________________
સ્વાનુભૂતિ ૧૪ આત્માનુંભવ સંબંધી
૨ાણકાઓ (૧) અહા! જુઓ તો ખરા ! ક્રમબદ્ધપર્યાયના નિર્ણયમાં કેટલી ગંભીરતા છે! દ્રવ્યની
પર્યાય પરથી ફરે છે એ તો વાત છે જ નહિ, પણ દ્રવ્ય પોતે પોતાની પર્યાયને આડી અવળી ફેરવવા માંગે, તોય ફરે નહિ. જેમ ત્રિકાળી દ્રવ્ય પલ્ટીને બીજારૂપે થતું નથી
તેમ તેનો એકેક સમયનો અંશ-પરિણામ પણ પલ્ટીને બીજા અંશે રૂપે થતો નથી. (૨) ત્રિકાળી દ્રવ્યના એકેક સમયના પરિણામ સત્ છે, એ “સ” જેને નથી બેઠું ને
પર્યાયોમાં ફેરફાર કરવાનું માને છે તેને વસ્તુના સ્વભાવની, સર્વજ્ઞ દેવની, ગુરુની કે શાસ્ત્રની વાત બેઠી નથી અને ખરેખર તેણે તે કોઈને માન્યા જ નથી. ક્રમબદ્ધ પર્યાયનો સિદ્ધાંત એ તો સર્વ આગમના મંથનનો સાર છે. ક્રમબદ્ધ એ પરમ સત્ય છે. ક્રમબદ્ધમાં અકર્તાપણું સિદ્ધ કરે છે અને જ્ઞાતાપણું સ્થાપિત કરે છે. ક્રમબદ્ધમાં જ્ઞાયકદ્રવ્યની વિશેષતા છે. જ્ઞાન જાણે છે કે રાગ-દ્વેષના વિકલ્પ ક્રમબદ્ધ થઈ રહ્યા છે, જ્ઞાન જાણે છે કે શરીરના પુદ્ગલ પરમાણુઓનું પરિણમન પણ ક્રમબદ્ધ થઈ રહ્યું છે અને હું તો કાંઈ જ નથી કરી રહ્યો. બધું જ સહજ જગતમાં નિયત ક્રમમાં નિયત સમયે બની જ રહ્યું છે તો પછી આમાં મારે શું કરવાનું આવ્યું? પરને જાણવાની વાત પણ વ્યવહારથી છે. નિશ્ચયથી તો જ્ઞાનની પર્યાય તેની તે સમયની યોગ્યતા પ્રમાણે પોતેને જ જાણી રહી છે. ભૂમિકા અનુસાર દરેક જીવને વિકલ્પ-શુભાશુભ ભાવ આવે છે તે પ્રમાણે જડની ક્રિયા પણ થઈ જાય છે. એ બંનેથી ભિન્ન જ્ઞાયક પ્રભુ ભગવાન આત્મા જુદો છે
એવું ભેદજ્ઞાન કરવું એ જ ધર્મનો સાર છે. (૬) પરનો કર્તા તો કયાંય રહ્યો, પણ પરનો જાણનાર પણ નથી. પોતે જ શેય છે, પોતે
જ જ્ઞાન છે, પોતે જ જ્ઞાતા છે. (૭) વાણી, વિચાર, મંથન, ચિંતન-મનન એ બધું વિકલ્પરૂપ જ છે. તેનાથી જુદું
વિકલ્પાતિત એક ટકતું શાયકતત્ત્વ તે આત્મા છે. તેનું અસ્તિત્વ ખ્યાલમાં આવે, હું જુદો... હું આ જ્ઞાયક જુદો એવું નિરંતર ઘૂંટણ રહે તો જેવો વીતરાગ સ્વભાવ છે એવો બનતો રહે અને જો બે ઘડી અભિપ્રાયની ધારા ચાલુ રહે તો એવો જ
