________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઉર્દૂ રંગભૂમિ ને ગુજરાતી ક્લાકરો”
શ્રી. અમૃત જાની
તાલીમ યુનિવર્સિટીકી, ખાના ખરાબકી...
એમ. એ. બનાકે ક્યો મેરી મિટ્ટી ખરાબ કી . આમ તે ઊ૬ તખ્તાથી હું બહુ માહિતગાર ને કહેવાઉં, એમ છતાં છેલ્લી “માદન થિયેટર્સ, લિ.ના, ઈમ્પીરિયલ થિયેટ્રિકલ કુ. નાં અમુક ઉર્દૂ નાટક જોવાનું સદ્ભાગ્ય-ઉપરાંત જૂની ઉર્દૂ નાટય સંસ્થાની વાતે હું આર્ય તિક નાટક સમાજમાં જોડાયો ત્યારે એ વખતના લોકપ્રિય કેમિક કલાકાર સ્વ. શ્રી શિવલાલભાઈ (કેમિક) સાથેના સ્નેહસંબંધે ખૂબ જ જાણવા મળેલ અને સ્વ. શિવલાલભાઈ ઉર્દૂ રંગભૂમિના મહાન શિલ્પી એવા સ્વ. શ્રી અમૃત કેશવ નાયકના નજીકના સગા હાઈ એ વાત સાંભળી અને ઉર્દૂ તખતા પરનાં નાટક જોવાની ખૂબ જ તાલાવેલી થતી, જે “માદન” અને ઈમ્પીરિયલ” ઉપરાંત મુંબઈમાં કયારેક આવતી જતી અને ઉર્દૂ નાટય સંસ્થાઓનાં નાટકો અને કલાકારોના પરિચયમાં આવ્યું એનાથી પૂરી થઈ. વ્યવસાયી ઉર્દૂ નાટચસંસ્થાઓમાં એ જમાનાની અનેક સંસ્થાઓ કલકત્તા-કાનપુર-આગ્રા-દિલ્હી-લખની વગેરે શહેરોમાં જ ઘણે ભાગે પિતાની કારકિર્દી જમાવી રહી હતી. કયારેક વર્ષમાં એકાદ વાર મુંબઈ પણ એમની સંસ્થાઓ આવી પિતાનું આગવું આકર્ષણ નાથ-શેખીન જનતામાં જમાવી જતી. એમાંની છેલ્લી નાટય સંસ્થા-વ્યવસાયીની દષ્ટિએ “માદન થિયેટર્સ, લિ.” અને સ્વ. ફરદૂન ઈરાનીની માલિકીની “ખટાઉ કપની.”
પણ “ખટાફની સંસ્થા “આંખકાનશા” અને “દિલકી પ્યાસ અને અન્ય જૂની ઉર્દૂ સંસ્થાનાં નાટક ભજવી મુંબઈમાં પોતાનું સારું સ્થાન જમાવી શકી, પરંતુ ઉર્દૂ નાટયકારે ખાસ (નવાં નાટક લખનારા) ન હોવાથી અને મુંબઈની નાટયશાખીને જનતા ગુજરાતી નાટકથી કાયમ મનોરંજન મેળવતી હોઈ સ્વ. શ્રી ફરદૂનને (પ્લે-હાઉસ મુંબઈના) બાલીવાલા થિયેટરના એ વખતના વહીવરક્ત અને પ્રસિદ્ધ અભિનેત્રી ને સંગીતકાર સ્વ. શ્રી મુન્નીબાઈના પતિએ ફરદુનજીને ગુજરાતી નાટક તરફ એની સંસ્થાને (મુંબઈમાં-ગુજરાતમાં જો વાળવા અને એમાં પોતાને સારો એવો સહકાર આપવા કહ્યું અને એ રીતે ડેલી એ “ખટાઉ” પછી બરાણી પ્રેમલતાવગેરે નામોથી થોડાં વર્ષ દિનજીએ એ સંસ્થાને ગુજરાતી નાટક દ્વારા લોકપ્રિયતા અપાવી, આજ છે સુપ્રસિદ્ધ અભિનેત્રી સરિન તેમજ પદ્મા એ જ સંસ્થાની તખ્તાને ભેટ હતી, જેની અભિનયની તાલીમમાં એ સંસ્થાની અજોડ એવી અભિનેત્રી સ્વ. રાણી પ્રેમલતાની શક્તિ અને સમજદારી હતી. સ્વ. રાણુ પ્રેમલતાનું અવસાન એ ગુજરાતી કે ઉર્દૂ રંગભૂમિને ન પુરાય તેવી ખોટ બની રહી, અસ્તુ. હવે મને મારા મિત્ર અને જાણીતા નાટ સંગીતમાં નિપુણ એવા સ્વ. શ્રી મેહન જુનિયર પાસેથી પણ એ ઉર્દૂ તખ્તાની જાહેરજલાલીની વાત ઘણી બધી જાણવા મળેલી, કારણ કે એમની શરૂઆત (બચપણથી) ઉર્દૂ રંગભૂમિની દુનિયામાં જ થયેલી.
એ વખતે ગુજરાતી નાટચ-સંસ્થાએ ૪-૫ મુંબઈ અને ગુજરાતનાં શહેરોમાં હતી તેમાં નવી નવી અમદાવાદથી શરૂ થયેલી અને મુંબઈમાં આવેલી “સર વસંતકુમાર”ના સ્વ. મણિલાલ પાગલલિખિત સફળ નાટકથી કાદર પામી હતી. એણે એ સમયના જાણીતા સ્વ. “મુનશીનાઝાની કલમથી લખાયેલ “બેલતા હંસ” નાટક મુંબઈના લે-હાઉસ પર આવેલા “એલ્ફિન્સ્ટન થિયેટરમાં રજૂ કર્યું, પણ થોડા જ વખતમાં એ સંસ્થાના સંચાલકનું અવસાન થતાં સંસ્થા બધ થઈ. ત્યાર બાદ લેહાઉસને રિપન થિયેટર(અત્યારની આફેડ ટોકીઝ)માં અવારનવાર અમુક ઉર્દૂ સંસ્થાએ
For Private and Personal Use Only
