________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઓકટોબર-નવેમ્બર/૮૫ [પથિક-રજતજયંતી અંક અને ખેતીવાડી સંબંધી સ્થિતિ અંગેના જવાબરૂપે અહેવાલે માયા. આ પછી સમિતિએ એ સંકલિત કરી ગ્રંથસ્વરૂપે પ્રગટ કર્યા, જેના પરથી આખરી અહેવાલ પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યું. ૨.૨ : ખેડૂતોની સ્થિતિ સુધારવા થયેલા પ્રયાસ:
૨૦ મી સદીના પ્રારંભિક બે દાયકા દરમ્યાન ભાવનગર રાજ્ય ખેડૂતોની સ્થિતિ અને ખેતવાડી સુધારવા માટે નીચે મુજબના પ્રયાસ કર્યા : ૨૨.૧ : ભાવનગર રેલવે અને બંદરની આવક દ્વારા રાજય આવક વધતાં મહારાજા ભાવસિંહ ર જા એ દુકાળના સમયમાં ખેડૂતો અને એમના માલ-ર દુઃખી ન થાય એ માટે રૂા. ૨૦,૦૦,૦૦૦ની રકમ અલગ કાઢીને એનું ખેત સંકટ નિવારણ ફંડ ઊભું કર્યું. ૨ ૨.૨ : નબળાં અને દુકાળના વર્ષોમાં વિટીની રકમ ખેડૂતોની સ્થિતિ અને શક્તિ મુજબ લેવા અને બાકીની રકમ રાજ્યની લેણી રકમ તરીકે ખેચવા માટે ઠરાવ કરવામાં આવ્યા. પરિણામે સંવત ૧૯૫૬ના દુકાળ પહેલાં ભાવનગર રાજયની મહેસૂલી આવક. ૩૫,૦૦,૦૦૦ હતી તે ધટીને દુકાળ પછીનાં સંવત ૧૯૫૭ અને ૧૯૫૮નાં વર્ષોમાં અનુક્રમે રૂા. ૩૧,૪૮,૧૬ અને રૂા. ૩૦,૯૨,૯૧૮૧ ની થઈ.
૨.૨,૩ : ભાવનગર રાજ્યમાં છેક ૧૯ મી સદીના અંતિમ વર્ષો સુધી રાજ્યની મહેસુલી રકમ ભર્યા પછી જ ખળાં ઉપાડવા દેવાની પ્રથા હતી તે હવે રદ કરવામાં આવી. હવે ખેડૂતને મહેસુલ ભરવ ની રકમને બે હપ્તા ઠરાવી આ રકમ ભરવાના જામિન લઈ ખેડૂત પિતાની ઊપજ સારા ભાવે વેચી શક એવા હુકમ કરવામાં આવ્યા,
૨૨.૪ : નબળાં વર્ષોમાં ખેડૂત ઉપર થયેલ હુકમનામાની બજવણી મોકુફ રાખવાના ઠરાવ કરી ખેડૂતોને નાણાકીય રાહત આપવાનું શરૂ કરવામાં આવ્યું. ૨.૨૫ઃ ખેતી સુધારણા માટે ધેળા ગામે એક “
મિડલ ફાર્મ શરૂ કરી સુધરેલી રીત ખેતીના અખતરા ખેડૂત સમક્ષ કરી બતાવવામાં આવ્યા. ૨.૩ : સિંચાઈ યોજનાને પ્રારંભ :
સિહેર નજીક રામઘરી નામનું તળાવ રૂ. દોઢલાખના ખર્ચે તૈયાર કરવામાં આવ્યું. આ તળાવનું પાણી ખેતી માટે આસપાસનાં ગામડાઓને પૂરું પાડવાની વ્યવસ્થા ઊભી કરવામાં આવી ઉપરાંત ભીમડાદ પાસેનું તળાવ બાંધી નહેર વાટે ખેતીને પાણી પૂરું પાડવાની યોજના કરવામાં આવી. આમ ભાવનગર સજ્યમાં “ગેશન વિકસીને પ્રારંભ થયે.
રાજ્યમાં ર૦,૦૦૦માંથી ૧૨,૪૦૯ પાકા બંધાયેલા કૂવાને પરિણામે મહારાજા ભાવસિંહજી ૨ જા. ના સમયમાં રાજયની કુલ ૨,૦૦,૦૦૦ વીઘા જમીન સિંચાઈ નીચે આવરી લેવામાં આવી.૧૧ ૨૪ બેન્કિંગ-પ્રથાને પ્રારંભ
મહારાજા ભાવસિંહજી ૨ જા ગાદીએ આવ્યા ત્યારે રાજ્ય ઉપર રૂા. ૨૦ લાખનું કરજ હતું અને ઈ. સ. ૧૯૦૦ માં છપનયો દુકાળ પડતાં બીજા રૂા. ૩૦ લાખની જરૂર ભી થઈ. આ ઉપરાંત ભાવનગર રાજ્ય તેલવે તથા ભાવનગરના બંદરોની જાળવણુ તેમજ રાજ્યના અન્ય વિકાસકાર્ય કરવા એઓ હંમેશાં પ્રયત્નશીલ રહેતા. આ સંજોગોમાં રાજયની આર્થિક સધ્ધરતા વધારવા નાણાંની ખાસ જરૂર હતી. તા. ૧ એપ્રિલ, ૧૯૦૨ ના રોજ ભાવનગર દરબાર સેવિંગ્સ બેન્ક શરૂ કરવામાં અવી, જેમાં રોકવામાં આવનાર મૂડી ઉપર વાર્ષિક રૂ. ૩૩ ટકા વ્યાજ નક્કી કરવામાં આવ્યું. આ
For Private and Personal Use Only
