________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પથિક-રજતજયંતી અંક]. આંકટોબર-નવેમ્બર૮૫
[૯૩ ચંડા ચડાવતી ચંડરૂપ અતિચંડિકા અને ઉરચ ડિ. દુગ શક્તિ ઉત્તરોત્તર વિકરાળ સ્વરૂપ ધારણ કરતી ગઈ એવું આ ક્રમવિધાન-સ્વરૂપ ગણી શકાય,
આમ, દુર્ગા નવ દુર્ગા બની હેઈ એને ઉત્સવ નવ રાત્રિઓ પર્યત માનવામાં આવતા હોવાનું માનવામાં આવે છે, પણ આ સ્પષ્ટતા સંતોષપ્રદ નથી લાગતી, કેમકે નવ રાત્રિએ દરમ્યાન માત્ર દુર્માને જ પૂજવામાં આવે છે, દર રાત્રિ એ એનાં વિભિન્ન સ્વરૂપને પૂજન માટે બદલવામાં આવતાં નથી.
આમ, નવ રાત્રિઓ' જ શા માટે એની યથાર્થ સ્પષ્ટતા થઈ શકતી ન હોવા છતાં, એ દુર્ગા . શક્તિને ઉત્સવ હેઈ મનાવવામાં આવે છે એ હકીકત છે.
સામાન્ય રીતે આસો મહિનામાં નવરાત્ર આપણે ઊજવીએ છીએ, પણ શાક્ત સંપ્રદાય પ્રમાણે વર્ષ દરમ્યાન ચાર ‘નવરાત્ર” ગણવામાં આવેલ છે?
(૧) આશ્વન, (૨) ચવ, (2) પોષ, અને (૪) અષાઢમાં
આગળ નેવું તે પ્રમાણે આસો સુદ ૧ થી ૯ મી પર્વત આ ઉત્સવ ઊજવવામાં આવે છે, સ્વયં સંતશતીમાં દેવીએ એને ઉત્સવ ક્યારે જવ એ વિશે કહ્યું છે :
शरत्काले महापूजा क्रियते या च वार्षिके । -શરદ ઋતુમાં મારી વાર્ષિક મહાપૂજા કરવી. (માર્ક ડેયપુરાણ, અષા, ૮૯, લે. ૧૧)
અર્થાત્ આસો મહિના દરમ્યાન ઉજવાતા “નવરાત્રી પર્વનું મૂળ સપ્તશતી પ્રમાણે શરદ ઋતુમાં મળી આવે છે, એક અન્ય પરંપરા પ્રમાણે દુર્ગાપૂજા શારદીય (આધિન શુક્લ) અને વસંતકાલીન (ચત્ર શુક્લો છે : શરતોનુcq gવ સુરણવ ા ા (નિયામૃત', પૃ. ૨૪)
આમાં પ્રથમનું સવિશેષ મહત્ત્વ છે. પરંપરાનુસાર ભગવાન શ્રીરામે આ સમયે દુર્ગાપૂજા કરેલી. શરદ અને વસંતઋતુ દરમ્યાન દુર્ગ-ઉત્સવ ઊજવવા પાછળનું કારણ એ સમય દરમ્યાન નવું ધાન્ય તૈયાર થતું હોઈ લે શક્તિનું પર્વ મનાવતા હોવાનું અને સમાજને ધાન્ય ઉત્પન કરતે વગ આખો દિવસ કામમાં હઈ રાત્રિ દરમ્યાન નવરાશ મળતી હાઈ ઊજવતા હોય એમ લાગે છે.
મૂળ તે, ‘નવરાત્ર’ એ શકિત-દુર્ગાને ઉત્સવ છે એ હકીકત હવે એ પ્રાચીન કાળ દરમ્યાન કઈ રીતે ઊજવાત એ તપાસીએ :
આગળ નેધ્યું તે પ્રમાણે શરદ ઋતુમાં આવતી દુર્ગાપૂજા-નવરાત્રનું સવિશેષ મહત્વ મનાય છે. આ પૂજાવિધિને અવધિ વિભિન્ન રીતે માનવામાં આવેલ છે?
આસો સુદ ૧ થી ૮ સુધી , , ૭ થી ૯ સુધી છે , મહાષ્ટમીથી નેમ સુધી છે એ ફક્ત મહાષ્ટમી
છે કે ફક્ત મહાનવમી અર્થાત મળ પૂજાવિધિ નવ દિવસોને હેવા છતાં સમાજની દરેક વ્યક્તિ નવ દિવસ પર્યત એ કરી કે પાળી ન શકે એ ધ્યાનમાં લઈ ઉપર પ્રમાણેના પૂજા-વિધિના વિકલ્પ સૂચવવામાં આવેલ છે, આથી જેમણે જયારથી આરંભ કરે છે ત્યારથી-તે દિવસથી દેવીપ્રતિમાનું વિધિપૂર્વકનું સ્થાપન કરવું રહે, દેવીની આ પ્રતિમા સિંહવાહિની મહિષાસુરમર્દિનીની મૂકવામાં આવે છે. સોનું-ચાંદી માટી પથ્થર કે અન્ય કઈ ધાતુની દેવીપ્રતિમા બનાવવામાં આવે છે. પ્રતિમા સ્થાપન સાથે ઘટસ્થાપન તેમજ માટીની
For Private and Personal Use Only
