________________
(૨)
(૩)
દષ્ટિનો વિષય છે (૫) નિયમસાર , (દષ્ટિનો વિષય)
ગાથા ૩] (૧) જે નિયમથી કરવા યોગ્ય છે તે નિયમ છે એટલે કે જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર જ નિયમ
છે અને તેના વિપરિતતાના પરિવાર માટે “સાર” શબ્દ યોજેલ છે. યથાર્થરૂપે કરવા યોગ્ય જે રત્નત્રય છે; તે નિયમ છે; નિશ્ચય રત્નત્રયથી વિપરિત એવો વ્યવહાર રત્નત્રયનો રાગ મોક્ષમાર્ગ નથી, પરંતુ બંધ માર્ગ છે. મોક્ષ માટે જો કાંઈ કરવા યોગ્ય હોય તો તે રાગરહિત શુદ્ધ રત્નત્રય જ છે. નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રરૂપ જે શુદ્ધ રત્નત્રય છે તે જ મોક્ષમાર્ગ છે. એના સિવાય વ્યવહાર રત્નત્રયનો વિકલ્પ પણ નિશ્ચયરત્નત્રયથી વિપરીત છે, તેના
આશ્રયથી-અવલંબનથી મોક્ષમાર્ગનથી-એમતે વ્યવહારનું અવલંબન છોડવા જેવું છે. (૪) શુદ્ધ રત્નત્રયરૂપ તારું કર્તવ્ય છે તેનું કારણ તારા સ્વભાવમાં જ મોજૂદ છે. અંતરમાં
જ્યારે દૃષ્ટિ કર ત્યારે મોક્ષમાર્ગનું કારણ તારામાં રહેલું જ છે. આ કાર્ય થઈ જાય છે. (૫) શુદ્ધ રત્નત્રયરૂપ નિયમ તે મોક્ષમાર્ગ છે-કાર્યરૂપે છે, કર્તવ્યરૂપ જે કાર્યનિયમ તેનું
કારણ કોણ? કારણ તેને કહેવાય કે જેના આશ્રયથી કાર્ય પ્રગટ થાય. જે રીતે કાર્ય
વર્તમાનમાં હોય છે, તે જ રીતે તેના આશ્રયભૂત કારણ પણ વર્તમાનમાં જ હોય છે. (૬) “નિયમ સાર’ એટલે સ્વભાવ રત્નત્રય. એ સ્વભાવ રત્નત્રયના બે પ્રકાર છે-એક
કારણરૂપ અને બીજો કાર્યરૂપ; “જે સહજ પરમ પરિણામિક ભાવમાં સ્થિત, સ્વભાવ અનંત ચતુષ્ટયાત્મક શુદ્ધ જ્ઞાનચેતના પરિણામ છે તે કારણ નિયમ છે અને નિશ્ચયથી જે કરવા યોગ્ય છે એટલે પ્રયોજનરૂપ છે-એવા સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર એ કાર્ય
નિયમ છે. (૭) કારણ નિયમ તો બધા જીવોમાં ત્રિકાળ રહેલ છે તે કાંઈ નવો નથી કરવો પડતો
પરંતુ તે કારણ નિયમનું લક્ષ કરવાથી તેના આશ્રયથી કાર્યનિયમરૂપ મોક્ષમાર્ગ નવો પ્રગટ થાય છે અને તે જ ખરેખર કર્તવ્ય છે. જીવને નિયમથી કરવા યોગ્ય જે કાર્ય છે તે નિયમ છે. શરીરાદિ જડ પદાર્થોનાં કાર્ય તો આત્માથી ભિન્ન છે. તેથી તે જીવના કાર્યો નથી. મિથ્યાત્વ તથા રાગદ્વેષરૂપી કાર્યને પ્રતિક્ષણ કરતો એવો આ જીવ અનાદિથી સંસાર પરિભ્રમણ કરી રહ્યો છે, એટલા માટે તે પણ જીવનું ખરું કર્તવ્ય નથી.
૦૧૦૭
