________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૦ ]
[પથિરજતજય'તી 'ક
૨.૧૦ : મીણ બાબતે ઃ
(૧) મહારાજા તખ્તસિંહજીના સમયમાં ઊભા કરવામાં આવેલા વિકટારિયા-પાર્ક નામના સૌરાષ્ટ્રના સૌપ્રથમ અભયારણ્યની નહેાજલાલી મહારાજા ભાવસિંહજી ર ાના સમયમાં મેટા પ્રમાણમાં ફાલી ફૂલી, મા સમયે પાર્કનાં પશુપ`ખીની સૃષ્ટિ અને એનો વનરાજી તેમજ કાંટ સૌથી ઊંચા દરનની બની રહી હતી.૨૫ આ ઉપરાંત સિહેારની કાંટમાંથી લાકડાં કાપવાની મનાઈ ફરમાવવામાં આવી તેમજ નવાં વૃક્ષ ઉછેરાવી આ કાંટને વધારે ઘાટી બનાવવામાં આવી. આજથી આશરે પાણી સદી પહેલાં શરૂ કરવામાં આવેલા આ પ્રકારના આયોજન પાછળ મહારાજા ભાવસિંહજી ૨ જાની ઊંડી સમજ અને સૂઝ માટે તથા સામાન્ય પ્રશ્નને સુખી કરવાના તેમજ રાજ્યની આબાદી વધારવા માટેના એમના પ્રયાસ માન ઉપજે તેવા છે.
આફરેબર-નવેમ્બર
(ર) વીસમી સદીના પ્રારંભે ઈ. સ. ૧૯૦૩ માં મહારાજા ભાવસિંહજી ૨ ન્ત ભાવનગરમાં પહેલવહેલી મેટરકાર લાવ્યા.
(૩) મામેફાન અને ફાર્મેથ્રામ પણ પ્રથમ રાજ્યનાં મેટાં શહેરામાં અને ત્યાર પછી ગામડાંઓમાં દાખલ થયાં.
(૪) મહારાજા ભાવસિંહજી ર ાએ રાજયની આમદાનીના ભાગે દારૂને ઈજારા આપવે બંધ કર્યો અને દારૂની આયાત તથા વપરાશ ક્રમશઃ ઘટાડવા માટેની નીતિના જાન્યુઆરી, ૧૯૧૯ થી પ્રારંભ કર્યો.
(૫) પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ દરમ્યાન મુંબઈ ર ંગૂન અને આફ્રિકામાં ગયેલા વેપારીએ પુષ્કળ ધન પેદા કરી પોતાના વતનમાં પાછા આવ્યા. રાજ્યનાં પ્રાત્સાહન અને પ્રેરણાથી એમને સારાં માને બંધાવ્યાં તથા નિશાળા પુસ્તકાલયા દવાખાનાં ધર્મશાળા અને જળાશયો બનાવવા જેવાં લેકાપયેગી કાર્ય કરવા પાછળ પેાતાનાં નાણાં વાપર્યાં, જેણે સામાન્ય જનજીવનને સુવિધાઓ પૂરી પાડી, એટલું જ નહિ, અર્ક જનજીવન વધારે સમૃદ્ધ બન્યું. ભાવનગર રાજ્યે પણ આ અંગે જરૂરી સુવિધા કરી આપી હતી.
૩. નિષ્ક :
સમગ્ર ચર્ચાના નિષ્કર્ષ કાઢતાં કહી શકાય કે મહારાજા ભાવસિંહજી ૨ (ઈ. સ. ૧૮૯૫ થી ૧૯૧૯)ના આશરે ૨૩ વર્ષના શાસનકાલ દરમ્યાન રાજ્યની આર્થિક વ્યવસ્થાને છિન્ન-ભિન્ન કરતા કેટલાક દુકાળા, નબળાં વર્ષો અને જીવલેણ પ્લેગ જેવા રોગચાળા આવ્યા, છતાં રાજ્યે પૂરી મક્કમતાથી એના સામના કર્યાં હતા. આ ઉપરાંત રાજયમાં એક દર શાંતિ સલામતી અને સ્થિરતા જળવાઇ રહી હતી. પરિણામે આ ૨૩ વર્ષના શાસનકાલ દરમ્યાન ભાવસિંહજી ૨ જાએ મુખ્ય દીવાન સર પ્રભાશંકર પટ્ટણીના સાથ-સહકારથી કલ્યાણલક્ષી આર્થિક નીતિ અપનાવીને તેમજ રચનાત્મક સુધારા કરીને, ભાવનગર રાજ્યના આર્થિક માળખાને સુવ્યવસ્થિત અને સંગીન કક્ષાએ મૂકીને આર્થિક વિકાસ અને પરિવર્તીની આગેકૂચ ચાલુ રાખી હતી.
મહારાજા ભાર્વસહછ રજાના સમયની આર્થિક નતિથી ૨૦ મી સદીના પ્રથમ બે દાયકા દરમ્યાન ભાવનગર રાજ્યની આર્થિક આમદાનીમાં ક્રમશઃ વધારો થતાં આર્થિક દૃષ્ટિએ સપન્નતા તથા વૃદ્ધિ થથાનું સ્પષ્ટ જણાય છે. આમ થતાં રાજ્ય પરનું કરજ હતું તે પણ ભરપાઈ થઈ ગયું, એટલું જ નહિ, પરંતુ મહારા ભાવસિંહજી ૨ ાનાં અંતિમ વર્ષોમાં રાજ્યની તિજોરીમાં સારી એવી મૂડી જમા થઈ
For Private and Personal Use Only
