________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પથિક રજતજયંતી અ’ક]
આકટોબર-નવેમ્બર/૮૫
[૧૯૩
સગીર નવાબની માતા
બીબી
પાસે જ હજાર રૂા. નાં સર્ટિફિકેટ લેવડાવવામાં આવ્યાં, પર ંતુ બ્રિટિશ તિજોરીને લાભ થાય એ માટે આ સર્ટિ. ની વિશેષતા એ હતી કે વગર વ્યાજે બૅન્ડ લેવાયેલ (૧૬ જુન, ૧૯૧૬), ૨૦
અંગ્રેજોને વિષય નકમાં દેખાત! ન હતા. યુદ્ધખ અને યુદ્ધસામગ્રીની તીવ્ર અછત પ્રવર્તતી હતી. જર્મન લશ્કરના ધસમસતા પ્રવાહને રો! માટે યુદ્ધસાધીા વધારવાં જરૂરી હતાં. આ માટે દેશી રાજ્યોનાં સાધના-તિજોરી પર અંગ્રેજ સરકારની નજર ફરતી હતી. જ્યાંથી તક મળે ત્યાંથી સાધને પડાવવામાં આવતાં હતાં. જૂનાગઢથી તિજોરીમાં ૫૦ લાખ રૂ. ઉપર થાપા હંમેશાં રહેતી હતી, જેની નોંધ વોટસને લીધી છે.૨૧ સગીર નવાસ મહેાાત ખાન ૫! દાણ કરી૧ લાખ રૂ. થી વધુ કિંમતનાં એમનાં ત્રણ શસ્ત્રસજ્જ વિમાન પડાવી લેવ!માં આવ્યાં. આતથા પશુ સ ́તેષ ન થતાં દર વર્ષે જૂનાગઢ રાજ્ય પાસેથી વાર્ષિક પ લ ખ શ વોરફડમાં લેવાનું શરૂ કરવામાં આવ્યું, આમ ઍડમિનિસ્ટ્રેશને યુદ્ધ દરમ્યાન જૂનાગઢની તિજોરી અને પ્રશ્નના પૂર્વપૂરા લાભ લીધા.
૨૩
યુદ્ધ
૩૧ માર્ચ, ૧૯૨૦ ના રોજ મહેબતખાન પુખ્ત થતાં એમને બહાઉદ્દીન કોલેજના મધ્યસ્થ ખંડમાં એક મોટા સમારભ ભરી પેલિટિકલ એજન્ટ વાઈસરોયના ખરતે આપ્યા (સવારે ૯ વાગ્યે).૨૪ દરમ્યાન જૂનાગઢ અંગ્રેજ સરકારને પુષ્કળ મદદ કરેલ તેના બદલામાં વસેલ્સની સધિથી જર્મની પાસેથી યુદ્ધદંડ પેટે જે આવક ઈંગ્લૅન્ડને થઈ તેમાંથી એક પણ વસ્તુ કે પૈસા ભારતને કે દેશી રાજ્યોને ન મળાં, પરંતુ આ મદદના બદલામાં જૂનાગઢને એ તાપની વધુ સલામી મળી,
મહેબતખાનજીના રાજયાભિષેક સમયે પોલિટિકલ એજન્ટ મેકેનીએ ભાળ્યુ કર્યું. તેમાં રૅન્ડાલન પ્રશંસા કરી તથા જૂનાગઢને એનાથી જે લાભ થતા તેની વિતે ચર્ચા કરી.રાજ્યની તિજોરીમાં ૧ કરોડ ૬૨ લાખની પુરાંત નવાબને સેપવામાં આવી,૨૫રૅન્હેં લે જૂનાગઢની જૂની ભાગબટાઈની પ્રથા ખુંધ કરી વિઘોટીપ્રથા શરૂ કરેલ તેથી રાજ્યની તિજોરીમાં નાણાં આવ્યાં, પરંતુ અનાજના સમૃદ્ધ કોઠાર ખાલી હતા. આમ જૂનાગઢને એડમિનિસ્ટ્રેશનને કહ્યુ કાલ ૩૧ માર્ચ, ૧૯૨૦ થી પૂરા થયા ત્યાંસુધી જૂનાગઢની તિજોરીમાંથી મેટા પગાર લઈ યુદ્ધને ભાર જૂનાગઢની પ્રજા પર મૂકો, આમ છતાં એ જૂનાગઢના હિતેચ્છુ હતા તથા અતિપ્રામાણિક હતા એવી જ આભા ઊભી કરેલ એની કહેવાતી પ્રામાણિકતા પર પ્રકાશ પાડતા એક પત્ર મહમદભાઈ દીવાન થયા ત્યારે મુંબઈથી તા. ૭-૮-૨૫ નારાજ હાજીએ લખેલ તેમાં જણાવેલ કે ધારામાં આવેલ વજીર મહાઉદ્દીનભાઈને બગલે રૂા. ૧૫૦૦૦ માં વહેંચવામાં આવેલ, પરંતુ એની કિંમત ૩૦ હુન્નર ગણાય,૨૬ આવા અનેક ભંગલા સાવ સસ્તામાં વેચાયા, (લગભગ ૨૦૦ થી વધુ મકાન વેચાયાં.)
જૂનાગઢનાં નવાબનાં ઘણાં મકાન વેચવામાં આવેલ. ૨૭ નવાબનું ઝવેરાત પણ વેચી નાખવામાં આવે.૨૮ આ અતે સસ્તી કિંમતે વેચાયેલ મકાનામાં શાસકના કેટલા ભાગ ગણવા ?
પાટીપ
૧. કલ વૉટસન, સ્ટેટિસ્ટિકલ એકાઉન્ટ્સ ઑફ જૂનાગઢ, પ્રથમ આવૃત્તિ, ૧૮૮૦, પૃષ્ઠ ૨૬ ૨. રાજ્યપ્રકાશન—ભાખી લસ ઑફ જૂનાગઢ'-પ્રથમ આવૃત્તિ, ૧૯૦૩, પૃષ્ઠ. ૧૪૫-૧૪૬
૩. દી. ૬. જી. ૧૮૪૨, ૧૫ ઑગસ્ટ, ૧૯૧૮ (Extra Ordinary), “સ્તૂરલ અમલ” ~ રાજ્ય પ્રકાશિત ગૅઝેટ, જૂનાગઢ
૪. જ. પુ. જોશીપુરા, “પુરુષોત્તમરાય ઝાલાનું જીવનચરિત્ર', ભાગ-૨, પ્રથમ આવૃત્તિ-૧૯૫૩, બજ્રરંગ પ્રેસ, જૂનાગઢ
For Private and Personal Use Only
