________________
સ્વાનુભૂતિ (૬) આત્મદર્શનની સંપૂર્ણ વિશ) (૧) મૂળમાં ભૂલ આચાર્ય ભગવંતો એ જીવને સૌથી પહેલાં અનાદિની ભૂલ બતાવી
છે. સંસાર પરિભ્રમણનું દુઃખનું સાચું કારણ (૧) મિથ્યાત્વ (૨) અજ્ઞાન અને (૩) અસંયમ છે. જે સ્વરૂપ સમજ્યા વિના પામ્યો દુઃખ અનંત.”
“ઊપજે મોહ વિકલ્પથી, સમસ્ત આ સંસાર;
અંતર્મુખ અવલોકતાં, વિલય થતાં નહિ વાર.” મોહ એટલે મિથ્યાત્વ અને વિકલ્પ એટલે રાગ-દ્વેષ જીવને અટકવાના સ્થાનો ઘણા
છે એ વિચારવા જેવા છે. (૧) મિથ્યાત્વઃ દેહમાં એકત્ત્વ બુદ્ધિ (ભાસ્યો દેહ અધ્યાસથી આત્મા દેહ સમાન...) (૨) ઓધ સંસાઃ અત્યાર સુધી જે કર્યું તે ઓધે ઓધે (યમ, નિયમ, સંયમ આપ કિયો) (૩) લોક સંજ્ઞાઃ લોકભયથી કે લોકમાં સારું દેખાડવા ધર્મની પ્રવૃત્તિ કરવી. (૪) પુણ્યના લશેઃ પુણ્યથી ધર્મ થાય એ ઉપદેશ અનુસાર શુભ પ્રવૃત્તિ કરવી. (૫) નિમિત્તમાં અટકવુંઃ ગચ્છ, મત કે સંપ્રદાયની પ્રવૃત્તિ કે કુળગુરુમાં અટકવું. (૬) મંદ કષાયમાં : બાહ્ય વ્રત, તપ, જપ, ક્રિયાકાંડ – કષાયની મંદતામાં અટકવું. (૭) ક્ષયોપશમ જ્ઞાનમાં માત્ર શાસ્ત્રોની જાણકારી, શબ્દ જ્ઞાનમાં, ચર્ચા, વાદવિવાદ અટકવું. (૮) માન કષાયમાં ક્ષયોપશમ જ્ઞાન અને મંદ કષાયનું અભિમાન.. (૯) શુભ રાગમાં રાગથી ધર્મ થાય એમ માની શુભ ભાવમાં અટકવું. (૧૦) વિકલ્પમાં અંતે “શુદ્ધ, બુદ્ધ, ચૈતન્ય ઘામ, હું જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવી ભગવાન
- આત્મા છું.' એવા વિકલ્પોની જાળમાં અટકવું.... હવે આ બધાથી પર-નિર્વિકલ્પ આત્માનો અનુભવ તો કાંઈક જુદી જ વસ્તુ છે-અને તે જ સાધ્ય છે.
તેનું ધ્યેય જે ત્રિકાળી જ્ઞાયક ભગવાન આત્મા તે પરમપરિણામીકભાવ વીતરાગભાવ એવો ભાવ તેનું લક્ષ, એકાગ્રતા કરી પર્યાયમાં કેમ પ્રગટ થાય તેની જે વિધિ તેને સાધના કહેવામાં આવે છે. તેની પ્રક્રિયા આ પ્રમાણે છે. પાંચ પદમાં સમજાવવામાં આવી છે.
| સાધનાનો ક્રમ (૧) પાત્રતાઃ “કષાયની, ઉપશાંતતા, માત્ર મોક્ષ અભિલાષ,
ભવે ખેદ, પ્રાણી દયા ત્યાં આત્માર્થ નિવાસ.” વિશાળ બુદ્ધિ, સરળતા, મધ્યસ્થતા અને જિતેન્દ્રિયપણું.” “દયા, શાંતિ, સમતા, ક્ષમા, સત્ય, ત્યાગ અને વૈરાગ્ય.”
આવી પાત્રતા પ્રથમ ભૂમિકામાં અને સૌથી અગત્યના “રૂચી
