________________
દૃષ્ટિનો વિષય
. દાનાદિ વિકલ્પ જે ઊઠે છે તે વિકાર છે, તે એક અંશમાં છે, તેથી નિશ્ચય કહ્યો અને અશુદ્ધ હોવાથી અશુદ્ધ નિશ્ચયથી સંબંધ છે એમ કહ્યું.
રાગાદિ ભાવકર્મ અર્થાત પુણ્ય અને પાપનો જે વિકલ્પ ઊઠે છે, શુભ-અશુભ ભાવ ઊઠે છે, તે મલિન હોવાથી ભાવકર્મ કહેવાય છે. તે પર્યાયનો ભાવ છે, દ્રવ્યનો નહિ. દ્રવ્ય પર્યાય વિનાનું છે, દ્રવ્યમાં પર્યાય કયાં છે? દ્રવ્ય તો દ્રવ્ય જ છે.
ભગવાન આત્મા અનાદિ અનંત, અકૃત્રિમ વસ્તુ સત્ છે, અનંતકાળનું એક જ સત્ત્વ છે. તે વસ્તુ બેહદ જ્ઞાન, દર્શન, આનંદથી ભરેલી છે. તેની વર્તમાન એક સમયની અવસ્થામાં પરનો સંબંધ કહેવો, તે અસભૂત અર્થાત્ જુઠા નયથી છે. અખંડ પૂર્ણ દ્રવ્ય હોવા છતાં પણ, તેના એક અંશમાં, પુણ્ય-પાપ અને રાગ-દ્વેષ અને આ પુણ્ય તથા પુણ્યના ફળ ઠીક છે-એવો જે મિથ્યાષ્ટિનો મિથ્યાત્વભાવ તે પર્યાયના એક અંશમાં છે, તેથી તેને નિશ્ચય કહ્યો અને મલિન હોવાથી અશુદ્ધ કહ્યો. ભગવાન આત્મા ! એક સેકંડના અસંખ્યાત ભાગમાં પૂર્ણ ધ્રુવ, આનંદકંદ, દ્રવ્ય-વસ્તુ છે; રાગ અને વિકલ્પમાં પ્રેમ કરીને તેનો અનાદાર કર્યો. હે જીવ! તેમાં તારા જીવનો ઘાત થાય છે.
પરમ આનંદમૂર્તિ ભગવાન વસ્તુ, જેની ખાણમાં અનંત પરમાત્મા પડ્યા છે. સિદ્ધની સમય સમયની અવસ્થા થાય છે, એવા અનંત પરમાત્મા આત્મદ્રવ્યમાં પડ્યા છે. આવું જે આત્મદ્રવ્ય તેનો આદર છોડીને એક સમયના અંશનો આદર કર્યો તેથી મિથ્યાભાવ થયો અને તેથી જ રાગ-દ્વેષ થયા તે અશુદ્ધ નિશ્ચયનયથી થયા છે, શુદ્ધ નિશ્ચય સ્વભાવમાં તે નથી.
ભગવાન ! તારી વાત ભગવાન કહે છે. પ્રભુ ! તું પૂર્ણ સ્વરૂપ વસ્તુ છે, એનો તે આદર કર્યો નથી. એક સમયની પર્યાયને લક્ષમાં લઈને મિથ્યાભ્રમ અને રાગ-દ્વેષ ઉત્પન્ન કર્યા છે, તે એક સમયની પર્યાયમાં ઉત્પન્ન થયેલો વિકાર છે. આ વિકાર અને તારો સંબંધ અશુદ્ધ નિશ્ચયનયથી છે. ભાઈ, તું કોણ છે? તારી ભૂલ કેટલી? કેટલા સમયની? એનો વિચાર તે કદી કર્યો નથી.
અહીં કહે છે કે ભગવાન ! વાસ્તવમાં તારું સ્વરૂપ, અશુદ્ધ નિશ્ચયથી ઉત્પન્ન થયેલ વિકાર અને કર્મના સંબંધ વિનાનું, ત્રિકાળી, પૂર્ણ એકરૂપ છે. એક સમયમાં ભગવાન પૂર્ણાનંદ વસ્તુ છે અને અશુદ્ધતા છે તે આત્માની અવસ્થામાં છે. ત્રિકાળીની સાથે અશુદ્ધ નિશ્ચયનયથી તેનો સંબંધ કહેવામાં આવે છે.
સંયોગ બધા કયાં રહ્યા? તેની સાથે સંબંધ કેવો? સ્ત્રી, દુકાન, ઝવેરાત, મકાન આદિ સાથેનો સંબંધ અસભૂત જૂઠા નયથી, વ્યવહારથી, નિમિત્તરૂપ હોવાથી, ઉપચારથી છે-દૂર
