________________
pp સ્વાનુભૂતિ (૧૪) આત્મામાં કેવળજ્ઞાન-કેવળદર્શન-અનંત આનંદ-અનંત વીર્ય આદિ અનંત શક્તિઓ
ભરી પડી છે એમાંથી વ્યક્તરૂપ અવસ્થા થાય છે. શક્તિ પડી છે તેને ભજો, પર્યાયને નહિ, રાગને નહિ, નિમિત્તને નહિ. આત્મા શક્તિરૂપ છે તેની ભક્તિ
કરવી તે મોક્ષમાર્ગ છે. (૧૫) શરીર, મન, વાણી આત્માને તાબે છે ને તેમની ક્રિયા આત્મા કરી શકે છે એમ
માનવું તે મિથ્યાત્વ છે. (૧૬) આત્મા, શરીર-મન-વાણીને તાબે છે અને તેમની ક્રિયાથી આત્માને ધર્મ થાય છે
એમ માનવું તે પણ મિથ્યાત્વ છે કારણ કે બંને ભિન્ન ભિન્ન દ્રવ્યો છે. (૧૭) આ આત્માનો સ્વભાવ અરિહંત ભગવાન જેવો જ પુણ્ય-પાપરહિત છે. આત્માના
વીતરાગી સ્વભાવને ચૂકીને જે પુણ્ય-પાપ થાય તેને પોતાનું સ્વરૂપ માનવું તે મિથ્યાત્વ છે.
તે મિથ્યાત્વનો નાશ કર્યા વગર ધર્મ થતો નથી. તે મિથ્યાત્વનો નાશ કેમ થાય તેનો ઉપાય અહીં બતાવે છે. (૧૮) જે કોઈ જીવ ભગવાન અરિહંતના આત્માને દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયપણે બરાબર જાણે
છે તે જીવ પોતાના આત્માને જાણે છે ને તેનો મિથ્યાત્વમોહ ચોક્કસ નાશ પામે
છે એટલે તેને શુદ્ધ સમ્યક પ્રગટે છે. આ ધર્મનો ઉપાય છે. (૧૯) અરિહંતના આત્માનો કાયમી એકરૂપ રહેનાર સ્વભાવ કેવો છે, તેના જ્ઞાનાદિ ગુણ
કેવા છે, તેને જે જાણે તે જીવ અરિહંત જેવા પોતાના આત્માના દ્રવ્ય-ગુણપર્યાયને ઓળખીને પછી અભેદ આત્માની અંતરદષ્ટિ કરીને મિથ્યાત્વને ટાળે ને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરે. આ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરવાનો સચોટ ઉપાય છે. આ
પ્રવચનસારની ગાથા (૮૦) નો ટૂંકો સાર છે. (૨૦) ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મા સૂક્ષ્મ અતિન્દ્રિય વસ્તુ છે; એ કંઈ ઈન્દ્રિયગ્રાહ્ય વસ્તુ નથી કે
બહારથી જણાઈ જાય. એ તો અંતમુખ જ્ઞાનનો વિષય છે. અતિન્દ્રિય હોવા છતાં અંતર્મુખ જ્ઞાનવડે તે સ્વાનુભવમાં આવી શકે છે. તે સ્વાનુભૂતિમાં એકસાથે અનંતગુણોનું નિર્મળ પરિણમન સમાયેલું છે.
આ સ્વાનુભૂતિ-ક્રિયા અન્ય કારકોથી નિરપેક્ષ છે; તેના છ એ કારકો પોતામાં જ સમાય છે. અજ્ઞાનભાવમાં ય કાંઈ પર કારકો ન હતા; અજ્ઞાન વખતે યે જીવ પોતે જ પોતાના અજ્ઞાનમયછ કારકોરૂપ પરિણમતો હતો; ને હવે જ્ઞાનદશામાં ય તે સ્વતંત્રપણે પોતાના જ કારકોથી પરિણમે છે.
૧૩૯)
