________________
gggS સ્વાનુભૂતિ
જીવાદિનું શ્રદ્ધાન સમકિત, જ્ઞાન તેમનું જ્ઞાન છે,
રાગાદિ-વર્જન ચરણ છે, ને આ જ મુક્તિ પંથ છે.” ગાથાર્થઃ જીવાદિ પદાર્થોનું શ્રદ્ધાન સમ્યકત્ત્વ છે, તે જીવાદિ પદાર્થોનો અધિગમ જ્ઞાન છે અને રાગાદિનો ત્યાગ ચારિત્ર છે; આ જ મોક્ષનો માર્ગ છે.
ટીકાઃ મોક્ષનું કારણ ખરેખર સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર છે. તેમાં સમ્યગ્દર્શન તો જીવાદિ પદાર્થોના શ્રદ્ધાન સ્વભાવે જ્ઞાનનું થવું-પરિણમવું તે છે; જીવાદિ પદાર્થોના જ્ઞાન સ્વભાવે જ્ઞાનનું થવું-પરિણમવું તે જ્ઞાન છે; રાગાદિના ત્યાગ સ્વભાવે જ્ઞાનનું થવુંપરિણમવું તે ચારિત્ર છે. તેથી એ રીતે એમ ફલિત થયું કે સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર એ ત્રણે એકલું જ્ઞાનનું ભવન (પરિણમન) જ છે. માટે જ્ઞાન જ પરમાર્થ મોક્ષકારણ છે.
ટીકામાં ‘જીવાદિ પદાર્થોના શ્રદ્ધાનસ્વભાવે જ્ઞાનનું થવું-પરિણમવું સમકિત કહ્યું છે.” ઝીણી વાત છે. પ્રભુ !
વિશેષાર્થ: ભગવાન આત્મા અનંતજ્ઞાન અને આનંદનો સાગર છે. તે જેવો છેવીતરાગ સ્વરૂપ છે-તેના શ્રદ્ધાનપણે જે અંતરમાં તદ્રુપ પરિણમન થાય તે સમકિત છે. “હું સદાય વીતરાગસ્વરૂપ જ છું.” આવો જે પ્રતીતિભાવ તે સમકિત છે. આવું જે નિર્મળજ્ઞાન તે સમ્યજ્ઞાન છે અને શુદ્ધસ્વરૂપના આશ્રયે જે રાગનો અભાવ થયો તે વીતરાગી ચારિત્ર છે અને સંપૂર્ણ આત્માનું સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર રૂપ પરિણમન તે ધર્મ છે. જીવાદિ પદાર્થોનું જે ભેદરૂપ શ્રદ્ધાન તે સમ્યગ્દર્શન નહિ. એ તો રાગ છે. સમ્યગ્દર્શન તો શુદ્ધ ચેતન્યસ્વરૂપ આત્માના અંતરંગ શ્રદ્ધાનના રાગરહિત પરિણમનરૂપ છે. સમ્યગ્દર્શન તે આત્માની પ્રતીતિરૂપ વીતરાગી પર્યાય છે. સ્વસંવેદન-પ્રત્યક્ષ સ્વરૂપના જ્ઞાનને જ્ઞાન કહ્યું છે. આ નિર્વિકલ્પ સ્થિતિ છે.
સભ્યત્વ પ્રગટ કરવાની સૂક્ષ્મ વિવ ૧) ટૂંકમાં આ પ્રમાણે છે :(અ) “જે શુદ્ધ જાણે આત્મને તે શુદ્ધ આત્મા જ મેળવે;
અણશુદ્ધ જાણે આત્મને અણશુદ્ધ આત્મા જ તે લહે. સમયસાર ગાથા ૧૮૬. (બ) “તારી વર્તમાન જ્ઞાનની પર્યાય દુઃખના કારણો તરફ વળે છે તેને સુખના
કારણભૂત સ્વભાવ સન્મુખ વાળ.” (ક) “પોતે ભગવાન આત્મા અનંત અનંત ગુણ સંપન્ન જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ છે, એનો મહિમા લાવીને સ્વ સન્મુખ થા!'
- ૧૪ -
