________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૬]
એકબર-નવેમ્બર ૮૫ [ પથિક-રજતજયંતી અંક પરંતુ ઓગણીસમી સદીની ઉષા પ્રગટતાં જ કાઠિયાવાડ અને ગુજરાતમાં શાંતિરૂપી ઉષાનાં કિરણ પ્રગટ થઈ રહ્યાં હતાં....ઈ. સ. ૧૮૦૦માં અમદાવાદ અને કાઠિયાવાડના પ્રદેશની પેશવાની ખંડણી ઉઘરાવવાને ઈજારે બ્રિટિશ ગેરેન્ટી હેઠળ ગાયકવાડને આ હતા તે ૧૮૧૮ સુધી ચાલુ રહ્યો હતો. આ બાબત આ વિસ્તારની પ્રજાની પ્રગતિ અને સમૃદ્ધિ માટે લાભદાય પુરવાર થઈ. એવામાં ૧૮૨૦ માં વસઈના કરાર થતાં બ્રિટિશ સત્તા ગુજરાતમાં સર્વોપરિ બની તેથી હવે ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કમ્પનીને પગપેસારે સૌરાષ્ટ્રમાં ગાયકવાડના સાથી મિત્ર તરીકે થયે. એ પહેલાં પણ છે કે ૧૭૬૦ માં તળાજાની લડાઈ વખતે કમ્પનીએ સૌરાષ્ટ્રમાં પ્રવેશ કર્યો હતો, પરંતુ ૧૮૦૨ ના વસઈના કરાર પછી શિવાના પ્રદેશો ઉપર પોતાની હકૂમત બેસાડી કપનીએ સૌરાષ્ટ્રની બાબતમાં વિધિસર હસ્તક્ષેપ કર્યો અને સૌરાષ્ટ્રમાં નવા યુગને ઉદય થયો.
બ્રિટિશ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીની વિશાળ સત્તા સામે તે શિવા અને ગાયકવાડ પણ, ૧૯ મી સદીની શરૂઆતમાં, બહુ અસરકારક રહ્યા ન હતા. એવા સમયે સૌરાષ્ટ્રના કેટલાક નાના તાલુકદારો કે જેઓ ભાવનગર જામનગર કે જૂનાગઢ જેવા મેટા તાલુકદારોનાં અન્યાયી અને સામ્રાજ્યવાદો કાર્યોથી ત્રાસી ગયા હતા તેમણે કપનીને એમને આ ત્રાસમાંથી મુક્ત કરવા અને એમને કમ્પનીનું રક્ષણ આપવા વિનંતી કરતા પત્ર લખ્યા હતા. આ સી-પ્રથમ પત્ર ચીતળ જેતપૂર મેંદરડા અને કુંડલાના કાઠીઓએ ૧૯ ડિસેમ્બર, ૧૮૦૩ ના રોજ વડોદરામાં રહેતા બ્રિટિશ રેસિડન્ટ કર્નલ વકરને લખે હતો. આમ કાઠિયાવાડમાં અંગ્રેજોને સૌ-પ્રથમ નિમંત્રણ આપનાર કાઠી પ્રજા હતી. આ પત્રમાં એમણે જણાવેલું કે “ભાવનગરના રાજા રાવળ વખતસિંહે ચીતળને તાલુકે હલે કરી ઉજજડ અને પાયમાલા કહે છે. એ તાલુકાની પાછી વ્યવસ્થા કરી, ચીતળમાં કમ્પનીનું નિશાન ચડાવી એનું રક્ષણ કરવું જોઈએ. મેંદરડા અને જેતપુરનાં પરગણુઓમાં જૂનાગઢવાળા અને જામના લેકે આવી જુલમ કરે છે અને અસહ્ય દસ્તુર ઉપરાંત નવી નવી રીતે દાખલ કરે છે...નગર જ્યારથી વસ્યું ત્યારથી તે ગયા બે વર્ષ સુધીમાં ચીતળ ઉપર વાર્ષિક હકક માત્ર ઘડાવેરાની ૫૦૦૦ કેરી (૨૦૦૦ રૂ.) હતા તે ભાવનગરવાળા જોડે લડાઈમાં અમે હાર્યા ત્યારથી જમે રૂ. ૧૨૦૦૦ માગવા માંડયા છે...એ બંધ કરી આગળ દસ્તૂર ચલાવવો જોઈએ. આજ દિન સુધી પ્રથમ કઈ વાર જેતપુર પરગણા ઉપર જામે જરા પણ હરકત કરી ન હતી, પણ હાલ એણે મસાલ-ખર્ચની કેરી ૫૦૦ (રા, ૨૦૦) લીધી છે.” આમ ભાવનગર જામનગર અને જૂનાગઢ રાજ્યોએ એમના ઉપર ગુજારેલા અન્યાયની વિગત દર્શાવી અંતે એમણે જણાવેલું કે “વાજબી કારણ સિવાય કોઈને અમારી ઈજજત તથા અમારા હકક ઉપર હાથ નાખવા ન દે, એ ઉમેદથી અમે અંગ્રેજ સત્કારની મદદ માગવાને લલચાણું છીએ.૧૦
કાઠીઓ ઉપરાંત જોડિયાના તાલુકદાર ભાઈઓ સગરામ ભવાન અને પ્રાગજી ભવાને પણ ૩૦ ડિસે, ૮૦૩ના રોજ વોકરને પત્ર લખી જામનગરના જામ જસાજી(૧૭૬૮–૧૮૧૪)ને ત્રાસમાંથી છોડાવવા વિનંતી કરી હતી. એની જેમ જ મોરબીના તાલુકદાર જાડેજા જીવાજી(૧૭૯૦-૧૮ર૯)એ પણ ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીના સૌરાષ્ટ્રમાં મોકલવામાં આવેલાં દૂત મૌલવી મહમદઅલી મારફત કર્નલ વકર પાસે જામ જસાજી વિરુદ્ધ મદદ માગી હતી. આમ ૧૮૦૩ માં ચીતળ જેતપુર મેંદરડા કુંડલા વગેરેના કાઠી તાલુકદારોએ, જોડિયાના વાસ ભાઈઓએ તથા મેરબીના જીવાજીએ કંપનીની મદદની માગણી કરી હતી, તે ૧૮૦૭ માં ધ્રોલના જાડેજા ભૂપતસીંગે (વાકર ઉપરના એમના ૨૬ મે, ૧૮૦૭ ને પત્રાનુસાર, ખિસરાના જાડેજ હઠીએ (૧-૬-૧૮૦૭ નાં વૈડકરના ઉપરના પત્રાનુસાર), સરધારને જડજ વીરાજીએ (૨૩-૫-૧૮૦૭ ના વોકરના પત્રાનુસાર) ટેપનીની મદદ માગી હતી, ધ્રોળના ભૂપતસીંગે ઉપર્યુક્ત પત્રમાં
For Private and Personal Use Only
