________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- ૧૨૮]
કબર-નવેમ્બર [ પથિક રજતજયંતી એક જલદ તેમજ અસરકારક પગલાં લઈ શકે એને સ્પષ્ટ ખ્યાલ ભાવનગર રાજયમાં પ્લેગના ઉપદ્રવ વખતે જે પગલાં લેવામાં આવ્યા તેના પરથી મળી રહે છે. ૨.૬ : ભાવનગર રાજ્ય બોન્ડ યોજના :
ભાવસિંહજી ૨ જાએ ૨૪ ઓકટોબર, ૧૯૦૪ ના રોજ “ભાવનગર રાજ્ય બન્ડ એકટ' (સંવત ૧૯૬૧નો ધારો ૧ ) પસાર કરી ધાર્ષિક ૫ ટકાના વ્યાજે રૂા. ૧૫ લાખનાં બોન્ડની જાહેરાત કરી. ૧૫ આમ ભાવસિંહજી ૨ જાના સમયમાં ભાવનગર રાજ્ય અન્ય કોઈ દેશી રાજ્ય નહિ કરેલું તેવું ફતેહમંદ સાહસ કરી સરકારી ગેરન્ટી વગર પ્રેમિસરી લેનના ધોરણે ભાવનગર રાજ્ય ન યોજના” અમલમાં મૂકી.૧૧ ૨.૭ : દુકાળ રાહતનાં કાર્ય :
છપનિયા દુકાળ સાથે ઈમૂની ૧૯ મી સદીએ વિદાય લીધી. સંવત ૧૯૫૬ (ઈ. સ. ૧૯૦૦)માં પડેલ “છપનિયો દુકાળ ભારતના ઘણાબધા પ્રદેશમાં પડયો હતો. સ્વ, રમેશચંદ્ર દશે આ દુકાળની ભયાનક સ્થિતિ નિહાળીને એ સમયના હિંદના વાઈસરોય લોર્ડ કર્ઝન(ઈ. સ. ૧૮૯૯ થી ૧૯૦૫)ને લખ્યું હતું કે “એક ત્રીસ વર્ષના અંગ્રેજોના રાજ્યવહીવટ દરમ્યાન બાવીસ દુકાળ બ્રિટિશ હિંદના પ્રદેશમાં પડેલા નોંધાયેલા છે અને આ સૈાને છેલ્લે છપ્પનિયો દુકાળ દેશમાં ચોતરફ પ્રસરે. છે, એટલું જ નહિ, પણ એ સખ્તમાં સખ્ત છે.”૧૭ ભાવનગર રાજ્યના પ્રદેશ ઉપર પણ એના વરવા ઓળા ઊતરી આવ્યા. રાધે સમયસર ચેતીને દુકાળ રાહત કાર્યો દ્વારા પ્રજાકલ્યાણનાં નાએ મુજબનાં અનેકવિધ પગલાં લીધાં : ૨.૭.૧ : દુકાળની ભયંકર આફતને સામને કરવા માટે મહારાજા ભાવસિંહજી ૨ જાએ એક વ્યવસ્થિત તંત્ર ગોઠવવા માટે રાજ્યને મદદરૂપ થવા તેમજ ઉપયોગી સલાહ-સુચને કરવા માટે ભાવનગર રાજયના સાચા મિત્ર શ્રી ઈ. એસ. પર્સિવિલ૮ને સલાહકારના રૂપમાં ખાસ બેલાવ્યા. ખુદ મહારાજા ભાવસિંહજી ૨ જા અસરગ્રસ્ત વિસ્તારની મુલાકાત લઈ લે કે વ્યક્તિગત રીતે મળ્યા અને રાહત માટે સ્થળ પર જ જરૂરી હુકમો કર્યા.૧૯ ૨.૭.૨: “મન કેડ'ની ભાવનગર રાજ યતા કરી. સોરાષ્ટ્રભરમાં દેશી રાજયોમાં આ પ્રકારની વ્યવસ્થા કરનાર ભાવનગરનું રાજ્ય સૌ-પ્રથમ હતું. ૨ ૭.૩ : રાહતક ના ભાગરૂપે નીચે મુજબનાં વિવિખ્ય કાર્ય હાથ ધરવામાં આવ્યાં : () ઘેળા જંકશનથી જેસર રસ્તે પેર્ટ આબ્લર્ટ વિકટર સુધીની રેલવે-લાઈન લંબાવવાનું કામ શરૂ
કરવામાં આવ્યું. (૨) રૂ. ૧૧ લાખના ખર્ચે નવા રેડ તવાર કરાવવાની યોજના અમલમાં મૂકવામાં આવી. (૩) રૂ. ૧ લાખના ખર્ચે ૮૫ તળાવ ખોદાવ્યાં કે ડાં કરાવવાનું કામ હાથ ધરવામાં આવ્યું. (૪) ૨૦૦૦ નવા કૂવાઓનું ખોદકામ શરૂ કરવામાં આવ્યું. (૫) રાજ્ય હસ્તક ની તમામ ગેચર જમીન ચરિયાણ જમીન તરીકે ખુજલી મૂકી દેવામાં આવી. (૬) દુકાળનો ભોગ બનેલા લેકે માટે મહાલના દરેક મુખ્ય મથકે ગરીબખાનાં ખોલવામાં આવ્યાં. (૩) બિયારણ અને ઘાસચારા માટે રાજય તરફથી તનાવી આપવામાં આવી, (૮) ખેડૂતને એમના કૂવા 'ડા ઉતારવાના કાર્યમાં પ્રેરી રજકે છાસટિ વગેરે વાવવા ઉરોજન
આપવામાં આવ્યું.
ટૂંકમાં, મહારાજા ભાવસિંહજી ૨ જુએ દુકાળરાહતકાર્યો માટે આશરે રૂા. ૨૭ લાખ વાપર્યા હતા. ૨૧ લોકેએ પિતાના મહારાજ ની આ ઉદારતા અને ત્યાગની ભાવનાને બિરદાવી.૨૨
For Private and Personal Use Only
