________________
ના
સ્વાનુભૂતિ છે અને એક જ ક્ષેત્રે ઉપજવું થાય છે તે ચૈત્ય-ચેતક-શૈય-જ્ઞાયક ભાવની
અતિ નિકટતાથી થાય છે પણ એક દ્રવ્યપણાને લીધે નથી થતું. (૨) જેમ પ્રકાશવામાં આવતાં ઘટપટાદિ પદાર્થો દીપકના પ્રકાશપણાને જાહેર કરે
છે, ઘટપટાદિ ને નહિ. તેમ જાણવામાં આવતાં રાગાદિક ભાવો આત્માના લાયકપણાને જ પ્રસિદ્ધ કરે છે, રાગાદિને નહિ. કેમકે દીવાનો પ્રકાશ દીપકથી તન્મય છે. તેથી પ્રકાશ દીપકની પ્રસિદ્ધિ કરે છે, તેમ જ્ઞાન આત્માથી તન્મય
હોવાથી જ્ઞાન આત્માને પ્રકાશે છે–પ્રસિદ્ધ કરે છે, રાગાદિને નહિ.. (૩) કામ-ક્રોધાદિ કષાયભાવો જ્ઞાનમાં જણાય છે તે ખરેખર રાગાદિને પ્રકાશતા
નથી કેમ કે રાગાદિ જ્ઞાનમાં તન્મય થયા નથી પણ રાગાદિ સંબંધીનું જ્ઞાન પોતાના જ્ઞાનને પ્રકાશે છે, ચેતન્યસ્વયં પ્રકાશ સ્વભાવી હોવાથી પર સંબંધીના
પોતાના જ્ઞાનને પ્રકાશે છે, પરને પ્રકાશતો નથી. (૪) દરેક પર્યાય સત્ છે, સ્વતંત્ર છે, એને પરની અપેક્ષા નથી. રાગનો કર્તા તો
આત્મા નહિ પણ રાગનું જ્ઞાન કહેવું એ પણ વ્યવહાર છે. આત્મા પરને પ્રકાશે છે તે વ્યવહારથી વાત કરી. ખરેખર તો પરસંબંધીના પોતાના જ્ઞાનને જ પ્રકાશે છે. આ બધી જગતની ચીજો છે તે જ્ઞાનપ્રકાશમાં આવતી નથી અને જ્ઞાનપ્રકાશ - જગતની ચીજોમાં જતો નથી. જગતની ચીજો છે. તે સંબંધીની પોતાની પરપ્રકાશતા જ્ઞાનપ્રકાશને જ પ્રકાશે છે. આથી સિદ્ધ થયું કે બંધસ્વરૂપ રાગાદિના અને પ્રકાશસ્વરૂપ જ્ઞાનના લક્ષણો જુદા હોવાથી તેમને એકપણું નથી. તે બંનેના સ્વલક્ષણો જુદા જુદા જાણીને ભગવતી પ્રજ્ઞા છીણીને તે બંનેની અંતરંગ સાંધમાં પટકવાથી એટલે કે જ્ઞાનને આત્માની સન્મુખ વાળવાથી
રાગથી ભિન્ન ચેતન્યના અતીન્દ્રિય આનંદને અનુભવાય છે. (૮) પ્રશ્નઃ અલ્પકાળમાં મુક્તિ કેમ થાય? ઉત્તરઃ સ્વ કે પર કોઈ દ્રવ્યને, કોઈ ગુણને કે કોઈ પર્યાયને ફેરવવાની બુદ્ધિ જયાં ન
રહી ત્યાં જ્ઞાન જ્ઞાનમાં જ ઠરી ગયું, એકલો વીતરાગી જ્ઞાતાભાવ જ રહી ગયો, તેને અલ્પકાળમાં જ મુક્તિ થાય જ. બસી જ્ઞાનમાં જ્ઞાતાદ્રષ્ટાપણું રહેવું તે જ સ્વરૂપ છે, તે જ બધાનો સાર છે, જ્ઞાતાભાવને ચૂકીને ક્યાંય પણ ફેરફાર કરવાની બુદ્ધિ તે મિથ્થાબુદ્ધિ છે.
(૧૪૮૦૦
