________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પથિક-રજતજયંતી અંક
બર-નવબર ૫
[૧૧૪ સરકાર આખી દુનિયાના કલ્યાણને ચાહે છે અને એમના રાજ્યની આબાદી માટે લેકે આશીર્વાદ
વડોદરાના ગાયકવાડ તરફથી વિઠ્ઠલરાવ દેવાજી લશ્કર સાથે સૌરાષ્ટ્રમાં આવ્યા. એની સાથે વડોદરા રેસિડેન્ટ કર્નલ ઑકર પણ હતા. રક્તપાત નિવારી શકાય અને ખંડણી નિયમિત રીતે મળતી રહે એ માટે એ બંનેએ સૌરાષ્ટ્રના રાજાઓને પત્ર લખી મોરબી રાજ્યના ઘુંટુ નામના સ્થાને બેલાવ્યા હતા. સુદીર્ધ વિચારણાને અંતે ૧૫ મે, ૧૮૦૮ ના રોજ સૌરાષ્ટ્રના કુલ ૧૫૩ તાલુકદારો સાથે ખંડણી (જમાબંધી) અંગેના કરાર થવા, આ કરારને સંપુટ “વોકર સેટલમેન્ટ તરીકે ઓળખાય છે. આ કરારોથી સૌરાષ્ટ્રમાંથી મુશ્કગીરી પદ્ધતિ નાબૂદ કરવામાં આવી છે.૮
આ સેટલમેન્ટસમાધાન)નાં બે પાસાં હતાં : રાજકીય અને નાણાકીય. રાજકીય દષ્ટિએ સૌરાષ્ટ્રમાં યુદ્ધો થતાં રોકાય અને શાંતિ સ્થાપવા તથા નાણાકીય દષ્ટિએ ખંડણી દર વર્ષે વિના અવરોઘ નિયમિત રીતે મળતી રહે એ માટે આમાં જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી તેથી આ સેટલમેન્ટ અનુસાર કરારમાં જોડાનાર દરેક રાજયોને બે દસ્તાવેજ ઉપર સહી કરવાની હતી ઃ એક રાજકીય બાબતે અંગેના અને બીજે નાણાકીય બાબતે અંગે હતા. રાજકીય બાબતે અંગેના દસ્તાવેજનું નામ “ફેલ જામીન બેન્ડ” હતું. આ દસ્તાવેજમાં સહી કરનાર રાજવીએ બ્રિટિશ સરકાર, પેશવા અને ગાયકવાડના પ્રદેશના રક્ષણની તથા શાંતિ જાળવવાની બાંહેધરી આપવાની હતી. ૧૯ આ કરારમાં વેપારીઓ અને પ્રવાસીઓને પિતાના પ્રદેશમાં રક્ષણ આપવાનું પણ રાજવીએ સ્વીકારવાનું હતું. વળી આ કરારના પાલનની ખાત્રી માટેના જામીન પણ સહી કરનાર રાજવીએ આપવાના હતા. એ જામીન પણ એના પાડોશી રાજ્યના રાજવીને જ હેવા જોઈએ એવું નક્કી કરવામાં આવ્યું હતું. આમ દરેક રાજવીએ સહી કરીને આ પ્રદેશની શાંતિ માટેની ખાત્રી આપી તથા એના પાડોશી રાજા પણ શાંતિનું પાલન કરશે એવી બાંહેધરી આપી. આમ આ કરારથી સૌરાષ્ટ્રના રાજવીઓને પારસ્પરિક જવાબદારીની સાંકળમાં ગૂંથી લેવામાં આવ્યા. એ રીતે આ રાજકીય દસ્તાવેજથી સૌરાષ્ટ્રમાં શાંતિ સ્થાપવા પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો હતે.
બીજે એટલે કે નાણાકીય દસ્તાવેજ ખંડણ અંગે હતો. એમાં સહી કરનાર રાજવીએ સ્વીકારેલું કે ૧૮૦૭ માં નક્કી કરવામાં આવેલી ખંડણીએ અને એના વંશવારસ દર વર્ષે વડોદરા રાજ્યને આપશે. એ ભરવાની ખાત્રી માટે એણે પિતાના તરફથી જામીન પણ આપવાના હતા. આ બે દસ્તાવેજોમાં સહી કરનાર રાજવીએ પણ પોતાના પક્ષે પ્રતિ-સલામતીની માગણી કરી હતી તેથી ગાયકવાડે પિતાના તરફથી એક બાંહેધરીખત આવા દરેક રાજવીને આપ્યું હતું, જેમાં ગાયકવાડ સરકારે ખાત્રી આપેલી કે નક્કી થયેલી ખંડણીની રકમ કરતાં વધુ રકમ તે લેશે નહિ. ગાયકવાડ સરકારની આ ખાત્રીના જામીન તરીકે બ્રિટિશ સરકારના પ્રતિનિધિ તરીકે કર્નલ વકર સહી કરી હતી. મુકરર કરેલી ખંડણી દર વરસે ભરી દેવાન રાજવીએ કરી આપેલ લેખ જેમ હંમેશને માટે હતું તેમ બ્રિટિશ સરકારની જામીનગીરી પણ હંમેશને માટે હતી, પરંતુ સલામતીની બાંહેધરી દર દસ વષે તાજી કરાવવાની હતી.
આમ વોકર સેટલમેન્ટ રાજકીય તેમજ નાણાકીય બંને દષ્ટિએ મહત્વનું હતું. રાજકીય દષ્ટિએ આ સમાધાનના પરિણામે સૌરાષ્ટ્રના રાજ્યનાં પારસ્પરિક યુદ્ધ બંધ થયાં તથા ગાયકવાડની મુદકગીરી ચડાઈઓને અંત આવ્યો, તે નાણાકીય દષ્ટિએ ગાયકવાડને વિના વિરોધ નિયમિત ખંડણી મળવાની ખાત્રી મળી. સૌરાષ્ટ્રના રાજવીઓને પણ નકકી કરેલી ખંડણી આપ્યા પછી પોતાના રાજ્ય ઉપરથી ચડાઈને ભય દૂર થશે અને સલામતી મળતાં શાંતિના વાતાવરણમાં પોતાના રાજ્યનો વિકાસ કરવાની
For Private and Personal Use Only
