકાંત ભિન્ન જ છે. એવું જોર આપ્યા
વિના પર્યાય ઉપરથી દૃષ્ટિ નહિ હટે, અને દૃષ્ટિનું જોર દ્રવ્ય પર જતું નથી. (૨૨) મુમુક્ષુ જીવને આ કાળને વિશે સંસારની પ્રતિકૂળ દશાઓ પ્રાપ્ત થવી તે તેને
સંસારથી તરવા બરાબર છે. અનંતકાળથી અભ્યાસેલો એવો આ સંસાર સ્પષ્ટ
વિચારવાનો વખત પ્રતિકૂળ પ્રસંગે વિશેષ હોય છે-એ વાત નિશ્ચય કરવા યોગ્ય છે. (૨૩) ભોળા જીવો! બાહ્ય પરિસ્થિતિઓને સંભાળ્યા કરે છે; અંદરની રીતોને સમજવાનો
પ્રયત્ન નથી કરતા; અંદરની રીત સંભાળવાથી બાહ્ય સ્થિતિમાં સહજ જ નિયમિત કાર્ય થતું જોવામાં આવશે. પરંતુ કમનશીબે આત્માને ન તો પોતાનો ભરોસો છે
અને ન બાહ્ય પરિસ્થિતિઓનો ભરોસો! (૨૪) “જે થવાનું છે તે થાય છે, એવું જેણે સમજી લીધું તો પરમાં ફેરફાર કરવાનું તો ન
જ રહ્યું, સ્વમાં પર ફેરફાર કરવાનું મટી ગયું-અને દ્રવ્ય સમજાઈ ગયું-આ જ સત્ય
પુરુષાર્થ છે. (૨૫) પર્યાય પરદ્રવ્યથી ન થાય, નિમિત્તથી ન થાય, પોતાના દ્રવ્યથી પણ ન થાય, પણ
પર્યાયની યોગ્યતારૂપે જન્મક્ષણે સ્વકાળથી પર્યાય થાય છે. પર્યાયને સ્વસમ્મુખ કરું, અંતરમાં વાળું, એવી એવી સૂક્ષ્મભ્રાંતિ જીવને રહયા કરે છે, પર્યાયનું મુખ બદલવાનું છે એ અપેક્ષાએ આ વાત સાચી છે, પરંતુ ધ્રુવ પર બેસતાં જ એ સહજ થઈ જાય છે. આ બહુ સૂક્ષ્મ વાત છે.
- ૧૭પ૦
