________________
આ દૃષ્ટિનો વિષય અહીં જે શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી બંધ-મોક્ષને કરતો નથી તે જ શુદ્ધ આત્મા ઉપાદેય છે એવો ભાવાર્થ છે.
વિશેષ પ્રવચનઃ ભગવાન તીર્થંકરદેવ સર્વજ્ઞ પરમાત્મા એમ કહે છે કે આત્મા ધ્રુવ ચૈતન્ય આનંદકંદ જ્ઞાયકમૂર્તિ અનંતગુણનો ધ્રુવ સ્વભાવ છે. આત્મા આદિ-અંત વિનાનું અકૃત્રિમ સામાન્ય ધ્રુવ તત્ત્વ છે. તેવા આત્માની જીવે અનંતકાળમાં દૃષ્ટિ કરી નથી. - ભગવાન સર્વજ્ઞ પરમાત્મા તીર્થંકર દેવ, જેણે એક સમયમાં સૂક્ષ્મકાળમાં ત્રણકાળત્રણલોક પ્રત્યક્ષ જોયા અને જાણ્યા-એ ભગવાનની વાણીમાં એમ આવ્યું કે ભાઈ, નિશ્ચયથી અર્થાત્ સત્યદૃષ્ટિથી જોવામાં આવે તો ભગવાન આત્મા સત્ -શાશ્વત-ધ્રુવ પદાર્થ છે, તેમાં બેહદ, જ્ઞાન, દર્શન, આનંદ એવી શક્તિઓ ભરેલી છે, પરને ગ્રહે કે છોડે તે વસ્તુમાં નથી.
ભગવાન કહે છે, તે જીવે કદી વાસ્તવિકપણે સાંભળ્યું નથી. આત્મ-વસ્તુ સ્વય અનંત આનંદરૂપ છે. નવ તત્ત્વમાં આત્મા છે તે ધ્રુવ જ્ઞાયક આનંદકંદ સત્ ચિદાનંદ-સ્વરૂપ છે. જેવું પર્યાયમાં ભગવાનનું સ્વરૂપ) છે-એવું આ આત્મવસ્તુનું સ્વરૂપ છે. વસ્તુ પોતે પરને બાંધે કે છોડે તે વસ્તુસ્વરૂપમાં નથી. જ્ઞાયકમૂર્તિ, સચિ, અનાદિઅનંત, અકૃત્રિમ સત્વરૂપ આત્મવસ્તુ એક સમયની અવસ્થામાં આવતી નથી. અંતર સન્મુખની દૃષ્ટિ વિના, પરસનુખની દૃષ્ટિથી, એક અંશના લક્ષ્યથી ઉત્પન્ન થયેલ મિથ્યાભાવ અને રાગ-દ્વેષ ભાવ તેને કર્મ કહેવામાં આવે છે. આ ભાવકર્મ છે, અને તેના નિમિત્તે બંધાયેલ જડ જ્ઞાનાવરણાદિ આઠ કર્મ એ જડ કર્મ છે. વસ્તુ પોતે પરમસ્વરૂપ પરમાત્મા સ્વયં છે. ભાઈ! જો તું પરમાત્મા પૂર્ણ પરમાત્મા પૂર્ણ ન હો તો પર્યાયમાં પરમાત્મા કયાંથી થશે? લીંડીપીપરના પ્રત્યેક દાણામાં પૂર્ણ તીખાશ ભરી ન હોય તો ઘસવાથી બહાર આવશે કયાંથી? શું તીખાશ બહારથી આવે છે?-ના, અંદર શક્તિરૂપ પડી છે તે પ્રગટ થાય છે. એવી રીતે ભગવાન આત્મા અરિહંત અને સિદ્ધની અવસ્થારૂપ, કેવળજ્ઞાન-કેવળદર્શન-પૂર્ણ આનંદરૂપ પરમાત્મા પર્યાયમાં થાય છે, તે પર્યાય કયાંથી થાય છે? શું બહારથી આવે છે? ના. પોતે જાતે પરમાત્મા અનંતગુણની ખાણ છે, એની અંતરદષ્ટિ ન કરતાં, અનાદિથી બાહ્યદષ્ટિ દ્વારા, વર્તમાન અંશને, રાગને, વિકલ્પને, ઈન્દ્રિયને લક્ષમાં લઈને વર્તમાન પર્યાયમાં વિકાર ઉત્પન્ન કરે છે. તે કર્મ-સહિત ચાર ગતિમાં ભ્રમણ કરે છે. બંધ પામે છે, અને કર્મના અભાવથી મુક્ત થાય છે. આવી રીતે કર્મના સદ્ભાવથી બંધન અને કર્મના અભાવથી મુક્તિ, છતાં આત્મવસ્તુ તો ત્રિકાળ નિર્વિકલ્પ એક સ્વરૂપ છે. ભગવાન સર્વજ્ઞ તીર્થંકરદેવે
ક્યો એવો આત્મા એક સેંકડ પણ અનંતકાળમાં દૃષ્ટિમાં લીધો નથી અને બધું વિપરીત જ્ઞાન કરીને હેરાન થયો છે, એમ ભગવાન સર્વજ્ઞદેવ કહે છે.
(૯૪)
