________________
આ
દષ્ટિનો વિષય (૧૪) જે રીતે કાર્ય વર્તમાન છે તે જ રીતે તે કાર્યના આધારરૂપ ધૃવકારણ પણ વર્તમાન છે.
જે રીતે સામાન્ય દ્રવ્ય ત્રિકાળ ધ્રુવ છે. તે જ રીતે તેનું વિશેષરૂપ વર્તમાન ધ્રુવ પણ વર્તે છે. જો વર્તમાન પરિપૂર્ણ કારણરૂપ ધ્રુવ ન વર્તતું હોય તો તેમાં મોક્ષમાર્ગરૂપી કાર્ય પ્રગટવાનું સામર્થ્ય ક્યાંથી આવશે? જે નિર્મળ કાર્ય છે તે વર્તમાન વર્તતા
ધ્રુવકારણની સાથે અભેદ થાય છે. (૧૫) અહીં “સામાન્ય ધ્રુવ અને વિશેષ ધ્રુવ' એમ કહીને કાંઈ ધ્રુવના બે ભાગ નથી
બતાવવા, પરંતુ ધ્રુવ સ્વભાવની પરિપૂર્ણતા બતાવવી છે. ' (૧૬) જે રીતે ત્રિકાળી સામાન્ય ધ્રુવ છે તે રીતે તેનું વર્તમાન વિશેષ પણ ધ્રુવ છે, તેને
આશ્રયે નિર્મળ કાર્ય પ્રગટ થઈ જાય છે, તેથી તેને કારણ એટલે કે “કારણ શુદ્ધ પર્યાય' કહેવાય છે. ત્રિકાળી અભેદ સ્વભાવનું બળ વર્તમાનમાં પણ એવું ને એવું જ છે. તે દૃષ્ટિનો વિષય છે. પરંતુ તેનું વેદન નથી હોતું, વેદન તેના આશ્રયે જે
નિર્મળ પર્યાય પ્રગટ થાય છે તેનું હોય છે. (૧૭) આત્મામાં ત્રિકાળી ધ્રુવસ્વભાવનો અંદરનો ભાગ શુદ્ધ છે અને તેની વર્તમાન સપાટી
પણ તેવી જ શુદ્ધ છે, તેના આધારે મોક્ષમાર્ગરૂપી ઝાડ ઊગે છે, “વર્તમાન” કહેવાથી
અહીં વર્તમાન વર્તતી ઉત્પાદ-વ્યયવાળી પર્યાય નહિ સમજવાની. (૧૮) પ્રત્યેક આત્મામાં પરમાત્મા દશા પ્રગટ થવાની શક્તિ છે, તેથી પ્રત્યેક આત્મા
કારણ પરમાત્મા છે. કારણ પરમાત્મા કહેતાં તેમાં ત્રિકાળી દ્રવ્ય,ગુણ તથા તેની વર્તમાનરૂપ “કારણ શુદ્ધ પર્યાય”—ત્રણેય આવી જાય છે. આ વર્તમાન ધ્રુવરૂપ કારણ
શુદ્ધ પર્યાય વિના દ્રવ્યની અખંડતા સિદ્ધ નથી થતી. આ (૧૯) ધર્માસ્તિકાયાદિ ચાર દ્રવ્યોમાં તો ઉત્પાદ-વ્યયવાળી પરિણતિ પારિણામિક ભાવરૂપ
હંમેશા એકરૂપ છે અને અનાદિ અનંત સશ પરિણમન છે. સર્વેને જાણનારો જ્ઞાયકતત્ત્વ જીવ છે તેની પર્યાયો સંસાર અથવા મોક્ષરૂપ ઉત્પાદ-વ્યયવાળી છે, તે હંમેશા એકરૂપ નથી પરંતુ વિવિધતા છે. કોઈવાર મિથ્યાત્વાદિ સંસાર પર્યાય, કોઈવાર સમ્યગ્દર્શનાદિ સાધક દશા અને કોઈવાર પૂર્ણ શુદ્ધતારૂપ સિદ્ધ દશા આ રીતે ખંડખંડ છે, એકરૂપ નથી. જીવની જે ખંડરહિત એકરૂપ ધ્રુવ પરિણતિ છે તેને અહીં ‘શુદ્ધ જ્ઞાન ચેતના પરિણામ કહેલ છે જે સદા એકરૂપ પરિણામિક ભાવસ્વરૂપ
છે. આ કારણ શુદ્ધ પર્યાય પારિણામિક ભાવની નિરપેક્ષ પરિણતિ છે. (૨૦) એવો કયો ભાવ છે કે જેના આશ્રયે એકાગ્રતા થઈ શકે ? સ્વયં આત્મામાં જ એક ધ્રુવ પરિણતિ અનાદિ-અનંત એકરૂપ શુદ્ધ પારિણામિકભાવે વર્તે છે. દ્રવ્ય, ગુણ
-૧૦૯૦૦
